TARİHSEL SÜREÇTE HAŞHAŞ (Papaver somniferum L.) VE AFYON

Haşhaş çok uzun yıllardır Anadolu topraklarında yetiştirilen ve çok çeşitli şekillerde istifade edilen özel bir tarım ürünüdür. Haşhaştan elde edilen afyonun ve bunun zaman içerisinde değişen kullanım alanı ile söz konusu bitki, klasik bir tarım ürünü olmaktan çıkmış ve ülkeleri savaşa sürükleyen, zaman zaman diplomatik krizlere sebep olan bir ürün halini almıştır. Bununla birlikte kötü amaçlı kullanıma yönelik üretimin çok ciddi boyutlara ulaşmasıyla üretim ve buna bağlı sorunlar katlanarak günümüze değin intikal etmiştir. Bu çalışmada haşhaşın ve bundan elde edilen afyonun tarihsel süreçte gelişimi ve son olarak Anadolu’daki durum ele alınmıştır.

Poppy (Papaver somniferum L.) And Opium in Historical Process

Poppy is a special agricultural product which has been grown in Anatolian soil for many years and used for various reasons. Along with the information of that the opium obtained from poppy and its using area which has been changed in time, the plant poppy in question is no longer a classic agricultural product, and it became a product drafting countries into war and causing diplomatic crisis from time to time. In addition to these, the very significant production intended for malicious use and the problems related to this have incrementally reached the present day. In this study, the development of the poppy and the opium obtained from poppy in the historical process have been worked and in the end the situation in Anatolia handled.

___

  • Anonim. (1972). 1970 – 1971 Zirai ve İktisadi Durum Raporu, Türkiye Ziraat Odaları Birliği Yayınları No: 68, 8. Genel Kurul, 17 – 18 Ocak 1972, s. 480, Ankara.
  • Antolin, Ferran, Stefanie Jacomet & Ramon Buxó. (2015). “The hard knock life. Archaeobotanical data on farming practices during the Neolithic (5400-2300 cal BC) in the NE of the Iberian Peninsula”, Journal of Archaeological Science, Vol. 61, pp. 90 – 104.
  • Arslan, Yusuf, Duran Katar, Fatma Kayaçetin & İlhan Subaşı. (2008). “Afyon (Opium) Alkaloitleri ve Önemi”, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1 – 2, s. 1 – 11, Ankara.
  • Baktır, Mustafa. (1988). Afyon, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 1, s. 442 – 443, İstanbul.
  • Barter, James. (2004). Opium, Drug Education Library, pp. 112, Lucent Books.
  • Baydar, Hasan. (2009). Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bilimi ve Teknolojisi, Genişletilmiş 3. Baskı, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 51, s. 348, Isparta.
  • Baytop, Turhan. (1997). Haşhaş, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 16, s. 403, İstanbul.
  • Bernáth, Jenö. (1998). Cultivation of Poppy Under Tropical Conditions, Poppy The Genus Papaver, Medicinal and Aromatic Plants – Industrial Profiles, (Ed. Jenõ Bernáth), Harwood Academic Publishers, s. 237 – 248, Amsterdam.
  • Booth, Martin. (1996). Haşhaşdan Eroine Uyuşturucunun 6000 Yıllık Öyküsü, Sabah Kitapları: 39, (Çev. Özden Arıkan), s. 304, İstanbul.
  • Çıtır, Burak. (2015). “Uluslararası Afyon Anlaşmalarında Osmanlı İmparatorluğu”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, s. 17 – 47, Sakarya.
  • Çolak, Filiz. (2013). Anadolu’da Afyon Ziraatı ve Ticaretine Dair İzlenimler, The Journal of Academic Social Science Studies, Vol. 6, Issue: 1, p. 513 – 529.
  • Dilmen, Yavuz. (1982). Türkiye’de ve Dünyada Afyon ve Alkaloidleri, Pharmacia, Sayı: 7, s. 23 – 26, Ankara.
  • Durmuş, Esen, Ali Yiğit. (2014). Türkiye’nin Tarım Yöreleri ve Bölgeleri, Nobel Akademik Yayıncılık, Yayın No: 942, s. 234, Ankara.
  • Eken, Hülya. (2004). Haşhaş, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü – Bakış, Sayı: 7, s. 4, Ankara.
  • Er, Celal, Dilek Başalma vd. (2011). Tarla Bitkileri – II., T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2254, (Ed. Prof. Dr. Celal Er), I. Baskı, s. 235, Eskişehir.
  • Evliya Çelebi, Seyahatname, (Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya, Manisa, İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudüs, Mekke, Medine), 9. Kitap, Cilt: 1, Hazırlayan: Seyit Ali
  • Kahraman, 2011, Yapı Kredi Yayınları: 3348, İstanbul.
  • Gezgin, Deniz. (2010). Bitki Mitosları, Sel Yayıncılık, II. Baskı, s. 198, İstanbul.
  • Gümüşçü, Ahmet & Osman Gümüşçü. (1997). Türkiye’de Haşhaş ve Haşhaş Tarımının Coğrafi Dağılışı, A.Ü. Türkiye Coğrafya Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 6, s. 123 – 148, Ankara.
  • INCB, (2010, 2012, 2017). “International Narcotics Control Board Statistics”, https://www.incb.org/ (Son erişim: 22.01.2018).
  • İpek, Gökhan. (2011). Seçilmiş Yüksek Morfinli Haşhaş (Papaver somniferum L.) Hatlarının Bazı Bitkisel ve Tarımsal Özellikleri Üzerine Araştırmalar, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 104, Ankara.
  • Mat, Afife (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nda Afyonun Tarihi, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Cilt: 11, Sayı: 1 – 2, s. 285 – 290, İstanbul.
  • Mat, Afife (2010). Bitkiden İlaca – Hepsinin Bir Öyküsü Var, Pharma Vision Kültür Yayınları: 2, s. 61, İstanbul.
  • Memiş, Şefik. (2015). 19. Yüzyılda Bir Sanayileşme Stratejisi Olarak Uluslararası Fuarlar: Osmanlı Örneği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, s. 333, İstanbul.
  • Merlin, Mark D. (1984). On the Trail of the Ancient Opium Poppy, Toronto: Fairleigh Dickinson Univ. Press, s. 324, Vancouver / Canada.
  • Moseley, James. (2006). The Mystery of Herbs and Spices: Scandalous, Romantic and Intimate Biographies of the World’s Most Notorious Ingredients, Xlibris Corporation, pp. 195, USA.
  • Mutlu, Selçuk. (2015). “La Collection Ottomane du Musée François Tillequin à la faculté de pharmacie de Paris: Apports de Francesco et Giorgio Della Sudda”, Universite Paris Descartes, Faculte de Pharmacie de Paris, pp. 154, France.
  • Pamuk, Şevket. (1995). 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, Türkiye İstatistik Kurumu Tarihi İstatistikler Dizisi Cilt: 1, Yayın No: 1831, s. 83, Ankara.
  • Pamuk, Şevket. (1997). Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Tarım
  • İstatistikleri, 1909, 1913, 1914, Tarihi İstatistikler Dizisi, Cilt: 3, (Hazırlayan: Prof. Tevfik Güran), DİE Yayın No: 2025, s. 230, Ankara.
  • Rezaei Osalou, Amir. (2015). Tescilli Haşhaş (Papaver somniferum L.) Çeşitlerinin Tarımsal Değerlerinin Karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, s. 147, Ankara.
  • Salep, Mustafa. (2017). Türkiye – Amerika İlişkilerinde Haşhaş Ekiminin Yasaklanması Meselesi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 47, s. 351 – 367, Elazığ.
  • Santella, Thomas M. (2007). Opium, Drugs The Straight Facts, (Ed. David J. Triggle), Chelsea House Pub., pp. 119, USA.
  • Schiff, Paul L. (2002). Opium and Its Alkaloids, American Journal of Pharmaceutical Education, Vol. 66, pp. 186 – 194, USA.
  • Schivelbusch, Wolfgang. (2012). Keyif Verici Maddelerin Tarihi: Cennet, Tat ve Mantık, Genesis Yayın No: 18, (Çev. Zehra Aksu Yılmazer), s. 240, Ankara.
  • Songar, Ayhan. (1974). Haşhaş Meselesi ve Türkiye, Hareket Yayınları: 65, s. 77, İstanbul.
  • Toklu, Hale Zerrin. (2011). Hypnos’un Haşhaşından Morfeus’un Morfinine, Türk Farmakoloji Derneği Bülteni, Sayı: 108, s. 19 – 21, Ankara.
  • UNODC. (2009). A Century of International Drug Control 100 Years,
  • UNODC Research, pp. 101, Vienna / Austria.
  • UNODC. (2016a). Afghanistan Opium Survey 2016 / Cultivation and Production, UNODC Research, MCN/NSD Narcotics Survey Directorate, pp. 65.
  • UNODC. (2016b). Southeast Asia Opium Survey 2015 / Lao PDR, Myanmar, UNODC Regional Office for Southeast Asia and the Pacific, pp. 108, Thailand.
  • UNODC. (2017). Evidence for Enhancing Resilience to Opium Poppy Cultivation in Shan State, Myanmar, UNODC Regional Office for Southeast Asia and the Pacific, Nations Building, 3rd floor B Block, Secretariat Building, pp. 70, Thailand.
  • Ünsal, Süha, H. Murat Göçmez. (2004). Anadolu’nun Yerlisi: Haşhaş, Sakini: Kenevir, Kebikeç, Sayı: 18, s. 207 – 219, Ankara.