AN ASSESSMENT RELATED TO THE LABOUR RELATIONS OF EARLY REPUBLICAN PERIOD: MOSQUE SERVANTS AND MOSQUE SERVANT CHARTER

Early Republican period’s labour relations is a subject which is somehow generally not dwelled on. Yet, there were affiliated and independent workers in that period, as always were. When Unionists seized the power in 1908 and even before that, they had an ideal to form a national economy and bourgeoisie. This ideal maintained by getting stronger when they impressed the power indirectly or possessed the administration. However, things became inextricable for economically rundown Empire with the destruction of First World War. Eventually, Unionists left the homeland. The Republic which was established by the lead of Mustafa Kemal moved to break the country out of its iner and outer situation. There is no doubt that this salvation would not happen on the battlefield. At the same time, there was a need of founding a bankrupted country in every sense. For this purpose, lots of legal acts were promulgated. Most of these acts intended to ameliorate the fiscal situation and encouraging economic sector, along with being an interven or to the labour relations for the government. One of the codification brought on labour relations was Mosque Servant Charter which was consisted of 42 matters and putting in order with the presidency of Religious Affairs and by Directorate For Pious Foundations to regulate mosque servants’ legal status, duties and rights. This article aims to light the way for the regulations of working conditions of mosque servants on one hand and examine Mosque Servant Charter as an uninspected document that took its place in the labour relations history of Early Republican Period on the other.

Erken Cumhuriyet Dönemi Çalışma İlişkilerine Dair Bir Mütalâa: Cami Çalışanları Ve Cami Hademesi Nizamnamesi

Erken Cumhuriyet dönemi çalışma ilişkileri her nedense üzerinde oldukça az durulan bir alandır. Oysa her dönemde olduğu gibi bu zaman diliminde de bağlı ve serbest çalışanlar mevcuttu. İttihatçılar 1908’de iktidarı ele geçirdiklerinde ve hatta daha da önce milli bir iktisat ve burjuvazi yaratma idealleri vardı. İktidarı dolaylı biçimde etkiledikleri ya da fiili olarak yönetsel erki ele aldıkları süre boyunca da bu ideal güçlenerek varlığını korudu. Ancak I. Dünya Savaşı ile gelen yıkım, işleri hali hazırda ekonomik bakımdan tükenmiş olan devlet için iyiden iyiye içinden çıkılmaz bir hale sürükledi. Sonunda İttihatçılar yurdu terk ettiler. Mustafa Kemal’in önderliğinde kurulan genç Cumhuriyet ise ülkeyi hem içte hem de dışta içinde bulunduğu durumdan kurtarmak üzere hareket etti. Şüphesiz bu kurtuluş yalnızca savaş meydanında olmayacaktı. Aynı zamanda ekonomik bakımdan iflas etmiş bir devleti her anlamda yeniden tesis etmek gerekiyordu. Bu amaçla birçok hukuki düzenleme yürürlüğe konuldu. Bunların çoğu mali durumu düzeltmeye ve üreten kesimi teşvike yönelik olmakla birlikte, eşzamanlı olarak çalışma ilişkilerine devletin müdahil olmasını da öngörmekteydiler. Çalışma ilişkilerine yönelik getirilen düzenlemelerden biri de 1928 yılında Diyanet İşleri Riyasetiyle ve Evkaf Müdürlüğünce 42 madde halinde tanzim olunan ve camilerde çalışan müstahdemlerin hukuki statülerini, görevlerini ve haklarını düzenleyen Cami Hademesi Nizamnamesi idi. Bu çalışma, bir yandan Erken Cumhuriyet döneminin çalışma ilişkileri tarihinde yer alan ancak şimdiye dek incelenmemiş bir belgeyi irdelemek, diğer taraftan da Cami Hademeleri’ni örnek çalışanlar birimi olarak ele alarak bunların çalışma koşullarına ilişkin düzenlemelere ışık tutmayı amaçlamaktadır.

___

AL-QAZWÎNÎ, Ibn Mâjah, Sunan Ibn Mâjah 3 (der: Imâm Muhammad b. Yazeed). New York: Maktaba Dar-us-Salam, 2007.

BARKAN, Ömer, “XVI-XVIII. Asırlarda Türkiye’de İnşâat İşçilerinin Hukukî Durumu” İstanbul Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dergisi, 1963.

Başvekâlet Müdâvenat Müdîriyeti, Câmi Hademesi Nizamnamesi, Ankara, 1928.

EKİN, Nusret, Endüstri İlişkileri. İstanbul: İ.Ü. Yayınları, 1985.

ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1970.

GÜMÜŞ, M. Fatih, Türk İş Hukukunda İş Uyuşmazlıkları ve Uzlaştırma. Ankara: Emel Matbaacılık, 1972.

KEYDER, Çağlar, “Türkiye Demokrasisinin Ekonomi Politiği” Geçiş Sürecinde Türkiye (ed: İrvin Cemil Schick ve Ertuğrul Ahmet Tonak). İstanbul: Belge Yayınları, 1992.

KOÇ, Yıldırım, Türkiye İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi Tarihi. Ankara: Yol-İş Yayınları, 2003.

MAKAL, Ahmet, Ameleden İşçiye: Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.

ONAY, Ahmet, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Camilerin Finansmanı” Değerler Eğitimi Dergisi, cilt: 7, no: 18, Aralık 2009.

ÖNKAL, Ahmet ve Nebi Bozkurt, “Cami”, İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, cilt: 7, 1993.

QUATAERT, Donald, “Labor History and the Ottoman Empire 1700-1922” International Labor and Working-Class History, no: 60, Güz 2001.

TALAS, Cahit, Sosyal Ekonomi. Ankara: S Yayınları, 1976.

YANARDAĞ, Ayşe, “Tevhid-i Tedrisat Kanunu Uygulamasında Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Rolü” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, sayı: 49, Bahar 2012.