ALP TEGİN’İN SÂMÂNÎ EMÎRLERİYLE OLAN MÜNASEBETLERİ, GAZNE VE TOHÂRİSTAN’DAKİ FAALİYETLERİ

Türk Tarihindeki büyük devletlerden biri olan Gazneli Devleti’nin müessisi olan Alp Tegin esasen Sâmânî emîri Ahmed b. İsmâil tarafından satın alınan bir gulâmdır. Sâmânî emirinin hizmetinde olması sebebiyle küçük yaşlardan itibaren iyi öğrenim gördü ve kısa zamanda Sâmânî Devleti içerisinde mühim vazifelere yükseldi. Zamanla gücüne güç katan Alp Tegin, Sâmânî Devleti için sorun oluşturmaya başladı. Sâmânî Devletinin üst düzey yöneticileri ile yaşadığı problemler sebebiyle Sâmânîler için sürdürdüğü vazifeleri bırakarak, Hindistan’a yapacağı gazalar için uygun bir yer olan Gazne şehrine gitmek için yola çıktı. Ancak Hindistan’a gidemeden Samani kuvvetleri arkasından geldi. İki ordu arasındaki mücadeleyi Alp Tegin kazandı ve Sâmânî ordusunu büyük bir yenilgiye uğrattı. Alp Tegin Nisan 962’de Hulm Boğazı’nda elde ettiği bu zaferden sonra ilk olarak Tohâristan topraklarına yöneldi. Daha sonra ise Gazne hâkimi Ebû Bekr Levîk’i (Enük) 12 Ocak 963’te mağlup ederek Gazne’yi elde etti. Bu önemli başarılardan sonra Alp Tegin Tohâristan ve Gazne topraklarını ele geçirdi ve etkisi uzun bir müddet devam edecek olan Gazneliler Devleti’nin temellerini attı.

Alptegin's Relations With Samanid Amirs And His Activities In Ghazni And Tocharistan

Alptigin, the founder of the Ghaznavid State, one of the greatest states in the Turkish history, is a slave, originally purchased by Samanid Amir Ahmed bin Ismail. Because he was in the service of Samanid Amir, he had been well educated since his early ages and in a short time he had risen to important positions within the Samanid State. Adding strength to his power over time, Alptigin began to pose problems for the Samanid State. Due to these problems he had with the senior executives of the Samanid State, he set out to go to the city of Ghazni, a convenient place for the campaigns to India, after leaving the tasks he was doing for Samanids. However, the Samanid forces caught him by following when they could not go to India yet. Alptigin won the battle between the two armies and the Samanid army suffered a great defeat. Alptigin, after his victory in Hulm Strait in April 962, first moved towards Tocharistan. Later, he defeated Abu Bakr Levik (Enuk), the king of Gazne, in 12th January 963 and captured Gazne. After these important achievements, Alptigin took possession of both the territories of Tocharistan and Ghazni and the set up the foundation for the Ghaznavid State, whose influence will continue for a long time.

PDF

___

Abbâs İkbâl Aştîyanî-Hasan Pîrnîya, Tarîh-i Kâmil-i İran (ez Guzeşte ta be İmrûz), be ihtimâm-i Saîd Kâanî, II, İntişârât-i Gülistân-i Şâirân, Tahrân 1385 hş.
Abdulhay Habîbî, Târîh-i Âfgânistân Bed ez İslâm, Tahrân 1367 hş.
Barthold, W, “Bâmyân”, İslam Ansiklopedisi, II, MEB, İstanbul 1979.
Barthold, W, “Gazneliler” İslâm Ansiklopedisi, IV, MEB, İstanbul 1964.
Barthold, W, “Gazneliler” İslâm Ansiklopedisi, IV, MEB, İstanbul 1964.
Barthold, W, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (1990), (Çev.: Hakkı Dursun Yıldız), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
Barthold, W, “Soğd”, İslam Ansiklopedisi, X, MEB, İstanbul 1966.
Bosworth, C. E, “The Political And Dynastic History of The Iranian World (A. D. 100-1271)”, The Cambridge History of Iran, (Ed.: J. A. Boyle),(ss.V,1-203), Cambridge University Press, Cambridge 1968.
Bosworth, C. E,Târîh-i Gaznevîyân, (Farsça Terc. Hasan Anûşî), II, Müessese-i İntişârât-i Emîr Kebir, Tahrân 1378 hş.
Dames, M. Longworth, “Gazne”, İslâm Ansiklopedisi, IV, MEB, İstanbul 1964.
Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer en-Narşahi, Târîh-i Buhârâ, (Tercüme ve Notlar: Erkan Göksu), TTK Basımevi, Ankara 2013.
Gerdîzî, Zeynu’l Ahbâr, Neşr. Abdulhay Habîbî, Dunyâ-i Kitâb, Tahrân 1363 hş.
Göksu, Erkan, “Alp Tegin: Köle Pazarından Gazne Tahtına”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı:191, Nisan 2011.
Halilullah Halîlî, Saltanat-i Gazneviyân, İntişârât-i Emînî, Kabil 1387 hş.
Hamdullâh Mustevfî-i Kazvînî, Târîh-i Güzîde, Neşr. Abdülhüseyin Nevâ’i, İntişârât-i Emîr Kebir, Tahrân 1364 hş.
İbnü’l Esîr, El-Kâmîl fî’t-Târîh, XII, (Türkçe Trc. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın), Ocak Yayıncılık, İstanbul 2016.
Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Haz. Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
Köprülü, F, “Hâcîb”, İslam Ansiklopedisi, V, 1. Kısım, MEB, İstanbul 1987.
Merçil, Erdoğan, “Alp Tegin” Diyanet İslam Ansiklopedisi, II, TDV, Ankara 1989.
Merçil, Erdoğan,“Sâmânîler Devletinde Türklerin Rolü”, İÜ Tarih Dergisi, (Hakkı Dursun Yıldız’a Hatıra), Sayı: 35, Yıl: 1994.
Merçil, Erdoğan “Gazneliler” Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIII, TDV, Ankara 1996.
Merçil, Erdoğan Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yay., Ankara 1989.
Minhâc-i Sirâc Osman b. Muhammed el-Cüzcânî, Tabakât-ı Nâsırî ya Târîh-i İrân u İslâm, I, Neşr. Abdulhay Habîbî, Dünyâ-yi Kitâb, Tahrân 1363 hş.
Muhammad Habib, Sultan Mahmud Of Ghaznin, New Delhi 1967.
Muhammed b. Ali b. Muhammed Şebankâreî, Mecmau’l Ensâb, Neşr. Mîr Hâşim Muhaddis, Müessese-i İntişârât-i Emîr Kebir, Tahrân 1373 hş.
Muhammed bin Hâvenşâh bin Mahmûd Mîrhând, Târîh-i Ravzatu’s-safâ, IV, İntişârât-ı Merkez-i Hayyâm, Tahrân 1337 hş.
Nazım Muhammed, The Life and Times Of Sultan Mahmud of Ghazna, Cambridge At University Press 1931.
Nizâmü’l-Mülk, Siyâset-Nâme, (Haz. Mehmet Altay Köymen), TTK Basımevi, Ankara 2013.
Spuler, B.” Ghaznawids”, The Encopedia of İslam New Edition, Konınklıjke Brill, II, Netherlands 2000.
Usta, Aydın, Türklerin İslamlaşma Serüveni Samanîler, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2013.