12051

1950’LER VE 60’LARDA KIBRIS SORUNU VE TÜRK-İNGİLİZ POLİTİKALARI

Kıbrıs sorununun şekillenmeye başladığı 1950’lerde sorunun tarafları çözüme yönelik çeşitli diplomatik faaliyetlerde bulunmuşlar ve bu süreç 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ortaya çıkmasıyla neticelenmiştir. Fakat daha sonra adadaki Türk ve Rum toplumları arasında ortaya çıkan anlaşmazlık sonucu Kıbrıs sorunu tekrar gün yüzüne çıkmıştır. Bu tarihten itibaren 1950’lerden farklı olarak tarafların Kıbrıs konusundaki etkisi değişmiş ve yeni politikalar uygulanmaya başlanmıştır. Bu bağlamda 1950’lerde Kıbrıs’ın kendisine bağlı bir ada olmasından dolayı daha aktif bir politika takip eden İngiltere, 1960’larda Kıbrıs Devletinin kuruluş anlaşmasının garantör devletlerinden birisi olmasına rağmen Kıbrıs sorunu konusunda daha pasif bir dış politika izlemeye başlamıştır. Özellikle, 1964 yılında Birleşmiş Milletlerin adaya barış gücü gönderme kararı alması bu durumu daha da hızlandırmıştır. İngilizlerin takip ettiği bu politika sonucu ABD, Kıbrıs sorununda daha aktif rol almaya başlamıştır. Türkiye açısından ise durum tersi bir yol izlemiştir denilebilir. 1950’li yılların başında Kıbrıs sorunu diye bir durumun varlığını kabul etmek istemeyen ve adadaki İngiliz idaresinden memnun bir görüntü sergileyen Türkiye, 1950’lerin sonuna doğru Kıbrıs konusunda tutumunu netleştirmiş ve aktif bir politika uygulamaya başlamıştır. Bu durum 1960’lı yıllarda daha da baskın bir rol almıştır. İngilizlerin adaya olan ilgilerinin azalmasına karşılık Türkiye 1960’larda iki kez adaya askeri müdahale girişiminde bulunmuş fakat bu iki hamlede ABD’nin devreye girmesiyle sonuca ulaşamamıştır. Görüldüğü gibi 1950’ler ve 1960’lar Kıbrıs sorununda takip edilen politika bakımından Türkiye ve İngiltere için çok farklı bir seyir izlemiştir. Bu çalışma da bu dönemler içinde bu iki devletin takip ettiği Kıbrıs politikasının bir değerlendirmesini yapmaktadır.

The Cyprus Problem and Turkish-British Policies in the 1950s and 60s

When the Cyprus problem started to emerge in the 1950s, the parties that were involved in the problem began to take some diplomatic measures for the solution of the problem resulted in the establishment of the State of Cyprus in 1960. However, because of the dispute between the Greek and Turkish communities on the island, the Cyprus problem reemerged again in the 1960s. After that, as being different from the 1950s, the parties’ impact on the Cyprus problem had changed and they began to apply new policies. Because of Cyprus was under its control, Britain followed an active policy on the Cyprus issue in the 1950s. Despite being one of the guarantor powers in the founding agreement of the Cyprus State, Britain began to follow a more passive foreign policy on the Cyprus problem in the 1960s. In particular, the United Nations decision to send peacekeeping forces to Cyprus in 1964 has further accelerated this situation. As the result of this policy followed by the British, the United States began to take a more active role in the Cyprus issue. In terms of Turkey, the situation was different. In the early 1950s, Turkey did not want to accept the existence of the Cyprus problem and the Turkish Government had no problem with the British rule on the island. Towards the end of 1950, Turkey clarified its position in the Cyprus problem and started to pursue an active policy. Turkey continued applying the active policy that became more aggressive in the 1960s. Despite the decrease of the British interest in the island in the 1960s, Turkey attempted to intervene in the island militarily twice stopped by the United States. In terms of the policies followed in the Cyprus problem in the 1950s and 1960s, Turkey and Britain followed a different path. Therefore, this study analyses the Turkish and British policy towards Cyprus in the 1950s and 1960s.

PDF

___

CAB 128, Cabinet Conclusion: Minutes (CM and CC Series), 1945-1978.
FCO 9/72, “Cyprus”, “British Interest in Cyprus”, report of the Central Department of Foreign Office, annex A, 28 September 1967.
FCO 9/2501, Internal political situation in Cyprus, “Cyprus chronology”, 1977.
FCO 51/47, “the Turkish Attitude to Cyprus 1945-1967”, Foreign and Commonwealth Affair’s Research Department Memorandum, 4 December 1968.
FCO 141/2989, Cyprus: Turkish community affairs and representation, 1948.
Albayrak, Mustafa. “Türkiye’nin Kıbrıs Politikaları (1950-1960)”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Mart 2000, Cilt: XVI, Sayı: 46, ss. 249-275.
Anderson, Perry. The New Old World, Verso Books, London 2011.
Bahcheli, Tozun. Greek-Turkish Relations since 1955, Westview Press, London 1990.
Carver, Michael. Tightrope Walking: British Defence Policy since 1945, Hutchinson, London 1992.
Darwin, John. Britain and Decolonisation the Retreat from Empire in the Post-War World, Macmillan Education, Basingstoke 1988.
Denktash, Rauf. The Cyprus Triangle, K. Rustem & Bro, Nicosia, 1982.
Erim, Nihat. Bildiğim ve gördüğüm ölçüler içinde Kıbrıs, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii, Ankara 1976.
Hasgüler, Mehmet. Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu, 5. baskı, Alfa Yayınları, İstanbul 2007.
Holland, Robert F. Britain and the Revolt in Cyprus, 1954-1959, Clarendon Press, Oxford 1998.
Hyam, Ronald, Britain’s Declining Empire the Road to the Decolonisation, Cambridge University Press 2006.
Kürkçüoğlu, Ömer. “Turco-British Relations Since the 1920s”, in William Hale and Ali İhsan Bağış (eds)., For Centuries of Turco-British Relations: Studies in Diplomatic Economic and Cultural Affairs, The Eothen Press, Beverley 1984.
Millet Meclisi Tutanak Dergisi. (Official Records of the Turkish National Assembly).
Reddaway, John. Burdened with Cyprus: the British Connection, Weidenfeld & Nicolson, London 1986.
Richmond, Oliver P. ‘Decolonisation and Post-Independence Causes of Conflict: Mapping the Case of Cyprus’, in H. Faustmann & N. Peristianis (eds.), Britain in Cyprus: Colonialism and Post-Colonialism, 1878-2006, Mannheim und Möhnesee: Peleus, Studien zur Archaeologie und Geschichte Griechenlands und Zyperns, Band 19, Bibliopolis 2006.
Sander, Oral. Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, İmge Kitabevi, Ankara, 2016.
Sarıkoyuncu Değerli, Esra. “Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950–1960)”, Gazi Üniversitesi Uluslararası Akademik Bakış Dergisi, C. 6, S. 11, (Kış 2012), ss. 85-103.
Savrun, Ergenekon,- Tınal, Melih, “Soğuk Savaş Döneminde İngiltere ve Türkiye’nin Kıbrıs Politikaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVII/34 (2017-Bahar), ss. 349-371.
Sönmezoğlu, Faruk. Tarafların Tutumları ve Tezleri Açısından Kıbrıs Sorunu, İ.Ü. Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul 1991.
Sözen, Ahmet. “The Cyprus Negotiations: From the 1963 Inter- Communal Negotiations to the Annan Plan” in Ahmet Sözen (Ed.), Reflection on the Cyprus Problem: Compilation of Recent Academic Contributions, Cyprus Policy Center 2007.
Sözen, Ahmet. “A Model of Power-Sharing in Cyprus: From the 1959 London-Zurich Agreements to the Annan Plan” in Ahmet Sözen (Ed.), Reflection on the Cyprus Problem: Compilation of Recent Academic Contributions, Cyprus Policy Center 2007.
Tamçelik, Soyalp. Kıbrısʼın İngiliz İdaresine Geçişi (1878-1919), KKTC Cumhurbaşkanlığı, Ankara 1997.
Tansel, Selahattin. Mondros’tan Mudanya’ya kadar, C.I, İkinci Basım, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1977.
Wiener, Sharon A. “Turkish Foreign Policy Decision-Making on the Cyprus Issue: A Comparative Analysis of Three Crises”, Ph.D. Thesis, Duke University 1980.