1801 TARİHLİ EHL-İ HİREF-İ HÂSSA DEFTERİNDE OSMANLI DEVLETİ’NİN SANATKÂRLAR

Osmanlı Devleti’nin sanat akademisi diyebileceğimiz Ehl-i Hiref-i Hâssa Teşkilatı kitap sanatlarından, kuyumculuk, ahşap, dokuma ve maden sanatlarına kadar birçok alanda günümüze kadar ulaşan eşsiz ürünler ortaya koymuştur. Devlet bünyesinde oluşturulan buteşkilat hakkında T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde yer alan ve genellikle siyakat yazı türü ile yazılı olan birçok maaş defteri vardır. Bu defterlerde teşkilat içerisinde yer alan sanat dallarını, burada faaliyet gösteren sanatkâr isimlerini ve onlar hakkında birtakım bilgileri bulmak mümkündür Teşkilatın varlık gösterdiği süreci takip edebildiğimiz bu defterlerin en eski tarihlisi H. 932/ M. 1526 tarihli olup defter, İsmail Hakkı Uzunçarşılı tarafından yayınlanmıştır. Yapılan arşiv araştırmaları neticesinde bulunan ve çalışmanın da ana konusunu oluşturan son tarihli defter ise H. 1216/ M.1801 tarihlidir. Yapılan bu çalışma ile Ehl-i Hiref-i Hâssa Teşkilatı hakkında genel bir bilgi verilerek, zikredilen defter transkript edilmiş olup defterin değerlendirilmesi yapılmıştır. 19. yüzyılın başında tutulan defterde birbirinden farklı alanlarda saray için üretim yapan 45 sanat dalı yer almış olup toplamda 247 sanatkâr ismine rastlanmıştır.

___

Arşiv Kaynakaları

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)

Maliyeden Müdevver (MAD), Defter No:692

Bab-ı Defteri(D.), Piyade Mukalebesi Defterleri (PYM. d.) 35417

Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TSMA.d),Defter No: 9613/3, 489,1406, 2993.

Araştırma ve İnceleme Eserleri

Abdullah b. İ.(1103(1691)). Vâkı’ât-ı Rûz-merre.II. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan. No:1224.

Akcan Ekici, S. (2018).17. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Ehl-i Hiref-i Hâssa Teşkilatı Birimleri ve Yapısal Özellikleri.Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüYeniçağ Tarihi.

Arıtan, A. S. (1993). Ciltçilik.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisiiçinde (Cilt. 7, s.551-557). TDV yayınları.

Arseven, C. E. (1965). Sanat Ansiklopedisi, II. MEB.Çağman, F. (2001). Behind theOttoman canon: The works of the Imperial Palace. Palace of Gold And Light Treasures From The Topkapı. Palace arts foundation.

Çağman, F. (1988).Mimar Sinan döneminde Saray’ın Ehl-i Hiref Teşkilâtı. Zeki Sönmez (Yay. haz.).Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı veSanatıiçinde (s.73-77). Türkiye İş Bankası Kültür yayınları.

Devellioğlu, F. (2001).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın kitabevi.

Emecen, F. M. (1989). XVI. Asırda Manisa Kazâsı. Türk Tarih Kurumu.

Glück, H.(Tarih yok).16-18. yüzyıllarda saray sanatı ve sanatçılarıyla Osmanlıların Avrupa sanatları bakımından önemi. A. Cemal Köprülü (Çev.).Eski Türk Sanatı ve Avrupa’ya Etkisi içinde (s.119-150) (2. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür yayınları.

Kanar, M. (2010). Farsça Türkçe sözlük (2. bs.). Say yayınları.Kazan, H. (1999).Ehl-i Hıref Defterlerinde Kâtipler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları anabilim dalı.

Kazan, H. (2010). XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi. İSARVakfı yayınları.

Kütükoğlu, M. S. (2013). Osmanlı Belgelerinin Dili. Türk Tarih Kurumu.

Meriç, R. M. (1963). Bayramda padişahlara hediye edilen sanat eserleri ve karşılıkları. Türk San’atı Tarihi Araştırma veİncelemeleri Dergisi, (1), 754-786.

Meriç, R.M. (1953). Türk Nakış San’atı Tarihi Araştırmaları I: Vesikalar. Türk ve İslâm San’atları Tarihi Enstitüsü yayınları.

Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III. MEB.

Sözen, M. ve Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. Remzi kitabevi.

Şemseddin Sâmî (2006). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı yayınları.

Şükûn, Z. (1967). Farsça Türkçe Lûgat=Gencinei Güftar=Ferhengi Ziya, 1-2. MEB.

Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı Mali Tarihi. Dergâh yayınları.

Tarım Ertuğ, Z. (2007).On altıncı yüzyılda Osmanlı Sarayı’nda eğlence ve meclis. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 4(1), 1-15.

Tarım Ertuğ, Z. (2014).Selimnâme-i Şükrî minyatürlerinin belge değerleri. M. Baha Tanman (Ed.),Nurhan Atasoy’a Armağan içinde (s.333-356). Lale yayıncılık.

Tarım Ertuğ, Z. (2002).Sorguç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 37, s.378-380). TDV yayınları.

Tekin, Z. (2014). Nalçacı. Ahilik Ansiklopedisi içinde (Cilt. II, s.151-152). Gümrük ve Ticaret Bakanlığı.

Uzunçarşılı, İ. H. (1986). Osmanlı sarayında Ehl-i Hıref (sanatkârlar) defterleri. Belgeler: Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 11(15), 23-76.

Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı (4. Baskı). Türk Tarih Kurumu.

Yaman, B. (2008). OsmanlıSaray Sanatkârları: 18. yüzyılda Ehl-i Hıref. Tarih Vakfı Yurt yayınları.

Yücel, Ü. (2015). Türk Okçuluğu (2. Baskı). Atatürk Kültür Merkezi yayınları.