Otizmli ve Down Sendromlu Çocuğu Olan Ailelerde Sosyal Destek Algısı ve Aile İşlevselliğinin Psikolojik İyi Oluş Üzerindeki Etkisi

Bu araştırmada otizmli ve down sendromlu çocuğu olan anne ve babaların algıladıkları sosyal desteğin ve aile işlevselliğinin psikolojik iyi oluş düzeyleri üzerinde anlamlı bir etki oluşturup oluşturmadığı incelenmiştir. Çalışmada Türkiye genelinde yaşayan otizmli ve down sendromlu çocuğu olan ailelere ulaşılmıştır. Pandemi koşulları nedeniyle anketlerin 152 tanesi anne babaların gönüllü katılımı ile online olarak doldurulmuştur. 14 tanesi ise İstanbul’da faaliyet gösteren bir özel eğitim merkezinde eğitim gören otizm ve down sendromu tanılı çocuğun ebeveynlerine elden form verilerek toplanmış, toplamda 166 anne-babaya ulaşılmıştır. Veriler toplanırken aynı ailede yaşayan anne babaların olması şartı aranmamıştır. Verilerin toplanmasında Kişisel Bilgi Formu, Evli Kadınlar ve Erkekler İçin Psikolojik İyi Oluş Ölçeği, Yenilenmiş Anne Baba Destek Ölçeği ve Aile Değerlendirme Ölçeği kullanılmıştır. Veriler Bağımsız Örneklem t-Testi, Pearson Korelasyon Analizi ve Regresyon Analizi kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, otizm ve down sendromu tanılı çocuğu olan ailelerin algıladıkları sosyal destek düzeyi ve aile işlevselliği arttıkça psikolojik iyi oluş düzeylerinin de arttığı bulunmuştur. Ayrıca annelerin psikolojik iyi oluş düzeylerinin babalara göre daha düşük olduğu; down sendromu tanılı çocuğu olan ebeveynlerin algılanan sosyal destek düzeyinin, otizm tanılı çocuğu olan ebeveynlere kıyasla daha yüksek olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Otizm Spektrum Bozukluğu, Down Sendromu, Algılanan Sosyal Destek, Aile İşlevselliği, Psikolojik İyi Oluş

The Effect of Social Support Perception and Family Functioning on Psychological Well-Being in Families with Children with Autism and Down Syndrome

In this study, it was investigated whether the perceived social support and family functionality of mothers and fathers with children with autism or down syndrome have a significant effect on their psychological well-being. In the study, families with children with autism and down syndrome living in Turkey were reached. Due to the pandemic conditions, 152 of the questionnaires were filled online with the voluntary participation of parents. 14 of which were given forms to the parents of the child diagnosed with autism and down syndrome, who were educated in a special education center operating in Istanbul, a total of 166 parents were reached. While collecting the data, the condition of having parents living in the same family was not sought. Personal Information Form, Psychological Well-Being Scale for Married Women and Men, Revised-Parental Social Support Scale and Family Assessment Scale were used to collect data. Data were analyzed using Independent Sample t-Test, Pearson Correlation Analysis and Regression Analysis. It has been shown that the level of psychological well-being increases as the perceived social support level and family functionality of the families of children with autism and Down syndrome increase. In addition, it is found out that mothers tend to have lower level of psychological well-being than fathers; It was determined that the perceived social support level of the parents whose child was diagnosed with Down syndrome was higher than that of the parents whose child was diagnosed with autism.

Keywords:

Autism Spectrum Disorder, Down Syndrome, Perceived Social Support, Family Functioning, Psychological Well-being,

PDF

___

Akdağ, F. (2014). Evli bireylerde psikolojik iyi oluşun kök aile ile ilişkiler, benlik saygısı ve evlilik doyumu açısından yordanması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akkök, F. (1982). Özürlü çocukların aileleriyle psikolojik danışma ve rehberlik çalışmaları. Psikoloji Dergisi, 6, 3-5.
Akkök, F., Aşkar, P. & Karancı, A. (1992). Özürlü bir çocuğa sahip anne-babalardaki stresin yordanması. Özel Eğitim Dergisi, 1(2), 8-12.
Akmaniş, B. (2010). Otistik çocuğu olan annelerin algıladıkları sosyak desteğe göre umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aksel, B. (2018). 0-6 yaş arası çocuğu olan annelerin psikolojik iyi oluşlarının öznel iyi oluş, öğrenilmiş güçlülük ve algılanan sosyal destek açısından yordanması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Atılgan, S.A. & Kolburan, Ş.G. (2019). Otizmli ve normal gelişimli çocuğa sahip annelerin depresyon düzeyleri ve depresyonla başa çıkma stratejilerinin incelenmesi. Aydın Sağlık Dergisi, 5(2), 133-160.
Aytekin, M. (2018). Engelli çocuğu olan bireylerin depresyon ve umutsuzluk düzeyleri ile algılanan sosyal destek arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Bakır, D. & Demirli, C. (2020). Investigation of the Impact of Self-Compassion and Family Support Perception on Parenting Stress in Parents Who Have Children with Learning Disability, Autism Spectrum Disorder and Mental Disability. Humanistic Perspective, 2(3) , 271-282 . DOI: 10.47793/hp.794207.
Baltaş, A. & Baltaş, Z. (1992). Stres ve başa çıkma yolları (12. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Boyraz, G., & Sayger, T.V. (2010). Psychological well-being among fathers of children with - and without disabilities: the role of family environment and paternal self efficacy. American Journal of Men's Health, 5(4), 286-296.
Bozdoğan, İ.B.S. (2011). Zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin algıladıkları sosyal destek ve yalnızlık puanları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Bromley, J., Hare, D., Davison, K., & Emerson, E. (2004). Mothers supporting children with autistic spectrum disorders. Autism: The International Journal of Research and Practice, 8(4), 409-423.
Bulut, I. (1990). Aile Değerlendirme Ölçeği El Kitabı. (1.Baskı). Ankara: Öz Güzeliş Matbaası.
Bumin, G., Günal, A., & Tükel, Ş. (2008). Anxiety, depression and quality of life in mothers of disabled children. SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 15(1), 6-11.
Cin, F. M., Aydin, M. A., & Ari, E. (2017). Zihinsel engelli bireye sahip olan ebeveynlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Istanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(31), 19.
Cramm, J. M., & Nieboer, A. P. (2011). Psychological well-being of caregivers of children with intellectual disabilities: Using parental stress as a mediating factor. Journal of Intellectual Disabilities, 15(2), 101-113.
Coşkun, Y., & Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227.
Çandır, G. (2015). 4-24 yaş arası otizm spektrum bozukluğu ve down sendromu tanısı alan çocukların annelerinde depresyon, anksiyete, stres ve baş etme tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çattık, M. (2015). Gelişimsel yetersizliği olan çocukların ebeveynlerinin sosyal destek ve öz yeterlik düzeyleri ile yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Çelik, Ö.K. (2017). Engelli bir çocuğa sahip olan ailelerin sosyodemografik özellikleri ve aile işlevsellikleri ile ebeveynlerin uyuşturucu madde, alkol ve sigara kullanım davranışları arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çengelci, B. (2009). Otizm ve down sendromlu çocuğa sahip annelerin kaygı, umutsuzluk ve tükenmişlik duygularının karşılaştırılması. Ege Eğitim Dergisi, 10(2), 1-23.
Dönmez, N. B., Bayhan, P., & Artan, İ. (2001). Engelli çocuğu olan ailelerin yaşam döngüsü içinde karşılaştıkları sorunların incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 12(2), 31-43.
Demir, G., Özcan, A. ve Kızılırmak, A. (2010). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin depresyon düzeylerinin belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi,13(4), 53-58.
Demircioğlu, H., Şahin, F.T., & Günindi, Y. (2011). Anne babaların görüşlerine göre aile işlevleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 92-106.
Duman, N., Göksu, P., Köroğlu, C., & Talay, A. (2020). Üniversite öğrencilerinde mental iyi oluş ile psikolojik dayanıklılık ilişkisi. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 4(7), 9-17.
Duygun, T. & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37- 52.
Ektaş, E.E. (2017). Otizm tanısı almış çocukların annelerinin psikolojik dayanıklılık, öz duyarlılık ve psikolojik iyi oluşları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ergin, D., Şen, N., Eryılmaz, N., Pekuslu, S., & Kayacı, M. (2007). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon düzeyi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1), 41-48.
Erişkin, A.Y. (2013). Normal gelişim gösteren, down sendromlu ve otizmi olan çocukların temel kavramları ile ortalama sözce uzunlukları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Ersoy, K., Altın, B., Sarıkaya, B. B., & Özkardaş, O. G. (2020). The Comparison of impact of health anxiety on dispositional hope and psychological well-Being of mothers who have children diagnosed with autism and mothers who have normal children, in Covid-19 Pandemic. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9(2), 117-126.
Eştürk, K.K. (2019). Down sendromu olan çocuğa sahip ana babaların yaşadıkları sorunların çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Fırat, S. (2016). Otistik çocukların anne-babalarının depresyon ve kaygı düzeyleri. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi,41(3), 539-547.
Gönültaş, S.G. (2019). Zihinsel engelli çocuğa sahip olan ebeveynlerin bakım yükü, sosyal destek düzeyleri ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Mersin Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Gönener, A., Öztürk, A. & Yılmaz, O. (2017). Kocaeli Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin mental (psikolojik) iyi olma düzeylerinin mutluluk düzeylerine etkisi. Sportif Bakış: Spor ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(1), 44-55.
Görgü, E. (2005). 3-7 yaş arası otistik çocuğa sahip olan annelerin algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile depresyon düzeyleri arasındaki ilişki (Doctoral dissertation, Marmara Universitesi).
Görgü, E. (2007). Bir başa çıkma mekanizması ya da ruh sağlığını koruyucu bir yaklaşım olarak sosyal destek. Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Dergisi, 3 (9), 53-61.
Gull, M., & Nizami, N. (2015). Comparative study of hope and psychological well-being among the parents of physically and intellectually disabled children. International Journal of Modern Social Sciences, 4(42), 143-152.
Günsel, A.G. (2010). Zihinsel Engelli tanısı almış çocuğa sahip ailelerin aile işlevlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Halden, S. (2019). Otizm spektrum bozukluğu tanılı çocukların ebeveynlerinde algılanan sosyal destek ve çocuğun eğitsel destek gereksinimi ile ebeveyn depresyonu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Hedov, G., Annerén, G., & Wikblad, K. (2000). Self-perceived health in Swedish parents of children with Down's syndrome. Quality of life research, 9(4), 415 422.
Huppert, F. A. (2009). Psychological well‐ being: Evidence regarding its causes and consequences. Applied Psychology: Health and Well‐ Being, 1(2), 137-164.
Hüsrevoğlu, M. (2019). Psikolojik iyi oluş ile evlilik doyumu arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İlkay, K. (2021). Aile işlevselliğini yordamada özel gereksinim türü ile duygu düzenleme güçlüğünün etkileşimli rolünün incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
İşgör, İ.Y. (2011). Üniversite öğrencilerinin muhafazakâr yaşam tarzları ile psikolojik iyi oluşlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Jellett, R., Wood, C. E., Giallo, R., & Seymour, M. (2015). Family functioning and behaviour problems in children with Autism Spectrum Disorders: The mediating role of parent mental health. Clinical Psychologist, 19(1), 39-48.
Kal, B. (2020). Otizm spektrum bozukluğu tanısı olan çocukların annelerindeki anksiyete ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
Kaygusuz, E. (1993). Otistik ve down sendromlu çocukların annelerinde depresyon ve durumluk sürekli anksiyete düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kaytez, N., Durualp, E. & Kadan, G. (2015). Engelli çocuğu olan ailelerin gereksinimlerinin ve stres düzeylerinin incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 197-214.
Kırbaş, Z.Ö. & Özkan, H. (2013). Down sendromlu çocukların annelerinin aile işlevlerini algılama ve sosyal destek düzeylerinin değerlendirilmesi. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları Dergisi, 3(3), 171-180.
Kocakaya, R. (2017). Engelli üyeye sahip ailedeki bireylerin psikolojik dayanıklılığı ile algılanan aile işlevselliği arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Kumbasar, A. (2016). İşitme engelli ve engelli olmayan çocuklara sahip ailelerde sosyal destek algısı, yılmazlık ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Kutlu, Y. (2011). Farklı gelişim gösteren ve normal gelişim gösteren çocuk sahibi annelerin düşmanlık-saldırganlık, kayıtsızlık-ihmal ve depresyon düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Master's thesis, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Küçüker, S. (1993). Özürlü çocuk ailelerine yönelik psikolojik danışma hizmetleri. Özel Eğitim Dergisi, 1(3), 23-29.
Larson, E. (1998). Reframing the meaning of disability to families: The embrace of paradox. Social Science of Medicine, 47(7), 865-875.
Lei, X. ve Kantor, J. (2021). Social support and family functioning in chinese families of children with autism spectrum disorder. Int. J. Environ. Res. Public Health, 18(7), 3504.
Meral, B.F. & Cavkaytar, A. (2014). Otizmli çocuk ailelerinin aile yaşam kalitesi algıları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(3), 1363-1380.
Oğuzhan, H. (2018). Engelli çocuğu olan ailelerin aile işlevlerinin değerlendirilmesi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Özdemir, A. (2019). Özel gereksinimli çocuğa sahip annelerin sosyal destek algısı:Ankara Sincan örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özekes, M., Girli, A., Yurdakul, A. & Sarısoy, M. (1998). Evlilik ilişkisinde engelli çocuğa sahip olmanın rolü. 10.Ulusal Psikoloji Kongresi.
Özkubat, U., Özdemir, S., Selimoğlu, Ö.G. & Töret, G. (2014). Otizme yolculuk: Otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin sosyal destek algılarına ilişkin görüşleri. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(1), 323-348.
Özmete, E. (2016). Evli kadınlar ve erkekler için psikolojik iyi oluş ölçeğinin Türkçe’ye uyarlaması. Bilig, (78), 361-391. Özşenol, F., Işıkhan, V., Ünay, B., Aydın, H.İ., Akın, R. & Gökçay E. (2003). Engelli çocuğa sahip ailelerin aile işlevlerinin değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 45(2), 156-164.
Öztürk, Y. (2011). Engelli çocuğa sahip ailelerin gereksinimlerinin ve aile yükünün belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Povee, K., Roberts, L., Bourke, J., & Leonard, H. (2012). Family functioning in families with a child with Down syndrome: a mixed methods approach. Journal of Intellectual Disability Research, 56(10), 961-973.
Ryff, C. D., & Singer, B. H. (2006). Best news yet on the six-factor model of well-being. Social science research, 35(4), 1103-1119.
Ryff, C. D. (2014). Psychological well-being revisited: Advances in the science and practice of eudaimonia. Psychotherapy and Psychosomatics, 83(1), 10-28.
Sarıçan, Ö. (2019). Bir sosyal destek sistemi olarak sosyal ağlar: otizm tanılı çocukların anneleri ile bir araştırma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Schaefer, C., Coyne, J. C., & Lazarus, R. S. (1981). The health-related functions of social support. Journal of behavioral medicine, 4(4), 381-406.
Sencar, B. (2007). Otistik çocuğa sahip ailelerin algıladıkları sosyal destek ve stres düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Sivrikaya, T., & Tekinarslan, İ. Ç. (2013). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerde stres, sosyal destek ve aile yükü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14(02), 17-31.
Smith, L. E., Greenberg, J. S., & Seltzer, M. M. (2012). Social support and well-being at mid life among mothers of adolescents and adults with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42(9), 1818-1826.
Şener, Ö. (2017). 3-6 yaş arası gelişim geriliği olan çocuklarını annelerinin suçluluk utanç düzeyleri ve yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tapan, E. (1999). Ben Mutlu Bir Down Annesiyim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Taylor, S. E. (2011). Social support: A review.
Tığıoğulları, B. (2018). Çocuğunda işitme engeli olan ve olmayan annelerin stresle baş etme tarzı, sosyal destek düzeyi ile çocuklarının sosyal uyum becerisini değerlendirmeleri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Toker, M. (2016). Down sendromlu çocuğa sahip annelerin aile gereksinimlerinin belirlenmesi ve sosyal destek algılarına yönelik görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Toker, M., Başgül, S. & Özaydın, L. (2019). Down sendromlu çocuğa sahip annelerin aile gereksinimlerinin belirlenmesi ve sosyal destek algılarına yönelik görüşleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(4), 651-676.
Tokuç, F. (2009). Otistik çocuk ve aile özelliklerinin aile işlevlerine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Tunç, S., & Özkardaş, O. (2020). Otizmli Çocuğu Olan Annelerde Algılanan Sosyal Desteğin Anksiyete ve Ebeveyn Tükenmişliği Üzerindeki Etkisi. Social Sciences Research Journal, 9 (4), 247-253.
Turanli, M., Cengiz, D. T., & Bozkir, Ö. (2012). Faktör analizi ile üniversiteye giriş sınavlarındaki başarı durumuna göre illerin sıralanması. Ekonometri ve İstatistik E-dergisi, (17), 45-68.
Turgut, D. (2014). 7-17 yaş arasındaki normal gelişim gösteren ve özel gereksinimli çocuğu olan aile bireylerinin psikolojik iyi olma hali ve başa çıkma yöntemlerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Tutal, N. (2015). Aile işlevi ile öznel iyi oluş arasındaki ilişkide erken dönem uyumsuz şemaların aracı rolü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Tümlü, C. & Çapan, B.E. (2018). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin duygusal sağırlık ve psikolojik iyi oluş düzeylerinin incelenmesi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 2018, 8(2), 493-518.
Vardarcı, G. (2011). Otistik çocuklu ailelere uygulanan aile eğitim programının, aile içi iletişim becerilerine, ailenin problem çözme becerilerine ve otistik çocuklarıyla ilgili algılarına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
White, N., & Hastings, R. P. (2004). Social and professional support for parents of adolescents with severe intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 17(3), 181-190.
World Health Organization. (2004). Promoting mental health: Concepts, emerging evidence, practice: Summary report. World Health Organization.
Yazkan, G. (2018). Otizm spektrum bozukluğu (osb) tanısı almış çocukların aile bireylerinin stresle başa çıkma tarzlarının depresyon ve kaygı düzeylerindeki rolü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yurdakul, A., & Girli, A. (1999). Engelli çocuğu olan ailelerin sosyal destek örüntüleri ve bunun psikolojik sağlık ile ilişkisi. İlkışık Dergisi, 1-5.
Yüzbaşı, D.V. (2018). Zihin engelli çocuğa sahip annelerin psikolojik iyi oluşlarının başa çıkma tarzları, aile gereksinimleri ve sosyal destek değişkenleriyle modellenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Zengin, B. (2013). Özel eğitime muhtaç çocuğa sahip ebeveynlerin algıladıkları sosyal destek, psikolojik dayanıklılık ve umut düzeyleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.