Türkiye'de Kentsel Dönüşümün Yasalar ve Aktörler Üzerinden Dönemsel Olarak Değerlendirilmesi

Türkiye'de 1950'li yıllardan 1980'li yıllara kadar kırdan kente göç ile birlikte kentlerin nüfusunda hızlı bir artış gözlenmiştir. Hızlı göçün etkisiyle birlikte kentlerde imara aykırı ve plansız gecekonduların inşası çarpık bir kentleşmenin ortaya çıkışında etkili olmuştur. İmar mevzuatına aykırı olan bu yapılar 775 sayılı gecekondu yasasıyla meşrulaştırılmış ve buna paralel olarak gecekondu yapımı her geçen gün artış göstermiştir. Bu yasayı izleyen süreçte 1980'li yıllarda imar afları ve ıslah imar planları ile gecekonduların apartman biçiminde yapılanmalarına izin verilmiştir. Gecekonduların fiziksel ve çevresel yönden eskimesi ve meşrulaştırma süreçleri kentsel dönüşüme konu olan uygulamaları gündeme getirmiştir. 1980'li yılların sonunda ilk kentsel dönüşüm uygulamaları Ankara'da Dikmen Vadisi ve Portakal Çiçeği Vadisinde uygulanmaya başlamıştır. 2000'li yıllara gelindiğinde ise Türkiye'de kentsel dönüşüm farklı tipleriyle yasalarda yer almış ve yaygın bir biçimde uygulanmaya başlamıştır. Bu makalede, Türkiye'de kentsel dönüşümün gelişimi kronolojik bir biçimde dönemsel olarak değerlendirilmiştir. Her bir dönem Türkiye'nin sosyal, ekonomik ve siyasal bağlamı ile kentleşme süreci ilişkilendirilerek ele alınmıştır. Çalışmada 2000'li yıllarda ardı ardına çıkan kentsel dönüşüme ilişkin yasaların belirmesi açısından önem taşımaktadır. Her bir yasa, kapsamı, hedefi, yetki tanımı, yetkiye sahip olan aktörler, hak tanımı ve çıktılar yönünde ele alınmıştır.

Periodical Evaluation of Urban Transformation in Turkey Via Laws and Actors

A fast, increase in urban population has been observed in Turkey from the 1950s to the 1980s through migration from rural areas to cites. The construction of slums, that are against the legislation and unplanned, has been evident in arising of irregular urbanization through the effect of fast migration. These buildings as not compatible with reconstruction legislation have been legitimized by the Law.775 and paralelly, construction of slums have increased incrementally. Within the following period in the reconstruction of slums in the from of aparment buildings has been allowed through reconstruction amnesties and improvement reconstruction plans. The pyhsical and environmentally aging slum as well as their legitimization have put the practices subject to urban transformation to the agenda. By he end of 1980s, the first urban transformation applications have taken place in Dikmen and Portakal Çiçeği Valleys. In the 2000s, urban transformation in Turkey have become subject to laws with its diverse types and have started to be widely practiced. In this paper, the development of urban transformation in Turkey has been evaluated cronologically and periodically. Each period has been taken into consideration in relation with Turkey's social, economic and political context and urbanization process. The 2000s is specific in the study due to the emergence of several laws considering urban transformation. Each law has been reviewed via its context, goal, definition of authority, actors, with authority, definition of night and outcomes.

PDF

___

4996 Sayılı Bazı Kanunlarda ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Karanamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2003, Temmuz 31). Resmi Gazete(Sayı:25192). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/08/20030807.htm#3 adresinden alındı
5104 sayılı Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu. (2004, Mart 12). Resmi Gazete(Sayı: 25400). https://www.mevzuat.gov.tr/ MevzuatMetin/1.5.5104.pdf adresinden alındı
5162 sayılı Toplu Konut Kanununda ve Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerin Toplu Konut İdaresi Başkanlığına Ait Bölümünde Değişklik Yapılması Hakkında Kanun. (2004, Mayıs 12). Resmi Gazete(Sayı:25460). https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2004/05/20040512.htm#1 adresinden alındı
5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması. (2005, Temmuz 5). Resmi Gazete(Sayı: 25866). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/ 1.5.5366.pdf adresinden alındı
5393 sayılı Belediye Kanunu. (2005, Temmuz 3). Resmi Gazete(Sayı: 25874). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5393.pdf adresinden alındı
6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun. (2012, Mayıs 31). Resmi Gazete(Sayı: 28309). https://www.mevzuat. gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6306.pdf adresinden alındı
7143 sayılı Vergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına ilişkin Kanun. (2018, Mayıs 18). Resmi Gazete(Sayı: 30425). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/ 2018/05/20180518-3.htm adresinden alındı
7221 sayılı Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (2020, Şubat 20). Resmi Gazete(Sayı: 31045). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/02/20200220-1.htm adresinden alındı
775 sayılı Gecekondu Kanunu. (1966, Temmuz 20). Resmi Gazete(Sayı: 12362). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.775.pdf adresinden alındı
Artar, F. (2015). Bir Soylulaştırma Öyküsü: Ankara Kalesi Örneği. I.Uluslararası Kent Araştırmaları Kongresi, (s. 523-541). Eskişehir. https://www.academia.edu/15933170/Bir_Soylula%C5 %9Ft%C4%B1rma_%C3%96yk%C3%BCs%C3%BC_Ankara_ Kalesi_%C3%96rne%C4%9Fi adresinden alındı
Ataöv, A., & Osmay, S. (2007). Türkiye'de Kentsel Dönüşüme Yöntemsel Bir Yaklaşım. METU, JFA, 57-82. http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/ 0258-5316/2007/cilt24/sayi_2/57-82.pdf adresinden alındı
Ayten, A. (2005). Konuttan-İşyerine Dönüşüm Sürecinin Ankara,Kızılay Örneği'nde Araştırılması. Değişen-Dönüşen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 28.Kolokyumu Bildiriler Kitabı. 2, s. 677-699. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB SPO Ortak Yayını.
Eraydın, A. (1999). Sermaye Birikim Sürecinde Kentler. Defter Dergisi, 133- 153.
Eraydın, A. (2006). Mekansal Süreçlere Toplu Bakış. Değişen Mekan (Der) (s. 25-67). içinde Ankara: Dost Kitabevi.
Erman, T. (2010). Kent ve Gecekondu. Ö. (Der) Uğurlu, N. Pınarcıoğlu, A. Kanbak, & M. Şiriner içinde, Türkiye Persfektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları (s. 227-265). İstanbul: Örgün Yayınevi.
Genç, F. N. (2014). Gecekonduyla Mücadeleden Kentsel Dönüşüme Türkiye'de Kentleşme Politikaları. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 15-30. doi: DOI: 10.30803/adusobed. 188800
Gür, M. (2016). Türkiye'deki Kentsel Dönüşüm Politikalarının TOKİ İşbirliğiyle Gerçekleşen uygulamalar üzerinden okunması:Bursa Örneği. Uludağ University Journal of The Faculty of Engineering, 21 (2), 341-364. doi:. DOI: 10.17482/uumfd.278085
Kayıkçı, S. (2013). Türkiye'de Kentsel Dönüşüm Politikası Analizi. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 62-94. Retrieved from https://dergipark.org.tr/ tr/pub/bilgisosyal/issue/29136/311643 adresinden alındı
Keleş, R. (2016). Kentleşme Politikası (15 b.). Ankara: İmge Kitabevi.
Kuyucu, T., & Ünsal, Ö. (2011). Neoliberal Kent Rejimiyle Mücadele:Başıbüyük ve Tarlabaşı'nda Kentsel Dönüşüm ve Direniş. D. (Der) Göktürk, L. Soysal, & İ. Türeli içinde, İstanbul Nereye? (s. 85- 106). İstanbul: Metis Yayıncılık.
Özden, P. P. (2000). Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü Üzerine Düşünceler ve İstanbul Örneği. İstanbul Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Prof.Dr. Nazif Kuyucuklu'ya Armağan( 23-24), 255-269. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/ 5460 adresinden alındı
Özden, P. P. (2006). Türkiye'de kentsel dönüşümün Uygulanabilirliği üzerine düşünceler. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 0 (35), 215-233. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusiyasal/issue/ 601/6060 adresinden alındı
Sönmez, N. Ö. (2006). Düzensiz Konut Alanlarında Kentsel Dönüşüm Modelleri Üzerine Bir Değerlendirme. Planlama Dergisi TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını(2), s. 121-127.
Şengül, H. (2001). Türkiye'de Kentleşmenin İzlediği Yol Üzerine. H. Şengül içinde, Kentsel Çelişki ve Siyaset (s. 61-94). İstanbul: WALD.
Tekeli, İ. (2009). Türkiye'de Cumhuriyet Döneminde, Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması. İ. Tekeli içinde, Modernizm, Modernite ve Türkiye'nin Kent Planlama Tarihi (s. 106-134). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Türkün, A., Aslan, Ş., & Şen, B. (2014). 1923-1980 Döneminde Kentsel Politikalar ve İstanbul'da Konut Alanlarının Gelişimi: Mezuat, Aktörler ve Hakim Söylem. C. Tüzün (Dü.) içinde, Mülk,Mahal,İnsan İstanbul'da Kentsel Dönüşüm(Der) (s. 45-78). İstanbul: İstanbul Bigi Üniversitesi Yayınları. https://www.academia.edu/44548553/M%C3%BClk_Mahal _%C4%B0nsan_%C4%B0stanbulda_Kentsel_D%C3%B6n%C3%BC% C5%9F%C3%BCm adresinden alındı
Uzun, N. (2006). Yeni Yasal Düzenlemeler ve Kentsel Dönüşüme Etkileri. Planlama Dergisi TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını(2), s. 49-52. https://www.spo.org.tr/resimler/ekler/b0250793549726d_ek.pdf adresinden alındı
Yenice, M. (2014). Türkiye'nin Kentsel Dönüşüm Deneyiminin Tarihsel Analizi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 16(1), 76-88. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunfbed/issue/ 23851/254086 adresinden alındı
Yılmaz, E. (2016). Konut Sorunu ve Toplu Konut Üretiminde TOKİ'nin ve Belediyelerin Rolü. Gazi Üniversitesi,Sosyal Bilimler Dergisi, 3(7), 31-60. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/gusbd/issue/ 28176/299267 adresinden alındı.