Türkiye’deki Serbest Planlama Bürolarının Coğrafyası: Mekansal ve Sektörel Analiz

Türkiye’de 2000’lerde hızlanan inşaat odaklı büyüme politikala- rı kentlerin hızlı yeniden yapılanmayı getirmiştir. Bu süreçte kentsel rantın yaratılması ve dağıtılmasında en önemli araçlardan birisi olan planlama kurumu, yasal ve yönetsel düzenlemeler ile kaotik ve dağınık bir hale gelmiştir. Planlama, siyaset ve piyasa ile ilişkileri bağlamında ülke gündeminde her zamankinden daha fazla yer alır iken, bu ekonomi politik altında planlama pratiğinin nasıl dönüştüğü ise çok az tartışılmıştır. Bu makale Türkiye’de mekânsal planların büyük bir çoğunluğunu yapan serbest planlama bürolarına, bu büroların coğrafyasına, karne yönetmeliğinin planlama bürolarının sektördeki faaliyetlerine etkilerine ve büroların yaptıkları işlere odaklanmaktadır. Bu kapsamda Şehir Plancıları Odasından temin edilen MDU verileri, anket ve derinlemesine görüşmelerden oluşan saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırmada planlama okulları ile birlikte büroların sayısının arttığı, büroların coğrafi olarak tüm Türkiye’ye yayıldığı tespit edilmiştir. Ankara’daki A grubu karneli bürolar piyasada hakimiyetlerini korur iken, ülkenin gelişmiş kentlerinde bölgesel hakimiyet kuran bürolar oluştuğu bulunmuştur. 2000 sonrasında sektör genişlemiş ve çeşitlenmiş, sektörün büyümesinde plan deği- şiklikleri en belirgin şehircilik hizmeti olarak ön plana çıkmıştır. Üst ölçekli planlar yada uzmanlık gerektiren planları daha çok A grubu planlama büroları yapar iken, plan değişiklikleri tüm karne grupları tarafından en yoğun yapılan iştir. Sektörde yeni iş alanları ortaya çıkmış olmasına rağmen farklı karne grupları arasındaki eşitsizlikler derinleşmiş, bürolar, özellikle genç bürolar, karne sınırlamaları, da-ralan piyasa ve siyaset- sermaye baskısı arasında sıkışmıştır.

Geography of Private Planning Offices in Turkey: Spatial and Sectoral Analysis

Construction-oriented growth policies accelerated the urbanization process in the 2000s in Turkey. A series of new legal and administrative arrangements destabilized Turkey’s urban planning system, which was one of the most important tools in creating and distributing urban rents. For the first time, planning became a prominent political and market issue. However, the influence of the dominant economic policy on the spatial planning sector has seen little debate. This study focuses on private planning offices, their geographies, the impact of regulations on them and the variety of projects they serve. The data were obtained from analysis of all planning projects completed between 2003 and 2018 in Turkey by these private planning offices and approved by the relevant Chamber of City Planners, questionaries with planning offices in different cities of the country and structured interviews with planning office representatives in Istanbul and Ankara. The findings show that the number of private planning offices has increased because there are now more planning schools and that these planning offices have spread throughout Turkey. However, planning offices in Ankara still dominate the national planning sector country while planning offices in more developed cities have built their regional hegemony. The planning sector has grown after plan amendments became a prominent planning ser- vice. While upper scale spatial plans and sectoral plans are pre- pared by A-level private planning offices, plan amendments have become the main work of all planning offices. Private planning offices, especially newer ones, remain trapped between regula- tions and capital pressure.

PDF

___

Allmendinger, P. & Haughton, G. (2013). The Evolution and Trajectories of English Spatial Governance: ‘Neoliberal’ Episodes in Planning. Planning Practice & Research, 28(1), 6-26.
Atik, S. (2008). Mesleki Deneyim: Farklı Planlama Ölçeklerinde Plancı Olmak. Planlama Meslek Alanı Geçmişten Geleceğe 7-9 Kasım 2007. 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 31. Kolokyum.
Baker, D. C., Sipe, N. G., & Gleeson, B. J. (2006). Performance-based planning: Perspectives from the United States, Australia, and New Zealand. Journal of Planning Education and Research, 25(4), 396–409.
Balaban, O. (2019). Krizden Kaçış, Krize Kaçış: Türkiye’nin Derinleşen Çevre Krizi. Mimarlık Dergisi. sayı 409.syf 29-32.
Bektöre, S. (2008). Mesleki Deneyim: Farklı Planlama Ölçeklerinde Plancı Olmak. Planlama Meslek Alanı Geçmişten Geleceğe 7-9 Kasım 2007. 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 31. Kolokyum.
Bilsel, C. (2010). Türkiye’de Şehircilik Çalışmalarının İlk Otuz Yılı. (1927- 1957): Cumhuriyet’in Kent İnşasında Uluslararası Deneyim”. Planlama Dergisi. Sayı 50. s. 29-46
Boratav, K. Türel, O. and Yeldan, E. (1996). Dilemmas of Structural Adustment and Environment Policies Under Instability: Post 1980 Turkey. World Development. 24 92.syf. 373-393.
Brenner,N. & Theodore, N. (2002) Cities and the Geographies of “Actually Existing Neoliberalism”, Antipode, 34 (3), syf. 349-379.
Duyguluer, F. (2006). İmar Mevzuatının Kayıpları. Planlama Dergisi. sayı 4.syf. 27-37.
Ersoy, M. (2010). İmar Planı Değişiklikleri ve Yargı Denetimi (Mekân Planlama ve Yargı Denetimi. 2000). http://www.melihersoy.com/makaleler/ erişim 2.7.2020.
Ersoy, M. (2011). “Yerelden Ulusala Merkezileşerek Aynılaşan Planlama Anlayışı”. Merkezi Yönetim Yerel Yönetim İlişkileri: Özerklik. Türk Belediyeler Birliği. 5.Ulusal Yerel Yönetimler Sempozyumu. Syf. 213-229. Ankara.2013.
Gezim, G & Kiper, P. (2016). Türkiye’nin Seksen Yıllık Kent Planlama Serüveninde Son Otuz Yılın Değerlendirmesi – İller Bankası Deneyimleri. A. Uğurlar vd. 80 Sonrası Mekân ve Planlama. syf 3-20. Gazi üniversitesi. Ankara.
Gleeson, B., & Low, N. (2000). Revaluing planning: Rolling back neo-liberalism in Australia. Progress in Planning, 53(2), 83–164.
Grijzen, J. (2010). Outsourcing planning: What do consultants do in a regional spatial planning in the Netherlands. Amsterdam, The Netherlands: Amsterdam University Press.
Hall, T., & Hubbard, P. (1996). The entrepreneurial city: New urban politics, new urban geographies? Progress in Human Geography, 20(2), 153–174.
Harvey, D. (2001), “Globalization and the Spatial Fix”, Geographische Revue, 2 (3): 23-31.
Kahraman, T. (2010). İmar uygulamalarında gizli yolsuzluk: Ayrıcalıklı Özelleştirmeler ve kentsel rant. İş Ahlakı Dergisi, 6, 61-80.
Kentges Belediyeler Anketi Raporu (2016). https://kentges.csb.gov.tr/2016- yili-kentges-belediyeler-anketi-haber-229231.erişim 2.7.2020.
Kentleşme Şurası (2009). Mekansal Planlama Sistemi ve Kurumsal Yapılanma. T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı. Ankara.
Kıral, Ö. (2010). Şehir Planlama Yarışmaları ve Genç Şehir Plancıları: 1928-1973. Planlama Dergisi. Sayı 50.syf 125-139.
Kubin, G. (1994). Kent Plancısı kent Planlama Sürecinde Misafir Sanatçı Değildir. Planlama Dergisi. Sayı 11.syf. 30-34.
Mc Cann, E. J. (2001). Collaborative visioning or urban planning as therapy? The politics of public–private policy making. The Professional Geographer, 53(2), (207–218).
Momani, B. & Khirfan, L. (2013). “Explaining the Use of Planning Consultants in Ontario Cities” Canadian Public Administration 56 (3): 391–413.
Özler, Ö. A. (2019). Neoliberal Politikaların Kentsel Planlamaya Etkisi: Ankara Çeper Alanı Üzerinden Bir Değerlendirme. Mimarlık Dergisi. Sayı 408.
Parker, G., Street, E., Raco, M., Freire-Trigo, S. (2014). In planning we trust? Public interest and private delivery in a co-managed planning system. Town&Country Planning, 83 (12), 537-540.
Sager,T. (2011). Neo-liberal urban planning policies: A literature survey 1990–2010, Progress in Planning, 6 (4), syf.147-199.
Sarı, V.İ., Yener, I.N. & İnan,Ö. (2018) Mekansal Planlama Sistemine İlişkin Değerlendirme Raporu, T.C. Kalkınma Bakanlığı Yayın No:2988.
Sönmez, R. (2008) Mesleki Deneyim: Farklı Planlama Ölçeklerinde Plancı Olmak. Planlama Meslek Alanı Geçmişten Geleceğe 7-9 Kasım 2007. 8 Kasım Dünya Sehircilik Günü 31. Kolokyum.
ŞPO 29. Dönem Çalışma Raporu Ankara. (2016-2018). http://www. spo.org.tr/resimler/ekler/2b68761ee5e6253_ek.pdf?tipi=86&turu= X&sube=0.erişim 4.7.2020.
ŞPO 28. Dönem Çalışma Raporu. Ankara. (2014-2016). http://www. spo.org.tr/resimler/ekler/31dd73a54d2bc38_ek.pdf?tipi=86&turu= X&sube=0.erişim 5.7.2020.
Şahin, S.Z. (2019). The urbanization policy of Turkey: an uneasy symbiosis of unimplemented policy with centralized pragmatic interventions. Turkish Studies. 20:4. 599-618.
Şahin, S.Z. (2017). Türkiye’de Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısından Bugüne Mekânsal Planlama Mevzuatı ve Uygulamalarının Dönüşümü ve Etkileri, Memleket Siyaset Yönetim (MSY), 12 ( 28), syf. 53-80.
Taşan Kok, T. (2016). Interface “Float like a butterfly, sting like a bee”*: giving voice to planning practitioners, Planning Theory & Practice,17 (4),syf. 621–651.
Taşan Kok, T. (2012). Introduction: Contradictions of Neoliberal Urban Planning, Editörler. Tuna Taşan Kok, Guy Beaten, Contradictions of Neoliberal Planning, Springer.
Taşar, E. (2018). İmar Planı Sürecinde Yerel Halk Katılımı ve İlan-Askı-İtiraz Aşamasının Planlar Üzerindeki Etkisi. İller Bankası Anonim Şirketi Uzmanlık Tezi. Ankara.
Tekeli, İ. (1987). ODTÜ’de Şehir ve Bölge Planlama Eğitimi. Prof. Dr. Ruşen Keleş. Türkiye’de Kent Bilimi içinde syf 65-90.
Tekeli, İ. (2011). Türkiye’nin Kent Planlama ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İstanbul.
Uyar, N. (2008). Mesleki Deneyim: Farklı Planlama Ölçeklerinde Plancı Olmak. Planlama Meslek Alanı Geçmişten Geleceğe 7-9 Kasım 2007. 8 Kasım Dünya Sehircilik Günü 31. Kolokyum.
Waterhout, B., Othengrafen, F., & Sykes, O. (2013). Neo-liberalization processes and spatial planning in France, Germany, and the Netherlands: An exploration. Planning Practice and Research, 28(1), 141–159.
Yanaşık, E. (2017). İller Bankasının Türkiye Planlama ve Kentleşme Tarihi İçindeki Yeri ve Önemi (1933-1980). İller Bankası Anonim Şirketi Uzmanlık Tezi. Ankara.
Yeşilbağ, M. (2016). Hegemonyanın Harcı: AKP Döneminde İnşaata Dayalı Birikim Rejimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 71 (2), syf. 599-626.
Yoloğlu, A. C. (2019). Planlama Piyasasının İki Yeni Dinamiği: Parçalama ve Tekelleşme İdealkent. Sayı 13.syf 128-151.
Yoloğlu, C. (2008). TMMOB Şehir Plancıları Odasına Kayıtlı Üye Profili. Mesleki Deneyim. 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 31. Kolokyumu. ’Planlama Meslek Alanı; Geçmişten Geleceğe.syf 25-51. Ankara.
Zanotto, J.M. (2019). Detachment in Planning Practice. Planning Theory & Practice, 20(1), 37-52.
Zorlu, F. (2008). Planlama Meslek Alanında Kuramsal. Pratik ve Yasal Düzlemlerde Çakışma ve Ayrışmalar. Mesleki Deneyim. 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 31. Kolokyumu. ’Planlama Meslek Alanı; Geçmişten Geleceğe.syf 197-214. Ankara.