HAMİD SANCAĞINA AİT 1501 TARİHLİ MUFASSAL TAHRİR DEFTERİNE GÖRE GÖLHİSAR KAZASI YERLEŞME ADLARI TOPONİMİSİ

Türklerin Anadolu coğrafyasına kitleler hâlinde gelmeleri 11. yüzyıldan itibaren başlamış 12. ve 13. yüzyılda bu göç hareketi had safhaya ulaşmıştır. Çalışmamıza konu olan Hamid sancağı bölgesi de Oğuzların yoğun şekilde yerleştikleri coğrafyalardan biridir. Bölge Hamidoğulları Beyliği tarafından bir asır boyunca yönetilmiş daha sonra Osmanlı Devleti egemenliğine geçmiştir. Bu süreçten sonra bölgenin adı değiştirilmemiş ve uzun yüzyıllar Hamid sancağı olarak idari bir birim olarak devam etmiştir. Çok geniş bir alanı kapsayan bu sancaktaki tüm yerleşim adları yerine Gölhisar kazasındaki yerleşim adlarının tespiti ve incelemesiyle çalışmamızı sınırlandırdık. 1501 tarihinde tutulmuş mufassal tahrir defterini esas aldığımız çalışmada kaydedilen yerleşim yeri adları Arap harfli Osmanlı Türkçesinden Lâatin harflerine transkribe edildi ve dil özellikleri bakımından incelendi. Elde edilen yerleşim yeri adları semantik ve morfolojik olarak değerlendirildi ve bu adların tarihî süreç içerisinde geçirdiği değişimler ortaya konuldu. Yerleşim yeri adlarında Arapça ve Farsça gibi yabancı dillerden alınmış sözcükler kullanılmakla birlikte Türkçe sözcüklerin daha fazla tercih edildiği görülmüştür. Toponimi çalışmaları dilin tarihsel sürecini izleme noktasında semantik, morfolojik, fonetik ve etimolojik bakımdan önemli veriler sunduğu teyit edilmiştir.

Toponomy of The Settlement Names of The Golhisar Subprovince According to The Detailed Cadastral Record Book of The Hamid Sanjak Dated 1501

The Turks began to immigrate into the Anatolian geography in mass in the 11th century and this movement of migration climaxed in the 12th and 13th centuries. The topic of our study, the Hamid Sanjak area was one of the geographies where the Oghuzs had settled intensely. The area had been managed by the Hamidogullari Principality for a century and then it came under the domination of the Ottoman Empire. Following that process the name of the area remained the same and the area had existed as an administrative unit with the name of Hamid Sanjak for centuries. We limited our study to the determination and examination of the settlement names in the Golhisar subprovince, instead of all settlement names in this subprovince which involves a very large area. The settlement names recorded in the study which we grounded on a detailed cadastral record book written in 1501, were transcribed from the Arap-letter Ottoman Turkish into Latin letters and were analyzed in terms of language properties. The settlement names acquired were evaluated semantically and morphologically and the changes these names had undergone within the historical process were revealed. We saw that words taken from foreign languages such as Arabic and Persian were used in the settlement names and the Turkish words were chosen in particular. It was proved that toponomy studies provide important semantic, morphological, phonetic and etymological data at the point of following the historical process of a language.

PDF

___

Aksan, Doğan, “Anadolu Yer Adları Üzerine En Yeni Araştırmalar”, TDAY Belleten, Ankara 1973, s. 185-193.
Alagöz, Cemal Arif, “Türkiye Yer Adları Üzerine Bazı Düşünceler”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1984, s. 11
Atsız, H. Nihal, A. Naci, “Anadolu’da Türklere Ait Yer İsimleri”, Türkiyat Mecmuası II, İstanbul 1928, s. 242-259.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Tahrir Defteri (TD), No: 30.
Başkan, Özcan, “Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme”, TDAY Belleten, Ankara 1970, s. 237-251.
Berbercan, Mehmet Turgut, “‘İstanköy’ Adasının İsmi Nereden Geliyor?”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), C. 5, S. 11, Mart 2018, ss. 19-22.
Dilmen, N. İ., “Diyarbakır Adı Üzerine Araştırmalar”, TDAY Belleten, S. 29-30, Ankara 1938, s. 67-112
Eren, Hasan, Yer Adlarımızın Dili, TDK Yay., Ankara 2010.
Ertaş, Mehmet Yaşar, XV.-XVI. Yüzyıllarda Karaağaç-ı Gölhisar (Acıpayam) Kazası, Yeditepe Yay., İstanbul, 2007.
Eyice, Semavi, “İstanbul’un Mahalle ve Semt Adları Hakkında Bir Deneme”, İstanbul Üniversitesi Türkiyât Mecmuası, İstanbul 1965, s. 199-216.
Gabain, Annemarie von, “Renklerin Sembolik Anlamları” çev. Semih Tezcan, Türkoloji Dergisi, III, 1, Ankara 1968.
Gülensoy, Tuncer, “Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış”, Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara 1998, s. 41-48.
Gülensoy, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara 2007.
Gülsevin, Gürer, Uşak İli Ağızları, Dil Özellikleri-Metinler-Sözlük, TDK Yay., Ankara 2002.
Halaçoğlu, Yusuf, “Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak, Kürd-Ekrad Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Belleten, Ankara 1996, S. 227.
Jaeger, H., Historische Geographie, Georg Westermann Verlag, Braunschweig 1969.
Karaca, Behset, “XVI. Yüzyılda Meğri (Fethiye) Kazası”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2013, S. 30, s. 13-54.
Kofoğlu, S., “Hamidoğulları”, İslam Ansiklopedisi, C. 15, TDV Yay., 1997, s. 471.
Köprülü, Fuat, “Oğuz Etnolojisine Ait Tarihi Notlar”, Türkiyat Mecmuası 1, 1925, s. 185-211.
Köprülü, Fuat, Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Alfa Yay., Ankara 2016.
Kurgun, Levent, Denizli İli Yer Adları, Yayımlanmamış DT, Pamukkale Ü. SBE, Denizli 2002.
Kuzucu, Hayati, Milli Tarihimiz ve Kimliğimiz Dirmil, http://burdurtarihi.com, s. 1-66. Louis, Robert (1937), Études Anatoliennes, s. 362-375.
Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, AÜ. DTCF. Yay., Ankara, 1967.
Şahbaz, Mehibe, “XVI. Yüzyıl Anadolusu’nda Oğuz Boylarının Yerleştikleri Yerlerin Sancaklara Dağılımı”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 26, S. 3, 2017, s. 45-59.
Şahin, İbrahim, “Türkiye Yeradbiliminde Leksik-Semantik Sınıflandırma Meselesi”, Avrasya Terim Dergisi, 3 (1), 2015, s. 10-21.
Şahin, İlhan, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Eren Yay., İstanbul 2006. Telli, Burak, “Yer Adları Üzerine Bir Değerlendirme: Adıyaman İli Gölbaşı İlçesi Örneği”, Turkish Studies, Volume 13/12, Spring 2018, s. 511.
Timurtaş, Faruk Kadri, “Üçoklu Oğuz Boylarına Ait (Bayad-Karkın) Vesikalar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 2, 1949, s. 366-385.
Tunçel, Harun, “Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2000, 2, s.23-34.
Turan, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Ötüken Neşriyat, Ankara 2003.
Turgut, Vedat, “Batı Anadolu Beyliklerinin Menşei Meselesi”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 2016, 2 (3), s. 55-89.
Yiğit, İlker ve Salan, Musa, “XVI. Yüzyıl Çerkeş Kazası Köylerinin Lokalizasyonu ve Toponimik Analizi”, Turkish Studies, 2013, 8 (6), s. 825-852.
Yiğit, İlker, “Hamid-İli’nin Türkleşmesine Toponimik Bakış”, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-V Hamitoğulları Beyliği 02.11.2018-04.11.2018, Isparta (Basım aşamasındaki bildiri).
Yiğit, İlker, “XVI. Yüzyıl Hamid Sancağı Yerleşme Düzeninin Yeniden İnşası”, 2. Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı 5. Cilt, Türk EğitimSen Genel Merkezi Yay., Ankara 2018, s. 11-19.
https://www.nisanyansozluk.com/?
https://sozluk.gov.tr/