KLASİK ŞERH GELENEĞİ: YÛNUS EDÎB VE ŞERH-İ DÎVÂN-I ŞEVKET İSİMLİ ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Klasik Türk edebiyatında şerh, literatürü oldukça zengin, müstakil bir telif türüdür. Edebiyatımızda Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere üç farklı dilde yazılmış eserlere şerhler kaleme alınmıştır. Farsça eserlere yazılmış şerhlerde daha çok o dilde kalem oynatmış büyük ediplerin sanat anlayışlarını, eserlerindeki derin manaları ve mazmunları okuyucuya bildirme, açma kaygısı olduğu görülmektedir. XVIII. yüzyıl şarihlerinden Yûnus Edîb’in Şerh-i Dîvân-ı Şevket isimli eseri de bu kaygıyla kaleme alınmıştır. Tek nüsha ve 373 varak olan eserin, yazı biçimi taliktir. Müellif hattı olduğunu düşündüğümüz nüsha, Şevket-i Buhârî gazellerinin şerhinden oluşmaktadır. Makalenin birinci bölümünde “şerh” mefhumunun tarifi, şerh metinlerinin amacı ve yazım sebebi, Türk edebiyatında şerh ve şerh metinlerinin neşri gibi genel konular ele alınmıştır. İkinci bölümde kaynaklarda hakkında hiçbir bilgiye tesadüf edemediğimiz şarih Yûnus Edîb’in hayatı, edebî şahsiyeti ve eserleri, Şerh-i Dîvân-ı Şevket’ten istihraç edilerek yazılmaya çalışılmıştır. Şerh-i Dîvân-ı Şevket’in incelemesine ayırdığımız üçuncü bölümde eser ayrıntılı bir şekilde tahlile tabi tutulmuştur. Şerhin sebeb-i teşrihi, metodu ve yaklaşımı izah edildi, şerhte geçen ayet ve hadis iktibasları, atasözü ve deyimler, tazminler ve şerhin birtakım imla hususiyetleri metinden örneklerle ele alınıp değerlendirilmiştir.

Classical Sharh Tradition: A Review on Yunus Edip and His Work Called Sharh of Shewket Diwan

In the classical Turkish literature, annotation is an autonomous copyrighted type. In our literature, annotations were written on works in three different languages such as Arabic, Persian, and Turkish. In the annotations written in Persian works, it is seen that the great man of the letter who wrote in that language had the anxiety to inform the reader about their art understanding, their deep meaning in their works, and the poetic theme. . Yûnus Edîb is one of the XVIII century commentaries, and his work Şerh-i Dîvân-ı Şevket which is the subject of our study, is a single copy with 373 leaves and the writing form is talik. The copy, which we think is a manuscript, consists of the commentary of Şevket-i Buhârî ghazals. In the first part of our article, general topics such as the description of the concept of “commentary”, the purpose of the commentary, and the reason for the writing, and the publication of commentary and commentary texts in Turkish literature are discussed. In the second part, the life, literary personality, and works of the Commentator Yûnus Edîb, whom we have no information in the sources, are tried to be written inferring from Şerh-i Dîvân-ı Şevket. In the third chapter, which we devoted to the examination of Şerh-i Dîvân-ı Şevket, the work was analyzed in detail. The reason for dissection, method, and the approach of the annotator are explained, the verse and hadith quotations, proverbs and idioms, compensations, and some spelling characteristics of the commentary have been reviewed and evaluated with examples from the text.

PDF

___

Akar, Metin, Su Kasidesi Şerhi, TDV Yay., Ankara 2017.
Akkuş, Metin, Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası: Edebi Türler ve Tarzlar, Fenomen Yay., Erzurum 2008.
Aksoyak, İ. Hakkı, Söylenmemiş Sözler, Grafiker Yay., Ankara 2016.
Asım Efendi, Mütercim, El-Okyânûsu’l-Basît Fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît, http://www.kamus.yek.gov.tr/ (18.05.2020).
Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan’ın Makalelerinden Seçmeler, AKM Yay., Ankara 1990.
Aynur, H., Çakır, M., Koncu, H., Kuru, S. S., Özyıldırım, A. E., Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, Klasik Yay., İstanbul 2014.
Babacan, İsrafil, Klasik Türk Şiirinin Son Baharı: Sebk-i Hindî, Akçağ Yay., Ankara 2012
Başçetin, Mustafa Yasin, Şerh-i Kasâid-i Mevlânâ Şevket ve Sistematik Şerh Sözlüğü, Yayımlanmış YLT, Yıldırım Beyazıt Ü. SBE, Ankara 2014.
Bilkan, Ali Fuat, Şadi Aydın, Sebk-i Hindî ve Türk Edebiyatında Hint Tarzı, 3F Yay., İstanbul 2007.
Browne, Edward G., A Literary History of Persia, IV, Cambridge At the University Press 1959.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, hzl. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen, Meral Yay. İstanbul 1972.
Cemâleddin, Mehmed, Osmanlı Tarih ve Müverrihleri, hzl. Mehmet Arslan, Kitabevi Yay. İstanbul 2003.
Ceylan, Ömür, “Şerh (Türk Edebiyatı)”, İslam Ansiklopedisi, C. 38, TDV Yay., İstanbul 2010.
Ceylan, Ömür, Tasavvufi Şiir Şerhleri, Kapı Yay., İstanbul 2007.
Çelebi, Kâtip, Keşfü’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, çev. Rüştü Balcı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2011.
Çınarcı, Mehmet Nuri, Mustafa Şem‘î’nin Şerh-i Dîvân-ı Şâhî Adlı Eseri: İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük, Yayımlanmamış DT, Yüzüncü Yıl Ü. SBE, Van 2011.
Dilçin, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yay., Ankara 2013.
Ece, Selami, Hüsnüne Aşk Olsun, Fenomen Yay., Erzurum, 2012.
Ece, Selami, Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri I-II, Eser Basım Yay., Erzurum 2015.
Edîb, Yûnus, Şerh-i Divan-ı Şevket, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Hazine Kitaplığı, nr: 815, vr. 1a, 373b.
Eliaçık, Muhittin, Vak‘anüvîs Mehmed Emîn Edîb Dîvânı, Çizgi Kitabevi, Konya 2010.
Esad, Mehmed Efendi, Bâğçe-i Safâ-endûz, hzl. Rıza Oğraş, Ankara 2018.
Fatin, Hâtimetü’l-Eş‘âr, hzl. Ömer Çifçi, KTBY, Ankara 2013.
Fehîm, Süleyman, Sefînetü’ş-şuarâ, İstanbul 1259.
Gibb, E. J. Wilkinson, Osmanlı Şiir Tarihi I-II, III-IV, ter. Ali Çavuşoğlu, Akçağ Yay., Ankara 1999.
Göllü, Bilge Karga, Hâkim’in Şerh-i Dîvân-ı Şevket’i: İnceleme-Karşılaştırmalı Metin, Yayımlanmamış DT, Çukurova Ü. SBE, Adana 2018.
Gözitok, Mehmet Akif, Tellizade Vehbî ve Urfî-yi Şirazî Divanı Şerhi: Tenkitli Metin-İnceleme, Yayımlanmamış DT, Atatürk Ü. TAE, Erzurum 2017.
Hikmet, Arif, Tezkire-i Şu‘arâ: İnceleme, Çeviriyazı, İndeksli Tıpkıbasım, hzl. Sadık Erdem, TTK Yay., Ankara 2014.
İz, Fahir, Eski Türk Edebiyatında Nazım, Akçağ Yay. Ankara 2011.
Kanar, Mehmet, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü I-II, İstanbul 2009.
Kara, İsmail, İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz: Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not, Dergâh Yay. İstanbul 2016.
Köksal, M. Asım, Peygamberler Tarihi I-II, TDV Yay., Ankara 2012.
Köksal, M. Fatih, Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori, Kesit Yay., İstanbul 2012.
Köprülü, M. Fuad, Türk Edebiyatı Tarih, Akçağ Yay., Ankara 2009.
Kurnaz, Cemal, Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlili, MEB Yay., İstanbul 1996.
Mengi, Mine, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara 2012.
Mermer, A.-Koç Keskin, N., Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 2011.
Milani, Ali, Şevket-i Buhârî ve O’nun Üslûbunun Türk Edebiyatına Tesiri, Kısmen Yayımlanmış DT, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1961.
Milani, Ali, Şevket-i Buhâri: Hayatı ve Divanından Seçmeler, Küçukaydın Matbaası, İstanbul 1961.
Okçu, Naci, Şeyh Galib: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlîli ve Divanın Tenkitli Metni I-II, KBY, Ankara 1993.
Öztoprak, Nihat vd., Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Metin Şerhi: 14-16. Yüzyıllar, İdeal Kültür Yay., İstanbul 2019.
Öztoprak, Nihat vd., Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Metin Şerhi: 17-19. Yüzyıllar, İdeal Kültür Yay., İstanbul 2019.
Rasim Efendi (Seyyid Mustafa), Tasavvuf Sözlüğü: Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, hzl. İhsan Kara, İnsan Yay., İstanbul 2008.
Saraç, M. A. Yekta, Osmanlı’nın Şiiri, 3F Yay., İstanbul 2008.
Saraç, M. A., Klasik Edebiyat Bilgisi: Belâgat, Gökkubbe Yay., İstanbul 2012.
Şemîsâ, Sîrûs, Dîvân-ı Şevket-i Buhârî, Tahran 1382.
Şemseddin Sâmî, Kâmûs-ı Türkî, Sahhaflar Kitap Sarayı Yay., İstanbul 2008.
Şensoy, Sedat, “Şerh”, İslam Ansiklopedisi, C. 38, TDV Yay., İstanbul 2010
Şentürk, A. Atilla, Osmanlı Şiiri Antolojisi, YKY, İstanbul 1999.
Tarlan, Ali Nihad, Edebiyat Meseleleri, Akçağ Yay., Ankara 2017.
Tarlan, Ali Nihad, Fuzûlî Divanı Şerhi, Akçağ Yay., Ankara 2014.
Tolasa, Harun, Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Akçağ Yay., Ankara 2001.
Tuman, Mehmet Nail, Tuhfe-i Nâilî Divan Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, C. 1-2, MEB Yay., Ankara, 2000.
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara 2011.
Ülken, Hilmi Ziya, Uyanış Devrinde Tercümenin Rolü, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2016.
Yılmaz, Ozan vd., Beyitler Arasında: Açıklamalı Divan Şiiri Antolojisi, Kesit Yay., İstanbul 2018.
Yılmaz, Ozan, “Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü”, TALİD, 5/9, 2007.