BEBEK PEKSİMETHANESİ

Peksimet özelde deniz kuvvetleri genelde ise Osmanlı ordusu için vazgeçilmez bir iaşe kaynağıdır. 18. yüzyılın sonuna kadar taşeron mantığıyla özel sektöre yaptırılan peksimetler, H 1214 (M 1799 / 1800) yılında Bebek Peksimethanesinin kurulmasıyla bizzat devlet tarafından üretilir olmuştur. Bebek bahçesi yakınlarında kurulan peksimethane, genel olarak donanma personeli için peksimet pişirmiştir. Bebek Peksimethanesinin bünyesinde sadece fırın değil değirmen gibi farklı fonksiyonlara sahip yapılar da yer almıştır. Peksimethanedeki üretim bir nizam hâlinde devam edip üretilen peksimetler ülkenin dört bir köşesinde donanma mensuplarınca tüketilmiştir. Bebek Peksimethanesi büyük bir üretim kapasitesine sahip olmasına rağmen zaman zaman talebi karşılamakta kifayetsiz kalmıştır. Böyle durumlarda eski usul takip edilerek iş yükü İstanbul’daki özel fırınlara paylaştırılmıştır. Ele alınan bu çalışmada Bebek Peksimethanesinin kuruluşu, idari yapısı, üretim kapasitesi, tamiri ve peksimethaneye hammadde temini gibi temalar incelenmiştir

Peksimethane of Bebek

Rusk, also known as Peksimet, used to be an indispensable source of food for the Ottoman army in general, especially for the Navy forces. It had been produced by the private sector until the end of the 18th century, and then it started to be provided by the government-owned production site, which also called as Peksimethane in the city of Bebek at H 1214 (M 1799-1800). This Peksimethane established near the town of Bebek gardens produced rusks for the Navy staff in general, and there are not only bakery ovens in this facility but also has some other structures that have different functions such as grinders. These rusks were produced on a regular basis and consumed by the navy staff all over the country. Although Peksimethane of Bebek had tremendous production capacity, it has failed to demand occasionally. In such cases, the workload was shared with private bakeries in Istanbul to respond to the demand appropriately. In this study, the themes such as the establishment of Peksimethane of Bebek, its administrative structure, production capacity, maintenance and supply of raw materials to Peksimethane investigated.

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (COA)
Ali Emiri Selim III (AE.SSLM III), 331/119163.
Cevdet Askeriye (C.AS.), 290/12045; 408/16849; 429/17821; 645/27153; 673/28263; 848/36269.
Cevdet Bahriye (C.BH.) 16/767; 42/1976; 84/4013; 108/5245; 112/5422; 120/5817; 127/6150; 134/6475; 160/7568; 257/11900.
Hatt-ı Hümayun (HAT.) 616/30354; 878/38896; 878/38899; 1299/50552.
Bab-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Defterleri (D..BŞM.d.) 9226.
Emecen, Feridun M. (hzl.), İstanbul'un En Uzun Dört Yılı: Taylesanizade Hafız Abdullah Efendi Tarihi (1785-1789), Tatav Yay., İstanbul 2003.
Evliyâ Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi I. Kitap, hzl. Robert Dankoff-Seyit Ali KahramanYücel Dağlı, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2006.
Artan, Tülay, “Bebek”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 2, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay., İstanbul 1994.
Aydın, Yusuf Alperen, Sultanın Kalyonları: Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri 1701-1770, Küre Yay., İstanbul 2011.
Aydın, Yusuf Alperen, Müteşebbis ve Devlet: 18. Yüzyılda Peksimetçibaşı Nureddin Ağa'nın Yükselişi, Kitabevi Yay., İstanbul 2016.
Berk, Süleyman, Zeytinburnu’nun Tarihi Mezar Taşları, Zeytin Burnu Mezarlığı Kültür Yay., İstanbul.
Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, TTK Yay., Ankara 2003.
Karagöz, Hakan, 1737–1739 Osmanlı-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması, Yayımlanmamış DT, Süleyman Demirel Ü. SBE, Isparta 2008.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 2, MEB Yay., İstanbul 1983.
Rifa’at Ali Abou-el-Haj, 1703 İsyanı: Osmanlı Siyasasının Yapısı, Tan Kitabevi, Ankara 2011.
Sezgin, İbrahim, “XVII-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Şehirlerinden Donanma İçin Peksimet Tedariki”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 7, 2009, s. 27-37.
Şahsuvaroğlu, Haluk Y., “XIX. Asırda Bebek Kıyıları”, Taha Toros Kişisel Arşivi, Dosya No: 45, 1999.
Taş, Mehmet, “18. Yüzyılda Osmanlı Donanmasına Peksimet Tedariki”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 12, S. XXXIX, Nisan 2019, s. 286-312.
Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul 2011.
Zengin, Ersoy, “Milli Mücadele Yıllarında İmalat-ı Harbiye Fabrikaları”, Mavi Atlas, C. 5, S. 1, 2017, s. 201-223.