EDİRNE SARÂY -I CEDÎD -İ ÂMİRE’NİN CİHÂNNÜMÂ KASRI VE 1171 / 1757 -58 YILI TAMİRAT KAYITLARI

Bu çalışmada Edirne’deki Sarây-ı Cedîd-i Âmire’nin Cihânnümâ Kasrı üzerinde durulmuştur. Saray’ın önemli yapılarından biri olan Kasr’ın kapısı üzerindeki kitabeye göre Kasır H 855-56 / M 1451 -52 yılında II. Mehmed tarafından inşa ettirilmiştir. Saray’ın Kum Meydanı’nda bulunan Kasr’ın merkezinde yedi katlı bir kule ve alt katlarında ise farklı işlevleri olan birimler bulunmaktaydı. Uzun yıllar padişah tarafından kullanılan Kasr’ın ne yazık ki çok az bir kısmı günümüze gelebilmiştir. Bu çalışmada Cihânnümâ Kasrı’nda 18. yüzyılın ortasında yapılan tamiratlara odaklanılmaktadır. Çalışmada, H 1171 / M 1757-58 yılına ait III. Mustafa dönemine tarihlenen kayıtlar ilk defa incelenmiştir. Bu çerçevede öncelikle yapının genel bir tasviri yapılmış ardından kayıtların sunduğu bilgiler ışığında Kasr’ın durumunun tespiti yapılmıştır. Anlaşıldığı kadarıyla III. Mustafa’nın saltanat yıllarına tarihlenen tamiratlar Kasr’ın hem dışına hem de iç mekânlarına yönelik olmuştur. Tamir olunacak kısımlar arasında sakfların kurşunlarının değişimi, Kasr’ın kapısı, giriş sofası, taht-ı hümâyûn, şadırvan mahalli, dîvânhân, cihânnümâ, merdivenler bulunmaktadır. Bu dönemde yapının bazı yerleri “bi'l-külliyye fenâ” olmasına karşın planlanan onarım kapsamlı bir tamiratı ihtiva etmemektedir.

The Belvedere Pavilion of New Imperial Palace in Edirne and The Restoration Records of 1171 / 1757-58

This essay discusses the Belvedere Pavilion “Cihânnümâ Kasrı”of the New Imperial Palace “Sarây-ı Cedîd-i Âmire” in Edirne. According to the inscription over the door of the Cihânnümâ Kasrı which is one of the important structures of the Palace, the building was constructed in H 855-56 / M 1451 -52 by the Sultan Mehmet-II. There was a seven-storey tower in the center of Kasr, located in the Sand Court (Kum Meydanı) of the Palace, and units with different functions on the lower floors. Unfortunately, only a small part of Kasr, which was used by the Sultan for many years, has survived until now. The focus of this essay is on the repairs and restorations performed at Cihânnümâ Kasrı in the middle of 18th Century. In this essay, the records for the era of Sultan Mustafa III in H 1171 / M 1757-58 have been studied for the first time. Within the present framework, primarily a general depiction and description of the structure has been made and then the present situation and condition of the Pavilion have been specified in the light of the information provided by the historical records. The repairs which are dated to the years of reign of Mustafa-III included the inside and outside of the kiosk. During the restoration, lead of the roof was changed, the gate, entry hall, Imperial Throne (taht-ı hümâyûn) water fountain (şadırvan), Entrance Hall (Dîvânhâne), Belvedere (Cihânnümâ), and the stairs were repaired The restoration was not fulfilled as a comprehensive act, although certain parts of the building were described as “entirely collapsed” (bi'l-külliyye fenâ) in the documants.

___

  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA],
  • Bâb-ı Defterî, Başmuhasebe Bina Eminliği [D.BŞM.BNE.d.] 15933.
  • Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi [TSMA.]
  • Defter [D.nr.] 9566.
  • TTK [TTK.] Arşivi
  • HEE.159.19.1; HEE.159.19.2; OFS.76.11.3
  • Abdurrahman Hibrî, Enîsü’l-Müsâmirîn, Edirne Tarihi 1360-1650, çev. Ratip Kazancıgil, Edirne Valiliği, Edirne 1999.
  • Ahmed Bâdî Efendi Riyâz-ı Belde-i Edirne, 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si, 1/1, hzl. Niyazi Adıgüzel-Raşit Gündoğdu, Trakya Üniversitesi Yay., Edirne 2014.
  • Arel, Arda, “Cihannüma Kasrı ve Erken Osmanlı Saraylarında Kule Yapıları Hakkında”, yay. hzl. Zeynep Ahunbay-Deniz Mazlum-Kutgün Eyüpgiller, Prof. Doğan Kuban’a Armağan, Eren Yay., İstanbul 1996, s. 99-116.
  • Arel, Arda, “Lüleburgazda “Zindan Baba Türbesi” Olarak Anılan Yapı ve Edirne Yeni Saray’ın Cihannüma Kasrı Hakkında”, T.A.Ç. Vakfı Yıllığı, C. I, 1991, s. 7-24.
  • Aslanapa, Oktay, Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü, İstanbul 1949.
  • Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mi’mârîsinde Fâtih Devri 855-886 (1451-1481), C. III., İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, İstanbul 1989.
  • Baykal, İsmail H., Enderûn Mektebi Tarihi, İstanbul Fetih Derneği, İstanbul 1953.
  • Demir, Önder, Belgelerle Saray-ı Cedîd-i Âmire-i Edirne, Yayımlanmamış YLT, İstanbul Ü. SBE, İstanbul 1999.
  • Eldem, Sedat Hakkı, Köşkler ve Kasırlar, C. I, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, İstanbul 1969.
  • Erdoğdu, M. Akif, “Hikâye-i Tabib Beşir Çelebi ve Tarih-i Edirne İsimli Yazma Eser”, edt.
  • Deniz Saraç, Doğumunun 65. Yılında Prof. Dr. Tuncer Baykara’ya Armağan, Tarih Yazıları, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2006, s. 174-205.
  • Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zillî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, III. Kitap, hzl. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yay., İstanbul 1999.
  • Gökbilgin M. Tayyib, “Edirne”, MEB. İslam Ansiklopedisi, C. 4, 1993, s. 107-127.
  • Gökbilgin M. Tayyib, XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası Vakıflar-Mülkler-Mukataalar, İstanbul 1952.
  • Hekim Beşir Çelebi, Karamanlı Hekim Beşir Çelebi’nin Edirne Tarihçesi ve Çirmen Sancakbeği Karaman Beğ, çev. Ali Gülcan, Doğuş Matbaası, Karaman 1979.
  • Kazancıgil, Ratip, Edirne Sarayı ve Yerleşim Planı, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yay., Edirne 1994.
  • Kreiser, K., “Zwei unbekannte Beschireibungen des Serails von Edirne aus den Jahren 1740/1”, Osmanlı Araştırmaları, S. 3, 1982, s. 119-42.
  • Kritovulos, Kritovulos Tarihi (1451-1467), çev. Ari Çokona, Türkiye İşbankası Kültür Yay., İstanbul 2018.
  • Mikhael Kritovulos, Tarih-i Sultan Mehmed Hân-ı Sâni (İstanbul’un Fethi), çev. Karolidi, Türkçeye çev.: Muzaffer Gökman, Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi, İstanbul 1967.
  • Onur, Oral, Edirne, Türk Tarihi Vesikalarından Kitabeler, Yenilik Basımevi, İstanbul 1972.
  • Osman, Rifat, Edirne Sarayı, yay. Süheyl Ünver, TTK Yay., Ankara 1989.
  • Öz, Tahsin, “Edirne Yeni Sarayında Kazı ve Araştırmalar”, Edirne Armağan Kitabından Ayrı Basım, TTK Yay., Ankara 1965, s. 217-222.
  • Özer, Mustafa, “Edirne Yeni Saray’ın Avadis Benliyan Tarafından Hazırlanan 1905 Tarihli Vaziyet Planı Hakkında Düşünceler”, 14th International Congress of Turkish Art Proceedings, Paris 2013, s. 559-566.
  • Özer, Mustafa, “Edirne Sarayı (Saray-ı Cedîd-i Âmire)’ndan Günümüze Ulaşabilen Yapılar Hakkında”, Turkish Studies, Volume 9/10, Fall 2014, pp. 809-836.
  • Riedler, F., The Resurrection of Edirne’s New Imperial Palace as National Heritage, Ed.: In B. Krawiets and F. Riedler, The Heritage of Edirne in Ottoman and Turkish Times: Continuities, Disruplions and Reconnections Volum: 34, Walter de Gruyter GmbH & Co KG., Berlin and Boston 2019, pp. 207-232.
  • Sağlam, Nevzat, Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’l-âsâr ve Hakā’iku’l-ahbār’ı 1166- 1188/1752-1774 (İnceleme ve Metin), Yayımlanmamış DT, Marmara Ü. SBE, İstanbul 2014.
  • Şehsuvaroğlu, Haluk, “Edirne’de Fatih’in Sarayı”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S. 232-233, 1961, s.10-11.
  • Tosun, Miraç, “Şan-ı Devlet-i Aliyye’yi Korumak ya da Edirne Sarayı’nı Tamir Etmek”, History Studies, International Journal of History, Volum: 6, I. 6, 2014, s. 183-194.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Sayar Teşkilâtı, TTK Yay., Ankara 1988.
  • Ülgün, Sevim, Abdurrahman Hibrî ve Enîsü’l-Müsamirîn, Yayımlanmamış DT, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, İstanbul 1972.
  • Ünver, Süheyl, “Edirne Sarayı”, Yeni Mecmua, S. 86, 1923, s. 409-411.
  • Ünver, Süheyl, Edirnede Fatih’in Cihannümâ Kasrı, Fethi Derneği Yay., İstanbul 1953.