CÂMİʻÜ'N-NEZÂʼİR VE BAZI ARKAİK KELİMELERİN DİVAN ŞİİRİNDE KULLANIMI

İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler T. 2955 numarada kayıtlı Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir adlı nazire mecmuası, 154'ü zemin şiir olmak üzere 1232 gazelden oluşmaktadır. İstinsah tarihi ve müstensihle ilgili bir bilgi bulunmayan mecmua, yaklaşık 1560-65 tarihleri arasında istinsah edilmiştir. Başlıklarında şairlerin asıl isimleri, lakapları, memleketleri, meslekleri, öldükleri yerler gibi birtakım bilgiler barındıran eser, biyografik özellikler taşımaktadır. Söz konusu bilgiler bu yönüyle mecmuaya bir tezkire hüviyeti kazandırmaktadır. 130 varak üzerine yazılı mecmuada yer alan gazeller; mahallî kullanıma ait örnek ifadeler, bugünkü dilde kullanılmayan kelime ve kelime grupları, çok az kullanılan ya da unutulan deyim, atasözü ve kalıplaşmış ifadeler bakımından zengindir. Elinizdeki çalışma; Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir'deki gazellerde yer alan, bugünkü dilde kullanılmayan kelime ve kelime grupları hakkındadır. Bu ifadelerden sözlüklerde karşılıkları bulunanlar kaynakları ile gösterildi. Sözlüklerde bulunmayanlar için teklifler sunuldu. Maddelerin örnek beyitleri öncelikle Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir'den verildi. Bu ifadeler farklı eserlerde de tespit edildiyse, çalışmaya örnek olarak eklendi. Maddelerin karşılıklarının daha iyi anlaşılabilmesi için verilen örnek kullanımlar açıklanarak nesre çevrildi.

The Use of Some Archaic Words in the Câmiʻüʼn-Nezâʼir in Divan Poetry

Registered in University of İstanbul Unique Works library number T. 2955, Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir magazine contains 154 substratum poems and 1232 gazels. Though, there is not any information about the date of transcribe and name of transcriber, the magazine was compiled around 1560-1565. In the headings, the work has some biohraphical information about the poets like their names, their epithets, their hometown, their occupation and their place of death. These information gives the magazine character of a Thazkira. Written on 130 pages, the magazine is rich in vernacularisms, phrases not used anymore in contemporary language, rarely used idioms, proverbs and phrases. The work you are holding now is about these rich expressions in Cāmiʻüʼn-Neẓāʼir. The expressions which has synonyms in dictionaries have been given with their sources, and some proposals are made for the ones which has not got synonyms. Sample couplets of the headwords were primarily given from CāmiʻüʼnNeẓāʼir. If other couplets or sentences were found which has the same expressions also added in this work. The sample couplets which were written to understand the headwords more clearly have been transformed into prose.

___

  • Ahmedî, Dîvân, hzl. Yaşar Akdoğan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
  • Ayverdi, İlhan, Redaksiyon Etimoloji: Ahmet Topaloğlu, hzl. Kerim Can Bayar: Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2006.
  • Bâkî, Dîvân, hzl. Sabahattin Küçük, TDK Yay., Ankara 1994.
  • Çağbayır, Yaşar, Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı (Ötüken Türkçe Sözlük), Ötüken Yay., İstanbul 2007.
  • Derleme Sözlüğü I -XII, TDK Yay., Ankara 1963-1982.
  • Dilçin, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yay., Ankara 1983.
  • Duran, Hamiye, Hâcı Bektâş-ı Velî Velâyet-nâmesi ve Velâyet-nâme'de Geçen Kerâmet Motifleri, Yayımlanmamış DT, Gazi Ü. SBE, Ankara 1995.
  • Gelibolulu Sun’î, Dîvân, hzl. Halil İbrahim Yakar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2018.
  • Gıynaş, Kamil Ali, Pervâne Bey Mecmuası, Pervâne b. Abdullah, Topkapı Sarayı Bağdat 406, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
  • Gümüş, Ahmet Kemal, Câmi'ü'n-Nezâ'ir: (İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler T 2955) İnceleme, Metin, Çeviri, Basılmamış DT, Marmara Ü. TAE, İstanbul 2019.
  • Hâverî, Dîvânçe, hzl. Berat Açıl, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Nisan 2016, Yıl 8, S. 16, s. 172-216.
  • Helâkî, Dîvân, hzl. Mehmet Çavuşoğlu, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1982.
  • Kadı Burhâneddîn, Dîvân, hzl. Muharrem Ergin, İstanbul Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1980.
  • Me’âlî, Dîvân, hzl. Hakan Taş, Byr Publishing House, Bişkek 2015.
  • Mesîhî, Dîvân, hzl. Mine Mengi, AKM Yay., Ankara 1995.
  • Necâtî Beg, Dîvân, hzl. Ali Nihat Tarlan, MEB Yay., İstanbul 1997.
  • Nev’i-zâde Atâyî, Sohbetüʼl-Ebkâr, hzl. Muhammed Yelten, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
  • Paçacıoğlu, Burhan, VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçe'nin Sözcük Dağarcığı, Kesit Yay., İstanbul 2016.
  • Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Basımevi, İstanbul 1983.
  • Redhouse, Sir James W., A Turkish And English Lexicon / Kitâb-ı Ma‘ânî-i Lehce, Constantinople 1890.
  • Revânî, Dîvân, hzl. Ziya Avşar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
  • Solmaz, Ali Osman, Tutmacı'nın Gül ü Hüsrev Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin), Basılmamış DT, Atatürk Ü. SBE, Erzurum 2007.
  • Steıngass, F., A Comprehensive Persian-English Dictionary, London 1892.
  • Tarama Sözlüğü I-VIII, TDK Yay., Ankara 1995-1996.
  • Usûlî, Dîvân, hzl. Mustafa İsen, Atatürk Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Yay., Erzurum 1988.
  • Zülfe, Ömer, “Biyografik Bilgiler Açısından İki Nazire Mecmuası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 18, 2011, s. 151-169.
  • Zülfe, Ömer, Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde (Osmanlı Şiirinden Kelimeler, Kavramlar, Deyimler), Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2011.