Ergenlerin Anne Baba ve Öğretmenlerinden Algıladıkları Duygusal İstismarın Öz-Yeterlikleri Üzerindeki Yordayıcı Etkisi Üzerine Bir İnceleme

Bu araştırmanın amacı, ergenlerin anne babaları ve öğretmenlerinden algıladıkları duygusal istismarın akademik, sosyal ve duygusal öz-yeterlikleri üzerindeki yordayıcı etkisini sınamaktır. Araştırmanın örneklem grubu, İstanbul ili Ataşehir ilçesindeki beş ortaokulda eğitim gören 187 (%57.90) kız; 136 (%42.10) erkek olmak üzere toplam 323 öğrenciden oluşmaktadır. Veri toplama sürecinde, “Anne/Baba Genç İlişkileri Ölçeği” (Vardar, 1994), “Algılanan Öğretmen Davranışları Ölçeği” (Çakar,1994) ve “Çocuklar İçin Öz-yeterlik Ölçeği” (Telef, 2011) kullanılmıştır. Yapılan aşamalı çoklu regresyon analizi sonuçlarına göre, ergenlerin öğretmenlerinden algıladıkları duygusal istismar tek başına akademik öz-yeterlik puanlarındaki varyansın %13’ünü, sosyal öz-yeterlik puanlarındaki varyansın ise %7’sini açıklamaktadır. Anne ve babadan algılanan duygusal istismarın akademik ve sosyal öz-yeterliğin yordanmasında anlamlı bir katkıda bulunmadığı tespit edilmiştir. Ergenlerin babalarından algıladıkları duygusal istismar ise tek başına duygusal öz-yeterlik puanlarındaki varyansın %2’sini açıklamıştır. Anne ve öğretmenden algılanan duygusal istismarın ergenlerin duygusal öz-yeterlik algıları üzerinde anlamlı bir yordayıcılık etkisine sahip olmadığı tespit edilmiştir. Bulgular ilgili literatüre dayanarak tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Öz-yeterlik, duygusal istismar, ergen, ebeveyn, öğretmen

Emotional Abuse Perceived from Parents and Teachers in Predicting Self-Efficacy among Adolescents

The purpose of this research is to determine the predictive effect of adolescents’ emotional abuse perceived from parents and teachers on their academic, social, and emotional self-efficacy. Data were collected from among 323 students, 187 of them girls and 136 of them boys, who have been attending to five different secondary schools in Ataşehir district, İstanbul. “The Perception of Psychological Maltreatment Inventory for Adolescent – Mother Form and Father Form” (Vardar, 1994) "Perceived Teacher Behavior Scale" (Çakar, 1994) and "Self-Efficacy Scale for Children" (Telef, 2011) were used in the data collection process. According to the results of step-wise multiple regression analysis, the adolescents’ emotional abuse perceived from their teachers alone explains 13% of variance on academic self-efficacy scores and 7% of variance on social self-efficacy scores. It has been found that emotional abuse perceived from parents does not contribute significantly to the predictions of academic and social self- efficacy. Emotional abuse perceived by adolescents from their fathers alone explains 2% of variance on emotional self-efficacy scores. Findings revealed that emotional abuse perceived from mothers and teachers did not have a significant predictive effect on adolescents’sense of emotional self-efficacy. The findings are discussed based on the relevant literature.

Keywords:

Self-efficacy, emotional abuse, adolescence, parents, teachers,

PDF

___

Alantar, M. (1989). Psychological maltreatment and attempt of its definition by experts and its assessment among a group of adolescents. Yayın-lanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Arıcıoğlu, A. (2003). Sekizinci sınıf öğrencilerinin algıladıkları duygusal istis-marın yordanması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Azizoğlu, M. (2009). Lise ergenlerinde duygusal istismarın başarıya etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: W. H. Freeman and Company.
Bandura, A. (1994). Self efficacy. In V. S. Ramahaudran (Ed.), Encyclopedia of human behaviour (pp.71-81). New York: Academic Press. (Re-printed in H. Friedman (Ed.), Encyclopedia of mental health. San Diego: Academic Press, 1998).
Bandura, A. (1991). Social cognitive theory of self-regulation. Organiza-tional Behavioral and Human Decision Processes, 50, 248-287.
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action. New Jersey: Prentice Hall, Englewood Cliffs.
Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84 (2), 191-215.
Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, G. V. ve Pastorelli, C. (1996). Mul-tifaceted impact of self-efficacy beliefs on academic functioning. Child Development, 67(3), 1206-1222.
Bandura, A. ve Adams, N. E. (1977). Analysis of self-efficacy theory of be-havioral change. Cognitive Theraphy and Research, 1 (4), 287-310.
Bayraktar, N. (1990). Defining subcategories of psychological maltreatment. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Becer, E. (2004). Duygusal istismarın 12-14 yaş ergenlerin benlik saygısına etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İs-tanbul.
Berber-Çelik, Ç. (2010). Üniversite öğrencilerinin çocukluk çağı örselenme yaşantılarının kendilik algısı ve boyun eğici davranışlar üzerine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
Bostancı, N., Albayrak, B., Bakoğlu, İ. ve Çoban, Ş. (2006). Üniversite öğrencilerinde çocukluk çağı travmalarının depresif belirtiler üzerine etkisi. Yeni Symposium Dergisi, 44(2), 100-106.
Butchart, A., Phinney-Harvey, A., Kahane, T., Mian, M., ve Furniss, T. (2006). Preventing child maltreatment: A guide to action and generating evidence. Geneva: World Health Organization and International Society for Prevention of Child Abuse and Neglect.
Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri.(8. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Caldera, Y. M. (2004). Paternal involvement and infant-father attachment: A q-set study. Fathering, 2, 191-210.
Çakar, Y. (1994). The construction of perceived teacher behaviour inventory. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Çeçen Eroğul, A. R. ve Türk, S. B. (2013). Ergenlerde çocukluk örselenme yaşantıları ve öfke ifade tarzları ile benlik saygısı ve yaşam doyumu arasındaki ilişkilerin incelenmesi. International Journal of Human Sciences, 10 (1), 1421-1439.
Çelik, H. (2013). Genç yetişkinlerde babanın belirsiz kaybının aile sistemi ve bi-reysel psikolojik örüntüler bağlamında incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Çeşmeci, M. (1995). Further reliability and validity study of the perception of psychological maltreatment inventory for adolescents. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimlerde çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
Demir, İ. (2010). Benlik, kimlik ve kişilik. H. Ergin ve S. A. Yıldız (Ed.), Gelişim psikolojisi içinde (s. 183-202). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Dural, G. ve Yalçın, İ. (2014). Üniversite öğrencilerinde ebeveyn kabulü ile psikolojik uyum arasındaki ilişkinin incelenmesi. Düşünen Adam: The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences, 27(3), 221-232.
Erkman, F. (1991). Çocukların duygusal ezimi. E. Konanç, İ. Gürkaynak ve A. Egemen (Ed.), Çocuk İstismarı ve İhmali Çocukların Kötü Muameleden Korunması I. Ulusal Kongresi içinde (s.163-169). An-kara: Gözde Repro Ofset.
Erkman, F., Caner, A., Sart, Z. H., Börkan, B. ve Şahan, K. (2010). Influence of perceived teacher acceptance, self-concept, and school attitude on the academic achievement of school-age children in Turkey. Cross-Cultural Research, 44 (3), 295-309.
Engel, B. (2006). Healing your emotional self: A powerful program to help you raise your self esteem, quiet your inner critic, and overcome your shame. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
Eryiğit, S. (2004). Turkish adolescents’ level of psychological adjustment in rela-tion to adolescents’ perception of parental psychological maltreatment and psysical punishment. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Gander, M. J. ve Gardiner, H. W. (2010). Çocuk ve ergen gelişimi (7. Baskı). (B. Onur, A. Dönmez ve H. N. Çelen, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
Garbarino, J. (1989). Troubled youth, troubled families: The dynamics of adolescent maltreatment. In D. Cicchetti & V. Carlson (Eds.), Child maltreatment: Theory and research on the causes and consequences of child abuse and neglect (pp. 685-706). New York: Cambridge Univer-sity Press.
Gesinde, A. M. (2011). The impact of seven dimensions of emotional mal-treatment on self concept of school adolescents in Ota, Nigeria. Procedia Social and Behavioral Sciences, 30, 2680-2686.
Glaser, D. (2002). Emotional abuse and neglect (psychological maltreat-ment): A conceptual framework. Child Abuse and Neglect, 26 (6-7), 697-714.
Gomez, M. (2009). Albert Bandura. In S. Lopez (Ed). Encyclopedia of positive psychology (pp. 98-99). Chichester: Blackwell Pusblishing Ltd.
Gürel, Ç. (2013). The mediating role of psychological adjustment on the relations among perceived parental acceptance-rejection, perceived parental cont-rol and cross-situational coping styles during early adolescence. Yayın-lanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Hart, S. N., Brassard, M. R. ve Karlson, H. C. (1996). Psychological mal-treatment. In J. Briere, L. Berliner, J. A. Bulkley, C. Jenny & T. Reid (Eds.), The Apsac handbook on child maltreatment (pp. 72-89). USA: Sage Publication.
Hefferon, K. ve Boniwell, I. (2014). Pozitif psikoloji: Kuram, araştırma ve uy-gulamalar. (Çev. Ed., Tayfun Doğan). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Hergüner, S. (2011). Duygusal istismar ve ihmal. M. Öztürk (Ed.), Çocuk hakları açısından çocuk ihmali ve istismarı el kitabı içinde (s. 43-54). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
Hornor, G. (2011). Emotional maltreatment. Journal of Pediatric Health Care, 26 (6), 436-442.
Hyman, I. A. ve Snook, P. A. (1999). Dangerous schools: What we can do about physical and emotional abuse of our children. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
Iwaniec, D., Larkin, E. ve McSherry, D. (2007). Emotionally harmful par-enting. Child Care in Practice, 13 (3), 203-220.
Iwaniec, D. (2006). The emotionally abused and neglected child: Identification, assessment and intervention a practice handbook. England: JohnWiley & Sons, Ltd.
İşmen, A. E. (1993). Duygusal istismarın liseli ergenlerin kendini kabul seviye-lerine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversi-tesi, İstanbul.
Karaca, N. (2001). Duygusal istismara uğramış ergenlerin bazı kişilik özellikle-rinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Ün-iversitesi, İstanbul.
Karasar, N. (2002). Bilimsel araştırma yöntemi (11.Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kars, Ö. (1996). Çocuk istismarı: Nedenleri ve sonuçları. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
Kausar, R. ve Kazmi, S. R. (2011). Perceived parental acceptance-rejection and self-efficacy of Pakistani adolescents. Journal of the Indian Aca-demy of Applied Psychology, 37(2), 224-232.
Kavak, G. (2013). Üniversite öğrencilerinde ebeveyn kabulü ile psikolojik uyum arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Kılınç, H. (1999). The partial norm study of the perception of psychological mal-treatment inventory for adolescents. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Kırımsoy, E. (2003). Suç işlemiş ve suç işlememiş ergenlerin algıladıkları duy-gusal istismar ve benlik saygılarının karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara
King, M. A. ve Janson, G. R. (2011). Beware Emotional Maltreatment. Prin-cipal, 91(1), 18-21. Accessed on 15th of September 2015 from https://www.naesp.org/sites/default/files/King_Janson_SO11.pdf.
Korkmazlar-Oral, Ü., Engin, P. ve Büyükyazıcı, Z. (2010). Türkiye’de çocuk istismarı ve aile içi şiddet araştırması: Özet raporu. Ankara: T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu.
Krugman, R. D. ve Krugman, M. K. (1984). Emotional abuse in the class-room: The pediatrian’s role in diagnosis and treatment. American Journal of Diseases of Children, 138, 284-286.
Kulaksızoğlu, A. (2014). Ergenlik psikolojisi (16. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Lewis, C. ve Lamb, M. E. (2003). Fathers’ influences on children’s devel-opment: The evidence from two-parent families. European Journal of Psychology of Education, 2, 211-228.
Luszczynska, A., Gutierrez-Dona, B. ve Schwarzer, R. (2005). General self-efficacy in various domains of human functioning: Evidence from five countries. Intenational Journal of Psychology, 40 (2), 80-89.
Maddux, J. (2002). Self-efficacy: The power of believing you can. In C. R. Snyder and S. J. Lopez (Eds). Handbook of positive psychology (pp.277-287). New York: Oxford University Press.
McEachern, A. G., Aluede, O. ve Kenny, M. (2008). Emotional abuse in the classroom: Implications and interventions for counselors. Journal of Counseling and Development, 86, 3-10.
Muris, P. (2001). A brief questionnaire for measuring self-efficacy in youths. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 23 (3), 145-149.
Mustafa, B. Z., Nasir, R. ve Yusooff, F. (2010). Parental support, persona-lity, self-efficacy and depression among medical students. Procedia Social and Behavioral Sciences, 7, 424.
Norman, R.E., Byambaa, M., De, R., Butchart, A., Scott, J. ve Vos, T. (2012). The long-term health consequences of child physical abuse, emo-tional abuse, and neglect: A systematic review and meta-analysis. PLoS Med, 9 (11), 1-31.
Özçiçek, G. (2014). Çocuğun benlik kavramının olumluluğu, annenin mükem-meliyetçiliği ve anne kabul red algısı arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Arel Üni-versitesi, İs-tanbul.
Öztep, İ. C. (2010). Duygusal istismar algılayan ve algılamayan ergenlerin kaygı düzeyleri ve denetim odaklarının karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Parmar, P. ve Rohner, R. P. (2010). Perceived teacher acceptance and be-havioral control, school conduct, and psychological adjustment among school going adolescents in India. Cross-Cultural Research, 44 (3), 253-268.
Pastorelli, C., Caprara, G. V., Barbaranelli, C., Rola, J., Rozsa, S. ve Ban-dura, A. (2001). The structure of children’s perceived self-efficacy: A cross-national study. European Journal of Psychological Assesment, 17 (2), 87-97.
Paul, E. ve Eckenrode, J. (2015). Childhood psychological maltreatment subtypes and adolescent depressive symptoms. Child Abuse and Neglect, 47, 38-47.
Pekel-Uludağlı, N. (2017). Baba katılımında etkili faktörler ve baba katılımının baba, anne ve çocuk açısından yararları. Türk Psikoloji Yazıları, 20 (39), 70-88.
Polat, O. (2001). Çocuk ve şiddet. İstanbul: Der Yayınları. Polat, O. (1997). Vurursan kırılır. İstanbul: Analiz Yayınları.
Preece, K. K. (2011). Relations among classroom support, academic self-efficacy, and perceived stress during early adolescence.Unpublished master the-sis. USA: University of South Florida. Accessed on 15th of Septem-ber 2015 from http://scholarcommons.usf.edu/etd/3295/
Rohner, R. P. (2004). The parental “acceptance-rejection syndrome”: Uni-versal correlates of perceived rejection. American Psychologist, 59 (8), 827-840.
Rohner, R. P., Khaleque, A. ve Cournoyer, D. E. (2012). Cross-national perspectives on parental acceptance-rejection theory. In G. W. Pe-terson, S. K. Steinmetz and S. M. Wilson (Eds.), Parent youth rela-tions cultural and cross-cultural perspectives (pp. 79-98). NY: Routledge.
Rohner, R. P. ve Veneziano, R. A. (2001). The importance of father love: History and contemporary evidence. Review of General Psychology, 5, 382-405.
Sakız, G. (2013). Başarıda anahtar kelime: Özyeterlik. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26 (1), 185-209.
Savi, F. (1999). Ergenlerde duygusal istismar ile benlik algısı ve genel kaygı düzeyi arasındaki ilişki. Uludağ Üniversitesi, Bursa.
Shumba, A. (2002). The nature, extent and effects of emotional abuse on primary school pupils by teachers in Zimbabwe. Child Abuse and Neglect, 26, 783–791.
Siyez, D. M. (2003). Duygusal istismara maruz kalan ve kalmayan ergenlerin benlik algıları ile depresyon ve kaygı düzeylerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Soffer, N., Gilboa-Schechtman, E. ve Shahar, G. (2008). The relationship of childhood emotional abuse and neglect to depressive vulnerability and low self-efficacy. International Journal of Cognitive Psychother-apy, 1 (2), 151-162.
Steinberg, L. (2007). Ergenlik. (Çev. Ed., Figen Çok). Ankara: İmge Kitabevi Yayıncılık.
Sturkie, K. ve Flanzer, J. P. (1987). Depression and self-esteem in the fami-lies of maltreated adolescents. Social Work, 32 (6), 491-496.
Şimşek, S. (2010). Ergenlerde davranış problemlerinin anne babadan ve öğret-menlerden algılanan duygusal istismar açısından incelenmesi. Yayın-lanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
Taşdelen, N. (1995). Examination of the effects of perceived psychological mal-treatment of mothers on adolescent’s self concept, emotional and behav-ioral problems, and academic achievement. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Taylor, S. E., Peplau, L. A. ve Sears, D. O. (2007). Sosyal psikoloji. (A. Dön-mez, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
Telef, B. B.(2011). Öz-yeterlikleri farklı ergenlerin psikolojik semptomlarının incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversi-tesi, İzmir.
Telef, B. B. ve Karaca, R. (2012). Çocuklar için öz-yeterlik ölçeği, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 169-187.
Tosuntaş Karakuş, F. (2006). Ergenlerde algılanan duygusal istismar ile sosyal beceri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Türk, T. (2013). Ortaöğretim öğrencilerinde duygusal istismar, disiplin cezaları ve okula yabancılaşma arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Ulu, S. (2011). Ergenlerden algılanan duygusal istismar ile sürekli öfke düzeyi ve öfke ifade biçimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Uzun, Ş. (2002). Ergenlerde algılanan duygusal istismar ile kendilik imgesi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Ünal Keskin, G. ve Orgun, F. (2006). Öğrencilerin öz etkililik-yeterlilik düzeyleri ile başa çıkma stratejilerinin incelenmesi. Anatolian Jour-nal of Psychiatry, 7, 92-99.
Vardar, B. (1994). The validity and reliability of psyhological maltreatment in-ventory for adolescents. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Yalçın, S. (2007). Ergenlerde algılanan duygusal istismarın uyum düzeyine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, İs-tanbul.
Yavuzer, H. (2003). Ana-baba ve çocuk (16. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yazgan İnanç, B., Bilgin, M. ve Kılıç Atıcı, M. (2007). Gelişim psikolojisi (3. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Yıldız Arabacı, S. (2007). İlköğretim ikinci kademesindeki çocuklara yönelik istismarın ve ihmalin çeşitli değişkenler yönünden incelenmesi. Yayın-lanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Young, J. C. ve Widom, C. S. (2014). Long-term effects of child abuse and neglect on emotion processing in adulthood. Child Abuse and Ne-glect, 38, 1369-1381.
Yörükoğlu, A. (1989). Gençlik çağı (6. Baskı). İstanbul: Özgür Yayın Dağıtım.
Zeren, C., Yengil, E., Çelikel, A., Arık, A. ve Arslan, M. (2012). Üniversite öğrencilerinde çocukluk çağı istismar sıklığı. Dicle Tıp Dergisi, 39 (4), 536-541.
Zimmerman, B. J. ve Cleary, T. J. (2006). Adolescents’ development of per-sonal agency. In T. Urdan & F. Parajes (Eds.), Self-efficacy beliefs of adolescents (pp. 45-69). USA: Information Age Publishing, Inc.