SPİNOZA’NIN CONATUS, ARZU, SEVİNÇ, KEDER VE ÖZGÜR İRADE KAVRAMLARI İLE İNSAN DOĞASI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Spinoza temelde teoloji ve felsefe arasında ayrım yapmış, her ikisinin de kendi alanında hüküm sürmesi gerektiğini belirtmiştir. Felsefi dilin kanıtlama, aksiyom, tanım gibi kavramları bize daha doğru vereceğini ortaya koymuştur. Ama felsefi dili kullanmak temel yönerge olsa da yöntem daha önce gelmektedir. Daha önceki filozofların, teologların “insanı doğada krallık içinde krallık” sanmaları bunun en açık örneğidir. Spinoza’ya göre daha önceki filozofların düştüğü hataya düşmemek için belit kavramalarla insana yönelmeliyiz. Bu anlamda insanı anlamak için onun doğası temel hareket noktamız olmaktadır. Ona göre bunun için ilk olarak insanın duygularının kökenini ve doğasını determinizm yasalar ölçüsünde analiz etmemiz gerekir. Spinoza’nın özellikle insanın doğasını anlamak için, duyguların önemi ve bizi etkilemeleri üzerinde durması ile kartezyen felsefesine de farklı bir etki kattığı söylenebilir. Spinoza’ya göre insanın doğasının fiili özünü oluşturan kavram conatustur. Conatus bütün evrenin ama etkinlik olarak insanın varolma gücünün bir kıvılcımını üretendir. İnsanın belirsiz zamanda değil de şu-anda yaşamasının temelini hazırlayan şeydir. Spinoza’ya göre, insanın içindeki varolma gücü insanı ifade boyutundan ifade edilen bir konuma taşıması açısından da önemlidir. Bu anlamda yaşama gücünü sağlayan bu çaba aslında insanın doğasının özü olarak nitelediği, iştah veya bilincine varılan arzunun kökenini bize sunar. Bu insanın beden ve zihni söz konusu olduğunda çabanın arzu olması durumudur. Sadece zihni durum olursa irade kavramı ortaya çıkar. Conatus bize duygunun kapısını aralar. Duygu dediğimizde karşımıza arzu, sevinç, keder çıkmaktadır. Arzu insanın doğasının kendisini bize sunar. İnsan sürekli bir dıştan edilgin bire bir olmayan veya kendisinin yöneldiği birebir etin fikir durumlarını yaşar. İnsan çoğu zaman bu arzunun durumunda bu tepkilere göre fikir oluşturur. Bir şey iyi değildir, sadece bizim ondan yönelmemiz o şeyi iyi yapar ve sevinç duygusunu oluşturur. Bir şey kötü değildir bizim ondan uzaklaşmamız ona keder duygusu yaratırız. Arzunun temellendirmeleriyle keder; egoist, şefkatsiz, sevinç; iyilik, yüreklilik vb. olarak ele alırsak, o zaman özgürlükte bu duygular arası bir etkileme midir? Özgürlük insanın doğasının bir yanılsaması mıdır? Spinoza, özgür irade veya yanılsama bize aynı şeyi anlatır. Sadece özgür iradeye yaşamımız boyunca inandığımız için, özgür irade denilince mükemmellik kavramını hayal ederiz. Ama bir taşın kendini havada özgür zannetmesi onun düşmesini değiştirmeyeceği gibi bizim kapıya yönelmemiz de dışarı çıkma isteğimiz ya da arzumuzdan başka bir şey değildir. İnsanın varolma çabasının, sevinç, keder, gibi duygularla nasıl yaşandığını ve bizi eğilime sürükleyen arzu güdüsüyle insanın yazgısını göstereceğiz. Özgürlük ya da yanılsama durumu açısından da modern insanın kendisine kısaca ışık tutacağız.

AN ANALYSIS OF THE MEANINGS OF SPINOZA‘S CONATUS, DESIRE, JOY, GRIEF AND FREE WILL IN THE LIGHT OF NATURE

As a basic principle, Spinoza distinguished clearly between theology and philosophy, accentuating the prevalence of inherent rules within each discipline. However, seen from a linguistic perspective, he considered the philosophical language to be more adequate to give a more accurate definition of specific terms, such as proof, axiom, or definition per se. Having set the philosophical language as a basic guideline, the significance of the method is far more crucial. The most obvious example of this approach is delivered by former philosophers, theologians who announced "the kingdom of man in the kingdom of nature". Therefore Spinoza postulates axiomatic concepts for a better understanding of human nature to be the starting point. Thus, first of all, the origin and the nature of human emotions have to be analyzed in accordance with the laws of determinism. By putting an emphasis on emotions and their significant influence on humans to grasp the nature of man, it can be said that Spinoza had also an effect on the Cartesian philosophy.For Spinoza, Conatus is the concept which forms the actual essence of man's nature according to which Conatus produces the spark creating the entire universe or rather the power of existence as an activity. It prepares the basis for the life of man to start off immediately and not at any indefinite time. What is more, this power of existence burning in a human being is important for the transition from the aspect of expression to expression itself. In this sense, this endeavor creating the living power represents the origin of appetite or consciousness of desire which is described as the essence of man's nature. In other words, when human body and mind are concerned, endeavor results in desire. If solely the mind was involved, the concept of will would become manifest. Conatus connects humans to their innate feelings, such as desire, joy and sorrow. Desire expresses the very nature of man. Man is constantly experiencing situations in which he is either an outsider, a passive individual, or a self-directed individual assigning meaning to his experiences. Accordingly, most of the time, man’s idea is grounded in his perception or respectively reaction. Something is not good as such, for the positive value man attaches to it makes it good and creates a feeling of joy. Likewise, nothing is bad, however, distancing oneself from something produces a sense of sorrow. As a consequence, according to the manifestations of desire, grief, egoism, carelessness, joy, good-naturedness, courage, etc. become apparent. Hence, is freedom a desire created in the same way? Is freedom then an illusion of man's nature? Spinoza claims that free will or illusion, both tell us the same thing. Having been raised believing in free will, free will is associated with the concept of perfection. Yet, a stone regarding itself to be free in the air, does not prevent it from falling, just as a human’s heading to the door is nothing else but the obvious desire to step out the door. This paper will show how in man's attempt to exist, feelings like joy, and grief express themselves, and how man's desire determines his very own existence. As to freedom or illusion, this paper will shed light on the modern man himself.

___

  • KAYNAKÇA Akal, Cemal Bali (2004). Edebiyatta Spinoza: Özgürlüğün Geleceği Yoktur, Ankara: Dost Yayıncılık.Arıcan, Musa Kazım (2015). Spinoza Felsefesi Üzerine Yazılar, Ankara: Divan Kitap Yayınları.Balanuye, Çetin (2012). Spinoza, İstanbul: Say Yayıncılık.Balanuye, Çetin (2017). Spinoza’nın Sevinci Nereden Geliyor? Reddedilemeyecek Bir Felsefi Teklif, İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.Bumin, Tülin (1996). Tartışılan Modernlik: Descartes ve Spinoza, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Copleston, Frederick (1990). Spinoza, çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi.Deleuze, Gılles (2008). Spinoza Üzerine Onbir Ders, çev. Ulus Baker, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.Deleuze, Gılles (2013). Spinoza ve İfade Problemi, çev. Alber Nahum, İstanbul: Norgunk Yayınevi.Descartes (1983). Felsefenin İlkeleri, çev. Mesut Akın, İstanbul: Say Yayıncılık.Descartes (2013). Metafizik Üzerine Düşünceler, çev. Çiğdem Dürüşken, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.Elmas, Mehmet Fatih (2015). Spinoza ve İnsan, İstanbul: Sentez Yayıncılık.Fransez, Moris (2012). Spinoza’nın Tao’su: Akıllı İnançtan İnançlı Akla, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.Macherey, Pierre (2013). Hegel ve/veya Spinoza, çev. Işık Ergüden, İstanbul: Otonom Yayıncılık.Negri, Antonio (2011). Aykırı Spinoza, çev. Nurfer Çelebioğlu- Eylem Canaslan, İstanbul: Otonom Yayıncılık.Ramond, Charles (2014). Spinoza Sözlüğü, çev. Bilgesu Şişman, İstanbul: Say Yayıncılık.Rızk, Hadi (2012) . Spinoza’yı Anlamak, çev. Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yayıncılık.Scruton, Regon (2007). Spinoza, çev. Hakan Gür, Ankara: Dost Yayıncılık.Spinoza (1999). Spinoza- Leibniz, Kavrayış Gücünün Gelişimi-Monadoloji, Çev. Can Şahan, İstanbul: Kuram Yayıncılık.Spinoza (2008) Kötülük Mektupları, çev. Alber Nahum, İstanbul: Norgunk Yayıncılık.Spinoza, (2008). Teolojik-Politik İnceleme, çev. Cemal Baki Akal- Reyda Ergüven, İstanbul: Dost Yayıncılık.Spinoza (2012). Ethica, Çev. Çiğdem Dürüşken, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. Spinoza, (2014). Mektuplar, çev. Emine Ayhan, Ankara: Dost Yayıncılık.Spinoza (2015). Kısa İnceleme, çev. Emine Ayhan, Ankara: Dost Yayıncılık.Sunat, Haluk (2014). Psikanalitik Duyarlıklı Bakışla; Spinoza ve Felsefesi, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.Taşkın, Ali- Becermen, Metin (2012) Rönesans, Yeniçağ ve XIX. Yüzyıl Felsefesi Tarihi, Ankara: Sentez Yayıncılık.Tatian, Diego (2009). Spinoza: Dünya Sevgisi, Ankara: Dost Yayıncılık.Zelyüt, Solmaz, (2010). Spinoza, Ankara: Dost Yayıncılık.