TUVA TÜRKÇESİNDE–(I)IşkIn EKİ

20. yüzyılın başından itibaren, bilim ve teknoloji büyük bir sıçrama yaşamış, bu “Bilgi Patlaması” nedeniyle, bu dönemde çok sayıda bilimsel terim ortaya çıkmıştır. Her dil, kendine özgü yeni terim türetme yollarına sahiptir. Türk dilinde, yeni terim türetmek için şu yollar kullanılmaktadır: türetme, başlık kısaltma, karma, birleştirme, kopyalama, anlam aktarması, örnekseme vb. Yeni terimlerden beklenen nitelikler saydam, sistematik, tutarlı, tek anlamlı, bağlamsız, güncel ve ekonomik olmalarıdır. Tuva Türkçesi; Tuva Cumhuriyetinde, Kuzey Moğolistan’da ve Çin’de 300000’in üzerinde kişi tarafından konuşulmaktadır. Tuva Türkçesi, Türk dilinin Sibirya grubuna dâhildir. Tuvalar 20. yüzyılın başından itibaren Rus egemenliğinde yaşamaktadır. Sovyetler Birliği döneminde, komünizme ve diğer bilimlere ilişkin terimler Tuva Türkçesine girmiştir. Dahası Tuva Türkçesinde Moğolcadan ve Rusça ile diğer dillerden alınmış pek çok terim bulunmaktadır. –(I)IşkIn gibi çeşitli isim ve fiil türetme ekleri ile bu sahada yeni terimler türetilebilmektedir. Bu ek yansımalardan, başka dillerden alınmış sözcüklerden yeni sözcükler; alet-edevat isimleri ve soyut isimler türetebilir. Bu ekten sonra başka ekler gelebilir. Bu nedenle biz bu eki üretken bir ek olarak kabul edebiliriz.

Anahtar Kelimeler:

Tuva Türkçesi, -(I)IşkIn eki, terim, türetme, üretkenlik

- (I)IşkIn SUFFIX IN TUVA TURKISH

From the beginning of 20th century, science and technology have experienced a great leap. Because of the this Information Explosion, a great number of new terms emerged in this period. Every language has its own ways of deriving new terms. In Turkish language, there are some ways of making new terms: derivation, acronyms, blendings, compundings, borrowings, loan translations (calques), analogy and etc. New terms should be transparent, systematic, consistent, monosemous, context free, actual, economical. Tuvan Turkish is spoken by over 300.000 people in Republic of Tuva, Northhern Mongolia and China. Tuvan Turkish belongs to the Siberian branch of the Turkic languages. The Tuvans have been living under Russian domination since the early 20th century. During the period of the Soviet Union, a plenty of terms about communism and other scientific terms entered the Tuvan language. And also In Tuvan language, there are a plenty of loan words from Mongolian, Russian and other languages and withal new terms can be derived by the aid of some denominal and deverbal suffixes, for example –(I)IşkIn. This deverbal suffix can derive new terms from echo words, loan words and it derive tool names, abstract nouns; it can takes another suffixes from itself. For this reasons, we can accept the suffix –(I)IşkIn is so productive deverbal suffix.

Keywords:

Tuvan Turkish, suffix -(I)IşkIn, term, derivation,

PDF

___

BAUER, L. (2001), Morphological Productivity, Cambridge: Cambride University Press
ILGIN, A. (2015), Tarihi-Karşılaştırmalı Tofa (Karagas) Türkçesi- Biçim Bilgisi, Ankara: TDK Yay.
İMER, K. (vd.) (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
İSHAKOV, F. G.; Pal’mbah, A. A. (1961), Grammatika Tuvinskogo Yazıka, Fonetika i Morgologiya, Moskva.
KARAAĞAÇ, G. (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
KARAMAN, B. İ. (2017), Terimbilimi, İstanbul: Bilge Kültür-Sanat
KLEIN, E. (1966), A Comprehensive Etymological Dictionary of the English Language, Volume I A-K, Amsterdam, London, New York: Elsevier Publishing Company.
KOÇOĞLU GÜNDOĞDU, V. (2012), Günümüz Tuva Türkçesi (Giriş-Dil Özellikleri-Metinler Söz Dizini), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, SOBE, Türk Dili ve Lehçeleri Anabilim Dalı.
ÖLMEZ, M. (2007), Tuwinischer Wortschatz Mit Alttürkischen Und Mongolischen Parallelen / Tuvacanın Sözvarlığı - Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle”, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
RAGAGNİN E. (2011), Dukhan, a Turkic Variety of Northern Mongolia, Wiesbaden, Harrassowitz-Verlag
RASSADIN, V. İ. (1978), Morgologiya Tofalarskogo Yazıka vi Sravnitel’nom Osveşçenniy, Moskva: Nauk.
SAT, Ş. Ç; SALZIŊMA E. B. (1980), Amgı Tıva Literaturlug Dıl, Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri
TOSUN, İ., (2018a), “Tuva Türkçesinde Başlık Kısaltmalar ve Karmalar”. 1. Uluslararası Rumeli (Dil, Edebiyat, Çeviri) Sempozyumu Bildirileri, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi Özel Sayısı, (12), 162-178.
TOSUN, İ., (2018b), “Söz Yapımı Bağlamında Tuva Türkçesinde Bot Dönüşlülük Zamiri”. Türk Bitig, Türklük Bilimi Araştırmaları, Kırklareli Üniversitesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Yıllığı, ss 89-102, Çanakkale: Paradigma-Akademi
VARDAR, B. (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual
VASMER, M. (1987), Etimologiçeskiy Slovar Russkogo Yazıka, CIII, Moskva: Progress