GİRESUN VE HAVALİSİNİN TÜRK YURDU HALİNE GELMESİNDE GEZGİN DERVİŞLERİN VE AHİLERİN ROLÜ

Tekke ve zaviyeler tasavvufi düşüncenin, anlayışının ve kendisine ait terbiyenin işlendiği ve cemiyete takdim edildiği birer vakıf müesseseleridir. Anadolu’nun bir yurt köşesi haline gelmesinde vakıfların ve bunların tesisinde hizmetleri olan kolonizatör Türk dervişlerinin önemli katkıları olmuştur. Vakıfların ilk defa ne zaman ve nerede kurulduğu konusunda kesin bilgi yoktur. Ancak Türk-İslam medeniyetinin neşet ettiği her yerde bir şekilde vakıfların ve vakıf kültürünün izlerini bulmak mümkündür. Doğu Karadeniz bölgesi, Türk-İslam medeniyetinin etkisine Anadolu’nun diğer bölgelerinden daha sonraki tarihlerde girmiştir. Bölgenin feth edilmesi uzun zaman almış ve bu durum sosyal hayat üzerinde de etkili olmuştur. Bölgenin coğrafî yapısının engebeli ve sarp olması yöre kültürü üzerinde belirleyici bir role sahip olmuştur. Bölgedeki sufiler ve ahiler fikirlerini yaymak için diğer bölgelerdekinden farklı yöntemler kullanmışlardır. Giresun ve havalisindeki ahilik kültürünün bazı değişikliklere rağmen günümüze kadar devam etmiş olması bir tesadüf değildir. Bu kültürün yüzyıllar boyunca biriktirdiği değerler, bir şekilde toplumun bünyesine tutunmayı başarmıştır. İktisadi ve sosyal hayata dair uygulamalar bunların en belirgin olanlarıdır. Giresun ve havalisinde özellikle köylerde imece kültürü ve buna ait uygulamalar ahiliğin iktisadi yönü ile ilgilidir. Bölgedeki tarım arazilerinin engebeli olması da yöre insanını ortak hareket etmelerini ve işbirliği yapmalarını zorunlu hale getirmektedir. Görülmektedir ki tarihten günümüze Giresun havalisindeki arazi yapısı toplum hayatında belirleyici bir özelliğe sahiptir. Çalışmamız ana kaynak, çağdaş yazarların eserlerinin taranması ve arazi incelemeleri şeklinde hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Karadeniz, Giresun, Ahilik, sosyal hayat

THE ROLE OF SCHOLARLY-TRAVELLER TURKISH DERVISHES AND AKHIS, IN MAKING GİRESUN AND ITS VICINITY A TURKISH LAND

Charity organizations and the institutions in the irvicinity are the foundations where the idea of mysticism and mystic educationare widely studied and introduced to the society. Is incertain that charity organizations and scholarly-traveler Turkish dervishes who very much helped charity organizations to be established made considerable contributions to making Anatolia a part of Turkish land. There is no certain his to rical knowledge of when and where charity organizations were first established. However, it is possible to mention the traces of charity organizations and their culture in every area where Turkish-Islamic civilization emerged. The lands conquered were reconstructed and built by charity organizations. The dervis hesare located in the center of such activities.Eastern Black-Sea Region began to experience the influende of Turkish-Islamic civilization in later periods than the other part of Anatolia. The conquest of the region by the Turks took a long time,which had gread impact on social and cultural life. Throughout history, the fact that the region is geographic ally rugged and step has played a decsive role in local culture. To propagate their ideas, the Sufis, people who are interested in mysticism and who were the members of an organization in the periods of the Seljuk and Ottoman, which helped people in Anatolia get educated in the field of art, trade, economy and morality, used some methods different from those used in other regions because of the geographical reasons. It is no coincidence that the ethics and culture of Akhism in Giresun and its vicinty has survived upto the centuries some how managed to survive in the society. Today, the practices in Giresun and its vicinity in the field of economic and social life are the most notable indications of how this culture deeply influenced the society. In Giresun and its surroundings, especially in villages, the imece culture and its applications are related to the economic aspect of the people. The fact that the agricultural land in the region is rugged makes it necessary for the local people to act jointly and cooperate. It is seen that the terrain structure in Giresun region has a decisive characteristic in the life of the community. The main source of our work is the scanning of the works of contemporary authors and field inspections.

Keywords:

Eastern Black Sea Giresun, akhism, social life, sufism,

PDF

___

Artun, E.(1998).“Anadolu’da Türk Halk Kültürü Ürünleri.” Giresun Kültür Sempozyumu, İstanbul: Giresun Belediyesi Yay. ,307-312.Barkan, Ö.L.( 1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyom Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler.”Vakıflar Dergisi. S II. 279-386.Bayram, S.(1997). “Giresun İli Vakıflarına Toplu Bir Bakış”, Giresun Tarih Sempozyumu, 24-25 Mayıs 1996, İstanbul: Giresun Belediyesi Yay. ,365-389.Bilgin, M.(1997).“Giresun Bölgesinde Türkmen Beylikleri ve İskân Hareketleri.”,Giresun Tarih Sempozyumu, İstanbul: Giresun Belediyesi Yay., 77-109.Bilgin, M. (2013).Karadeniz Dünyası. İstanbul: Ötüken Yayınları.Bostan, H. (2002). XV. ve XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat. Ankara: TTK. Yayınları.Bostan, Hanifi, (2002b).Anadolu’da Çepni İskânı. Türkler Ansiklopedisi içinde (c.6,ss.299- 311).Ankara:Yeni Türkiye Yayınları.Düzgün, Ü. K. (2009).“Giresun Adak yerlerinde Tespit Edilen Çeşitli Uygulama, İnanış ve Efsaneler.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(7),133-152.Fatsa, Mehmet (2006). “Abdalân-ı Rûm’dan Giresunlu Yakup Halife (Zaviye ve Derbendi).”Türk Kültür ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S.39,95-114.Fatsa, M. (2008). Giresun Yöresinde Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserleri (Dinî-İlmî Hayat ve Sosyal Kurumlar) . Giresun: Giresun Belediyesi Yayınları.Fatsa,M. (2013). “Giresun Yöresinin İskânı Sürecinde Kurulan İlk Cuma Camileri ve Toplumsal Fonksiyonlar.”, Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel Hayat Sempozyumu I, Giresun: Giresun İl Özel İdaresi Kültür Serisi., 84-107.Fatsa, M. ve İltar, Gazanfer (2016).Hacı Abdullah Halife Tekkesi. İstanbul:Arı Sanat Yayınları.Fatsa, M.(2017).Karadeniz Zaviyeleri (15-17. Yüzyıl).İstanbul: Arı Sanat Yayınları.Gündüz, İ.(1983).Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. Erzurum: Seha Neşriyat.İnan, K.(1997). “Giresun ve Havalisinde Türkmenler.”Giresun Tarih Sempozyumu, İstanbul:Giresun Belediyesi Yay. ,59-75.Kaçar, B. Z. (2010). Çepnilerde Din ve Sosyal-Kültürel Hayat (Giresun Örneği). Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE., İstanbul.Kökel, C.(2005). “Güvenç Abdal Ocağı Üzerine Bir Değerlendirme.”Hacı Bektaş Velî, S. 35, 47-59.Kuruca, Nazım (2013). “Giresunlu İki Mürşit: Hafız Osman Efendi (Abbasoğlu) ve Kasım Baba (Yağcıoğlu).”Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel Hayat. Giresun: Giresun İl Özel İdaresi Yay. , 180-205. Ocak, A. Yaşar (1992). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfilik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Ankara: TTK. Yayınları.Pekin, S. (2013). Harşıt Havzasında Çepniler. Ankara: Berikan YayınlarıSümer, Faruk (1992). Tirebolu Tarihi. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.Sümer, F. (1992b). Çepniler, Anadolu’nun Türkleşmesinde Önemli Rol Oynayan Oğuz Boyu, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.Şahin, İ.(1997). “Osmanlı Döneminde Giresun Bölgesinde Konar-Göçerlerin İzleri.”, Giresun Tarih Sempozyumu 24-25 Mayıs 1996.İstanbul: Giresun Belediyesi Yay, 111-117.Şahin, İ.(2006).Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler. İstanbul : Eren Yayıncılık.Tellioğlu, İbrahim (2005). “Doğu Karadeniz Bölgesinin Bugünkü Etnik Yapısına Tesir Eden Göçler.”, Karadeniz Araştırmaları/KARAM Yayınları. S.5.1-10.Turgut, V.( 2015).Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Coğrafyasında Vakıflar ve Şehirleşme (16. Yy. Bilecik ve Çevresi). Bilecik: Bilecik Üniversitesi Yay.Yurdaydın, H. (1961). “Türkiye’nin Dinî Tarihine Umumî Bir Bakış”, Ankara: İlâhiyat Fakültesi Dergisi. C. IX,109-120.Yüngül, N. (1982). “Giresun’un Espiye İlçesinde Yavuz Sultan Selim’in Tesis Ettiği Gülbahar Hatun Tekkesi Vakfına Ait Vesikaların Değerlendirilmesi.” Vakıflar Dergisi. C. XV.,101-116.Zaman, Mehmet (2007). Doğu Karadeniz Kıyı Dağlarında Yaylalar ve Yaylacılık. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.