Kırım Tatar Atasözlerinin toplum hayatının işleyiş kurallarını öğretme ve hatırlatma işlevi

Toplum hayatının belli bir uyum ve düzen içerisinde sürdürülebilmesi, ortak duygu ve düşüncenin yanı sıra, o toplumu oluşturan bireylerin benimsemek ve uymak zorunda oldukları değerler ve normlar sistemine bağlıdır. Bireyler arasındaki güven ve uyumun temelini oluşturan değerler ve normlar sisteminin zayıflaması ya da çözülmesi, toplum hayatının işleyişini bozarak karmaşaya neden olur. Bundan dolayı, değerler ve normlar sisteminin bireye öğretilmesi, zamana ve olaylara bağlı bir şekilde sık sık hatırlatılması gerekmektedir. Toplum hayatının işleyiş kurallarının öğretilmesi ve hatırlatılması söz konusu olduğunda mit, masal, efsane, kıssa gibi geleneksel anlatıların yanı sıra, atasözlerinin de öne çıktığı görülmektedir. Birey ve toplumun kendisine, neleri yapmalı, neleri yapmamalıyız?, neye göre hareket etmeliyiz?, adil bir davranışın yolu nedir? gibi soruları sorduğu dönemlerde, atasözleri de doğrudan devreye girmektedir. Makalede, Kırım Tatar atasözlerinin toplum hayatının işleyiş kurallarını öğretme ve hatırlatma işlevi üzerinde, örnek metinler eşliğinde durularak, bu işlevini daha çok hangi kuralları öne çıkararak ne şekilde yerine getirdiği sorgulanmıştır. Bu sorgulama sonucunda, Kırım Tatar atasözlerinin değerler ve normlar sisteminin öğretilmesi ve hatırlatılması aşamasında önemli bir görevi yerine getirdiği/getirmekte olduğu görülmüştür. Kırım Tatar atasözlerinin bu görevi yerine getirirken aileye bağlılık, insan, millet ve vatan sevgisi, ahlak, iyiyi ve kötüyü bilme, dürüstlük, çalışkanlık, adalet, yiğitlik, ar-hayâ, kanaatkârlık, cömertlik, dostluk, yardım severlik, birlik, dayanışma, sabır, zulümden kaçınma, akıllı, bilgili ve eğitimli olma gibi temaları daha fazla öne çıkardığı gözlemlenmiştir. Böylesi önemli bir işleve sahip olan atasözleri, Kırım Tatarlarının geleneksel dünya görüşü hakkında da önemli ipuçları sunmaktadır.

The function of crimean tatar proverbs to teaching and reminding the rules of the functioning of social life

Maintaining public life in a certain harmony and order, besides common feelings and thoughts, depends on values  and norms which individuals who constitute that society must follow and adopt. Weakening and untieing of norms and values systems which form the base of trust and harmony among individuals, breaks down the mechanism of daily life and cause chaos. Because of this, instruction of norms and values systems to the individual and reminding of these depending on to time and happe- nings oftenly is necessary. When instruction of the mechanism of daily life is the question, it is seen that within traditional narrations as myths, tales, legends and fables, also proverbs come forward. Proverbs also step in directly in the periods when individual and society ask questions as, whats the way of a fair treatment?, What to do, what not to do?, To move according to what? In the article, on the instruction and reminding functions of the mechanism of daily life, Crimean Tatar proverbs, by focusing sample texts, it is questioned the way it puts these functions forward. As the conclusion of this questioning, it is seen that Crimean Tatar proverbs are functioning well in the instruction and reminding of values and norms systems. As Crimean Tatar proverbs function, themes as loyalty to the family, patriotic, nation and human love, moral, distinction of good and bad, honesty, diligence, justice, courage, honor, frugality, generosity, friendship, hospitality, unity, community, patience, avoidance of cruelty, being wise and well educated are observed to come forward. The proverbs having such impor- tant functions also give important tips about Crimean Tatar traditional perspective of life.

PDF

___

Abduraman Çelebi Kırım Hovadja. Tatarsko- Russkie Razgovorı, s Priskovokupleniem k Nim Poslivits, Basen, Obrazstov dlya Skloneniy i Spryajeniy Tatarskih Slov. Kazan 1850.

Asanov, Şevket. Atalar Sözleri ve Aytımlar. Simferopol: Krım Devlet Okuv-Padegogika Neşriyatı, 2002.

Assmann, Jan. Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.

Bekirov, Cafer. Krımtatar Halk Ağız Yaratıcılığı. Taşkent: Okıtuvçı, 1988.

Bekirov, Cafer. Tatar Folklorı. Taşkent: Okıtuvçi, 1975.

Berezin, İ. N. Narodnıe Poslovitsı Turetskogo Plemen. Kazan 1856.

Fazıl, Riza. Kayda Birlik Anda Tirilik. Taşkent: Gafur Gulam Adına Edebiyat ve Sanat Neşriyatı, 1971.

Gordlevskiy, V. Zameçaniya na Poslovitsı Krımskih Tatar, Zapiski Vostoçnogo Otdeleniya Russkogo Arheologiçeskogo Obşçestva 25, Moskova 1921: 89-132.

Gültekin, Mevlüt. Kırım-Tatar Atasözlerinin Sentaksı Üzerine Bir Araştırma. Turkish Studies 8/4 (Spring 2013): 887-907.

Keriçke Ketseñ, Kazantipke Tiye Ket (Keriç Yarımadası Kırımtatarlarınıñ Atalar Sözleri ve Aytımları). (Toplağan S. Vapiyev-K. Koñguratlı (Useinov)-F. Cepperova). Simferopol: Ocak, 2004.

Kerim, Yakub. Kuru-Uzen Zamanlar, İnsanlar, Takdirler. Akmescit: Krım Devlet Okuv-Pa- degogika Neşriyatı, 2011.

Kerim, Yakub. Ulu-Uzen ve Ulu-Uzenliler, Etnografiya, Tarih. Akmescit: Krım Devlet Okuv-Padegogika Neşriyatı, 2009.

Kırbaş, Selçuk. Kırım-Tatar Atasözleri Türkiye Türkçesine Aktarı-Dil İncelemesi. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2012.

Kurtnezir, Zakir. Yıldıznıñ 25-Yıllık Bibliografiyası (1980-2004): Yıldız Mecmuası em de Yıldız Almanahı Saifelerinde Derc Olunğan Bediiy Eserler, Makaleler ve Diger Materialler. Simferopol: Kırımdevlet Okuv-Pedagogika Neşriyatı, 2005.

Muzafarov, R. İ. Qırımtatarlarnıñ Atalar Sözleri / Poslovitsı i Pogovorki Krımskih Tatar. Simferopol: Tarpan, 2007. Muzafarov, R. İ. Tatarskie Narodnıe Poslovitsı. Kazan 1959.

Muzafarov, R.İ. ve W. Zajaczkowski. Krymsko- Tatarskie Poslovicy i Pogovorki. Folia Orientalia 8 (1966): 111-118.

Poslovitsı Pogovorki i Pirimetı Krımskih Tatar. Hzl. A. A. Bodaniskiy-E. L. Martino-O. Murasov; red. A. N. Samoyloviç-P. A. Falev. İzvestiya Tavriçeskoy Uçenoy Arhivnoy Kommissii, 52, Simferopol 1915: 1-67. (P. A. Falev tarafından yazılan önsöz/giriş (Predislovie), 1-16. sayfalar arasında yer almaktadır.)

Radlov, V. V. Obraztsı Narodnoy Literaturı Severnıh Turskih Plemen 7, S. Peterburg 1896.

Ülküsal, Müstecib. Dobrucadaki Kırım Türklerinde Atasözleri ve Deyimler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1970.

Veliulayeva, A.-S. M. Akimova. Kırımtatar ve Çetel Edebiyatı, 5. Sınıf. Simferopol: Kırım Devlet Okuv-Pedagogika Neşriyatı, 2006.