Pakizat Minavarkızı ADİYEVA, Fatma Ahsen TURAN

Kazakların geleneksel tiyatrosunun baş aktörleri sal-seriler

Her milletin, kendine has kültürel özellikleri ve kültür taşıyıcıları vardır. Bütün ülkelerde gelenek ve görenekler, insanların ahlakî ve estetik değerleri olarak nesilden nesile aktarılmaktadır. Sözlü gelenek yoluyla taşınan maddi ve manevi kültür unsurları kültürel bellekte kodlanarak yaşama imkânı bulur. Bu kültürel unsurlar tekrarlar neticesinde toplumsal hafızayı oluşturur ve kolektif şuura zemin hazırlar. Bu çalışmada, Kazaklardan başka Türk topluluklarında varlığını ve icraatlarını sürdürmediği görülen ve Kazak toplumunda da yaygın bir sanat olan ve XVIII. asırdan XIX. asra kadar yaşama kabiliyeti gösteren, sal-serilik bütün boyutlarıyla ele alınarak menşei, misyonu ve hayat tarzı ayrıntılı olarak incelenmiştir. Kazak toplumunda sözlü şiir geleneğinin temsilcisi ve kültürel bellek taşıyıcılarından olan sal-seriler aynı zamanda Kazak geleneksel tiyatrosunun da baş aktörleridir. Kazak Türkçesinde, bulunduğu yeri coşturan, eğlendiren, konuşkan, sıra dışı giyim kuşamlı kişi anlamına gelmektedir. Sal-serilerin kahraman bir asker olarak orduda başlayan görevleri daha sonra farklı vazifelerle devam etmektedir. Gerek farklı ve orijinal giyimleri gerekse icraatlarıyla halk arasında özel statüye sahip olduğu bilinen sal-serilere toplumun verdiği değer ve davranışlar da diğer insanlara göre farklılık arz etmektedir. Sal-seriler, Anadolu sahasında âşıklık ve meddahlık geleneğinin icracılarıyla da benzerlik göstermektedirler. Çalışmada Başen sal, Bircan Sal ve diğer sal-serilerin hayatlarından ve şiirlerinden örnekler de verilmiştir.

Sal-seri, the main actor in traditional Kazakh theathers

Every nation has its own cultural characteristics and bearers of culture. In all countries, tradi- tions and customs are transferred from generation to generation as the peoples moral and aesthetic values. The elements of material and spiritual culture which are transferred through oral traditions are survived by being coded in cultural memory. As a result of the repetition of these cultural elements, it prepares the ground for the creation of collective memories and consciousness in societies. In this research, a detail study of the presence of Sal-series in no other than Kazak nationalities and their inexistence in other Turkish communities and the practices that also sustain an art which is commonly seen in the Kazakh societies between the XVIII and XIX century have been presented. It has also shown their ability to live up to a century by considering all aspects of their origin, mission and life styles. The Sal-seri who is the representative of the oral poetry tradition and cultural memory owners is also a major actor in the Kazakh traditional theater. In the Kazak language, Sal-series are percieved as persons who are excitative, entertaining, chatty and peoples with extraordinary means of dressing. The task of Sal-seri which is to be a hero soldier in the army then continues with different missions when he returns to public. The Sal-seri who possesses a special status among the people with his dresses and performances enjoys reputation and special attitude of community that are different from those expres- sed to other people. Sal-series also have some similarities and connections with Anatolian traditional public storytellers in their poems and performances. İn this research, some examples the lives and poems of Bashen sal, Birjan Sal and other sal-series have also been highlighted.

PDF

___

Arıkan, Metin. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Kazak Jırav ve Akınları. Uşak: Elik yayınları, 2010.

Asemkulov, Talasbek. Kılışımnın Mayin Ber! (Kılıcımın Yağını Ver!). Egemen Kazakistan Gazetesi, No10. 2010.

Assmann, Jan. Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.

Azamat, Tileuberdi. Sal-Serılık Dastür Arkılı Etnomadeni Tarbiye Beru (Sal-serılık Gelenekle Etno Kültürel Terbiye Vermek). Pavlodar, Kereku Yayınevi, 2008.

Baktıbaeva, A.T. Kazak Halkının Kulkı Dastürü (Kazak Halkının Gülme Geleneği). Kazakistan ve Türkiyenin Ortak Kültürel Değerleri - Uluslar arası Sempozyumu, Almatı, 2007.

Baytok, Aysel. Tanıtmalar, Seydimbek, Akseley. Kazaktın Küy Öneri (Kazak Küy /Beste Sanatı). Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4 sayı 2 Haziran 2007.

Connerton, Paul. Toplumlar Nasıl Anımsar. Çev. Alâeddin Şenel, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999.

Cubanov, Ahmet. Zamana Bulbuldarı (Zamanın Bulbulları). Almatı: Jazuşı Yayın Evi, 1975.

Dosbatyrov, D.K. The genesis of the Art of the Kazakh Sals, Seris and Paluans in Characteristic Comparison to European Histriones and Russian Skomorkhs. World Academy of Science, Engineering and Technology, 70 2012.

Ergis, G.U. İstoriçeskie Predaniya i Rasskazı Yakutov (Yakutların Tarihi Mirasları ile Anlatımları). 1. Bölüm, G.U.Ergis, A.A.Popov Redaksiyonu. Moskova: Leningrad Yayınevi, 1960.

Ergun, Metin. Kopuz Sarını, Kazak Âşık Tarzı Şiir Geleneği Akın ve Cıravlar. Ankara: G.Ü. İletişim Fakültesi Yayınevi, 2002.

ETS Eski Türk Sözlüğü, Leningrad, 1969.

İsmailov, Esmagambet. Akındar (Ozanlar). Almatı: Kazak Memlekettık Korkem Adebiyet Yayınevi, 1957.

Kadırov, M.H. Svoebrazie Şkol Uzbekskogo Teatra Masharabozov i Kizikçi (Özbek Tiyatrosundaki Mazharabozlar ve Kizikçiler Okulların Özelliği). Folklornii Teatr Narodov SSSR, Moskova: Nauka yayınevi, 1985.

Kazak Madenietı, Ansiklopedik Dizin, Almatı: Aruna Yayın Evi, 2005.

Kenjahmetulı, Seydimbek. Kazak Halkının Koğamdık-Aleumettik Kurılımı, Ana tılı (Anne Dili). Almatı: 19 Kasım Yayınevi, 2009.

Köker, Eser. Kitapta Kurutulmuş Çiçekler ya da Sözlü Kültür Üzerine Düşünmek. Ankara, 2005.

KRS, Kırgız-Rus Sözlüğü, K.Yudahin Redaksiyonu, Moskova, 1965.

KRS, Kumıs-Rus Sözlüğü, Z.Bammatova Redaksiyonu, Moskova, 1969. Marğulan, Alkey. Şığarmalar (Eserler), Almatı, 2007.

Marğulan, Alkey. Kuidı Erttep, Andı Mıngen Kemengerler (Küy Bestesini Eyerleyerek Şarkıya Binen) Julduz Dergisi, (Yıldız) sayı 9, 1983.

Mukhambetova A. Genesis and Functions of Sals and Seris in the Kazakh Society-Amanov A. Mukhambetova A. The Kazakh Tradional Music and the XX th Centry Almaty: Daik Press 2002.

Nısanbaev, Abdumalik. Ulttık ensıklopedıya. Millî Ansiklopedi, Almatı 1998.

Nurjanov, N.H. Tadjikskii Tradisionnii Teatr (Tadjik Geleneksel Tiyatro). Moskova: Nauka Yayın Evi, 1985.

Seydimbek, Akseley. Kazaktın Küy Öneri (Kazak Küy /Beste Sanatı). Astana 2002.

Tursınov, Edige. Kazak Auız Adebiyetin Jasauşılardın Bayırğı Okılderi (Kazak Sözlü Edebiyatın Oluşturan Büyük Temsilciler). Almatı: Ğılım Yayınevi, 1976.

Tursınov, Edige. Vozniknovenie Baksi, Akinov, Serı i Jırau (Baksı, Yazar, Serı ve Destancıların Oluşumu). Astana, 1999.

Zatayev, Aleksandr Vasilieviç. Kazak Halkının Mın Anı (Kazak Halkının Bin Şarkısı). Moskova, 1963.

Zatayevich A.V. 500 Kazakh Song and Kyuis. Almaty: NarKomPros, Kazakh Soviet Republic 1931.