Osmanlı ahlak ve terbiye kitaplarında ebeveynlere hürmeti teşvik etmeye yönelik hikâyeler

Bu makale, Osmanlı ahlak ve terbiye kitaplarında ebeveynlerle çocukları arasındaki ilişkileri anlatan hikâyelerden yola çıkarak, bu ilişkinin hangi değerler ve algılar üzerinden kurulduğunu an- lamaya çalışmaktadır. Bu hikâyeler ebeveynlerle çocukları arasındaki ilişkileri farklı boyutlarıyla ele almış, çocukları ebeveynlerine hürmet etmeleri hususunda teşvik etmiş ve uyarmıştır. İslam-Osmanlı hukuku ebeveynlerle çocukları arasındaki ilişkileri karşılıklı haklar ve sorumluluklar temelinde dü- zenlemiştir. Hikâyeler bunun üzerinde durmakla birlikte sevgi, saygı ve şefkat gibi hususları da bu ilişkinin bir parçasına dönüştürmüştür. Hikâyeler, anne karnında başlayan mucizevî bağın bir sonu- cu olarak genellikle annelerle erkek çocukları arasındaki ilişkiyi ön plana çıkarmıştır. Bundan dolayı, saygın bir konuma sahip olmakla birlikte, babalar hikâyelerin çok azında ele alınmıştır. Kız çocukları ise bir süre sonra yuvadan ayrılacak misafir olarak görüldüklerinden dolayı arka planda bırakıl- mıştır. Hikâyelere göre çocuklar, ihtiyaç duyduklarında ebeveynlerine hizmet etmeli, gönüllerini hoş tutmalı ve bütün ihtiyaçlarını karşılayıp sözlerinden çıkmamalıydı. Çocuklar bu şekilde hareket ede- rek ebeveynlerinin küçükken kendilerine yaptıkları hizmetin karşılığını kısmen de olsa ödemiş oluyor- lardı. Aktarılan hikâyelerin önemli bir kısmı dinsel bir kaynağa dayanmasına karşın zamanla çeşitli yöresel anlatılarla buluşarak geleneğin önemli bir parçasına dönüşmüş ve yüzyıllar boyunca nesilden nesile aktarılarak yeniden üretilmiştir. Hikâyelerin gündelik yaşamda ne kadar karşılık bulduğu soru- su ayrıca araştırılmayı beklemektedir. Ancak bu hikâyelerin kişiler arası ilişkilerin algılar boyutunu yönlendirdikleri de açıktır.

Stories to encourage respect for parents int the ottoman morals and manner books

This essay is to comprehend the relationship between the parents and their children, and on which values and perceptions the relationship is built via analyzing certain stories taken from books on morals and manners. Besides encouraging and warning children about acting respectfully towards their parents, these stories employ the relationship between the parents and their children at different levels. Islamic-Ottoman law regulates parents-children relationship on mutual rights and responsibili- ties. The stories not only put emphasis on this aspect of the relation but also present love, respect and compassion as parts of this relationship. As a result of the miraculous connection beginning from the womb, the stories bring mostly the relationship between sons and their mothers forward. That is why fathers -despite having a respectful place- do not appear often in the stories. On the other hand, daugh- ters are kept in the background because they are regarded as guests who will leave the home sooner or later. According to the stories, the children ought to serve their parents when needed, please them, satisfy their needs and never act against their words. Acting this way, the children would partly pay their parents back for their care when they were little. A considerable part of the stories, despite being based on religious sources, have eventually met with various local stories and become an important part of the tradition, and hence have been reproduced by being transmitted from generation to gene- ration for centuries. The question of how much the response was between the stories and the daily life needs to be researched into. Yet, it is crystal clear that these stories lead the dimension of perception of the relationships between individuals.

PDF

___

Abdüllatif b. Durmuş. Adâb-ı Menâzil. İstanbul: Atıf Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Arşiv No: 34 Atf 1725.

Arslan, Mehmet. haz. Pendnâme-i Zarîfî. Sivas: yy, 1994.

Ebûl-fazl Karaçelebizâde. Talim-i Etfâl-i Müslimin. Ankara: Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Arşiv No: 06 Mil Yz A 9056.

Edhem İbrahim Paşa. Terbiyetül-Etfâl. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1293. Garnett, Lucy M. J.. Home Life in Turkey. New York: The Macmillan Company, 1909.

Güvâhî. Pend-nâme (Öğütler ve Atasözleri). (haz. Mehmet Hengirmen) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983. Hukûk-ı Vâlideyn. Ankara: Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Arşiv No: 06 Mil Yz A 3107.

İpşirli Argıt, Betül. Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın. Türkiye Literatür Araştırmaları Dergisi 3/5 (2005): 575-621.

Kınalızâde Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. Bulak, 1248.

Köse, Saffet. İslam Açısından Ebeveynin Çocukları Üzerindeki Hakları veya Çocukların Ebeveynine Karşı Vazifeleri. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008): 345-368.

Kreiser, Klaus. Women in the Ottoman World: a bibliographical essay. Islam and Christian- Muslim Relations 13/2 (2002): 197-206.

Kurt, İhsan. Atasözlerinde Aile. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 2. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992: 626-649.

Levend, Agâh Sırrı. Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız. Türk Dil Kurumu Araştırmaları Yıllığı Belleten. 1963: 89-115.

Mehmed Cemal. Ana ve Baba Hakları. İstanbul: Amedî Matbaası, 1928.

Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.

Miss Pardoe. The City of The Sultan; And Domestic Manners of The Turks, in 1836 1. London: Henry Colburn Publisher, 1838.

Ocak, Ahmet Yaşar. Sufîlik Geleneğinin Efsânevî Öncüsü Veysel Karenî ve Üveysîlik. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2002.

Oğuz, M. Öcal ve Petek Ersoy. Türkiyede 2006 Yılında Yaşayan Taş Kesilme Efsaneleri Mekânlar ve Anlatılar. Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayını, 2007.

Oy, Aydın. Türk Destanlarında Aile. Sosyo- Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 2. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992: 582-596.

Öz, Mehmet. Siyasetname, Ahlak ve Görgü Kitapları. Türk Edebiyatı Tarihi 2. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006: 357-368.

Powers, David S.. Parents and their minor children: familial politics in the middle Maghrib in the eight/fourteenth century. Continuity and Change 16/2 (2001): 177-200.

Ramsay, W. M.. Everyday Life in Turkey. London: Hodder and Stoughton, 1897. Sakaoğlu, Saim. Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1980.

Seyidoğlu, Bilge. Türk Mitolojisi ve Efsanelerinde Aile. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 2. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992: 571- 581.

Sufizâde Seyyid Hasan Hulûsi. Mecmâül-Adâb. İstanbul: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1307.

Şinasî ve Ebuzziya. Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1302.

Şeker, Mehmet, haz. Fatih Devri Osmanlı Müelliflerinden Ali b. Hüseyin el-Amâsî ve Tarîkul-Edebi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2002.

Tucker, Judith E. Osmanlı Suriyesi ve Filistininde İslam Hukukuna Göre Annelik. Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997: 222-241.

Üçel-Aybet, Gülgün. Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530- 1699). İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.

Vajda, G.. İsrâîliyyât. The Encyclopaedia of Islam New Edition IV. Leiden: Brill, 1997: 211-212.

Vehbî. Lütfiye-i Vehbî. İstanbul: Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye, 1252.