GELENEKLERİN DİLİNİ YORUMLAMAK ÜZERİNE: HELESA

Yaşatıldığı yörenin dili, kültürü, rengi olan gelenekler; halkın beklentilerinin simgeleşmiş biçimidir. Gelenekler, bir kuşaktan ötekine geçerken toplumun maddi olmayan kültürünü, maneviyatını temsil eder; inançlarının, değerlerinin göstergesi olur; folklorik, sosyolojik, dinî boyutlarıyla sürekliliği ifade ederler. Kültürel ögelerin temel işlevi; bireylerin yaşamsal gereksinimlerini karşılamak değil sosyal yapının sürekliliğini sağlamaktır. Bu nedenle geleneklerin algılanması, sosyo-kültürel yapının algılanmasına bağlanabilir. Toplumun sosyal, kültürel, ekonomik özellikleri, sosyal yapının çalışma biçimi, sistemi oluşturan kurallar, yasalar gelenekleri değerlendirmede yol gösterici olur. Doğal olarak geleneklerin çözümlenmesi de sosyal ve kültürel yapının çalışma biçiminin, işlevlerinin bütün olarak ele alınmasıyla çözümlenebilecektir. Bir gelenekle kuşaklar sonrasına iletilmek üzere kalıcı biçime dönüştürülen iletiler, birtakım değişikliklere uğrayabilir; bir başka coğrafyada çeşitlenebilir. Bugün Sinop'ta uygulanan Sellime Çıkma ya da Helesa geleneği, Ankara-Bala'da Köse Çıkarma; Çorum'da Köse Gezdirme; Yozgat'ta Köse Gezdirme, Yozgat-Yenipazar'da Şeker Toplama, Yozgat-Boğazlayan'da Yağmur Gelini; Karadeniz yaylalarında Kuçukura, Gusgudera, Babra Bubrik, Bubrik, Bubirdak, Ablik Bublik, Heyva Heyva; Kars, Ardahan yöresinde Godi Gezdirme; Bayburt'ta Dodo Gezme; Adana'da Çömçe Gelin; Batı Trakya'da Yedi Kız Aşı adında ortaya çıkar. Bu çalışmada, Sinop'ta yaşatılan "Helesa" adlı gelenek sorgulanacaktır. Taşıyıcıların, yeniden anlamlandırıp kurguladıkları, atalarının deneyimlerinden yararlanma olanağı yakaladıkları, kültürel kimliklerini ayakta tutmalarını sağlayan gelenekle ne anlatmak istedikleri ortaya konmaya çalışılacaktır. Kuşaklar boyunca toplumu oluşturan bireylerin kutsal değerleri, politik görüşleri, maddi güçleri ve genel davranışları doğrultusunda değişen ama temelde birbirine benzeyen; aynı amaç doğrultusunda gerçekleşen; her biri, bir diğerinin çeşitlemesi, değişkesi olan eş metinlerin, farklı coğrafyalarda nasıl biçim değiştirdikleri vurgulanacaktır. Kültürel değerlerin birtakım değişikliklerle ortaya çıkmasında aynı dilin, aynı inanç sisteminin kullanılmasının; sosyal yaşamda önemli yer tutan ritüellerin nasıl rol oynadığı belirlenmeye çalışılacaktır. Helesa; "gelenek", "aktarma", "değişim" kavramları çerçevesinde değerlendirilecek; dil malzemesi kimliği taşıyışı sorgulanacaktır. Geleneklerin nasıl dil göstergesi olduğu, gösteren-gösterilen ilişkisi ortaya konacak; bir dil dizgesi oluşu, iletişim aracı oluşuyla açıklanacaktır. Geleneğin sonraki kuşaklara değişerek aktarılması, güncellenmesi, dilin değişkenliğiyle ilişkilendirilecektir

On The Interpretation of The Language of Traditions: Helesa

Traditions that are the language, culture and the color of the region where they kept alive in are symbolic forms of the people's expectations. Traditions represent the nonmaterial culture and spirituality of society when they pass from one generation to the other; they indicate its beliefs and values; express the continuity by their folkloric, sociological and religious aspects. The main function of the cultural elements does not meet the vital necessities of the individual, it is to ensure the continuity of social structure. Therefore, the perception of traditions can be connected to the perception of socio-cultural structures. The social, cultural, economic characteristics of society, the studying format of the social structure, the rules, and laws creating system will provide guidance on the assessment traditions. Naturally, as well the analysis of traditions can be solved addressing the working form and function of social and cultural structure as a whole. Messages that are converted into a permanent form by a tradition to be forwarded to the after generations may undergo some changes. The same tradition may vary in a different geography. Sellime Çıkma or Helesa tradition which is practiced in Sinop at the present time appears as Köse Çıkarma in Ankara-Bala; Köse Gezdirme in Çorum; Köse Gezdirme in Yozgat, Şeker Toplama in Yozgat-Yenipazar, Yağmur Gelini in Yozgat-Boğazlayan; Kuçukura, Gusgudera, Babra Bubrik, Bubrik, Bubirdak, Ablik Bublik, Heyva Heyva in the Black Sea tablelands; Godi Gezdirme in Kars, Ardahan region; Dodo Gezme in Bayburt; Çömçe Gelin in Adana; Yedi Kız Aşı tradition in Western Thrace. These are ceremonies which change in line with sacred values, political views, financial capabilities of individuals that make up society and the general behaviors of individuals throughout generations but resemble to each other basically and materialize towards the same purpose. Each one of all is diversity, alternative, variant of another one. The users keep alive their cultural identities with traditions which are reinterpreted and reconstructed depends on the changes of time and space by them. Also, we are in with a chance to benefit from the experiences of our ancestors by way of traditions. In the emergence of cultural values with some changes, the same language, the same belief system and rituals holding an important place in social life will be determined by how it plays a role. The role of the usage of the same language and belief in the emergence of cultural values with some changes and also rituals which are important in social life will be tried to determine. Helesa will be evaluated in the framework of "tradition", "transfer", "change" concepts; its bearing of the identity of language material will be questioned. It will be revealed how traditions become language indicators and also the relation between signifier and signified; their being of a language system will be explained through their feature of communication tools. Transmission and update of tradition to next generations by means of change will be linked to variability of language

___

Acıpayamlı, Orhan. "Türkiye'de Yağmur Duası", Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Dergisi XII, 1965: 3-4.
_________. "Türk Folklor Ürünü Yağmur Dua- sıyla İlgili Yapı ve Fonksiyon Sorunları", I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildiri- leri. Ankara: 1976, sy.
Aktulum, Kubilay. Metinlerarası İlişkiler. Anka- ra: Kanguru Yayınları, 2014.
_________. Folklor ve Metinlerarasılık. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013.
_________. "Müzik ve Metinlerarasılık", Franko- foni. 24 2012: 233-252.
_________. Metinlerarasılık / Göstergelerarası- lık. Ankara: Kanguru Yayınları, 2011.
Altun, Erman. "Tekirdağ Ritüelleri ve Balkan- lardaki Varyantları", IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ankara: 1992: 7-19.
_________. "Adana'da Yağmur Yağdırma Tören- leri ve Çomçalı Gelin", Adana Halk Kültürü. Adana: Nadir Kitap, 2006: 197-184.
_________. Halk Kültürü Araştırmaları. İstan- bul: Kitabevi, 2008.
Başgöz, İlhan. Folklor Yazıları. Adam Yayınları 1986.
Çek, Songül. "Bir Senkretizm Örneği Olarak Sinop'ta Helesa Geleneği ve Mitik Nitelikle- ri", Turkish Studies. 10/4, 2015: 349-362.
Demren, Özden. "Yağmur Yağdırma Ritüeli Çer- çevesinde Ortaköy "Yağmur Duası", Türkbi- lig. 12, 2006: 76-92.
Ekici, Metin. "Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme", Millî Folklor. 80, 2008: 33-38.
Emiroğlu, Kudret ve Suavi Aydın. Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
Gözaydın, Nevzat. "Dağıstan, İran ve Türkiye'de Yağmur Duasındaki Bazı Ortak Motifler Üzerine", III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. 4, Ankara 1987: 165- 171.
İnan, Abdülkadir. "Yağmur Duası Çömçe Gelin", Makaleler ve İncelemeler-I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
Kalafat, Yaşar. Türk Dünyası Halk İnançları Te- ori ve Metod. Trabzon: 2001.
Karataş, Hicran. "Geleneğin Kuşaklara Aktarı- mı Bağlamında Bir Çatalzeytin Düğün Tür- küsü: Dünür Ağa", Millî Folklor. 101, 2014: 137-148.
Lévi-Strauss, Claude. Mit ve Anlam. Çev: Ş. Süer ve S. Erkanlı. İstanbul: Alan Yayıncı- lık, 1986.
Lévi-Strauss, Claude. Hüzünlü Dönenceler. Çev: Ö. Bozkurt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
Lévi-Strauss, Claude. Yapısal Antropoloji. Çev. A. Kahiloğulları. İstanbul: İmge Yayınları, 2012.
Nar, Mehmet Şükrü. "Yapısalcılık Kavramına Antropolojik Bir Yaklaşım: Lévi-Strauss ve Yapısalcılık", Ankara Üniversitesi Dil ve Ta- rih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi 27, 2014: 29-46.
__________. "Kültürel Hukuk: Geleneksel Kont- rol Mekanizmaları", Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 108, 2013: 273-290.
Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yayınları, 2009.
Oğuz, M. Öcal ve Kasımoğlu, Seval. Türkiye'de 2005 Yılında Yaşayan Geleneksel Kutlama- lar. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Ya- yını, 2005.
Öztekin, Özge. "Folklor ve Metinlerarasılık", Milli Folklor. 99 2013: 185-204.
Şişman, Hasan. "Helesa Projesi Üzerine", Hukuk ve Yaşam Dergisi. (9.06.2012).
Türk, Hüseyin. "Yağmur Duası Ritüelleri Motif Bakımından Karşılaştırmalı Bir İnceleme", Folklor Edebiyat. VIII. 2002: 67-91.
Ülkütaşır, M. Şakir. "Sinop'ta Ramazan ve Bay- ram Adetleri", Halkbilgisi Haberleri. 2(15), 1 Kânunusani,1931.
Yıldırım, Dursun. "Sözlü Gelenek Kültürü", Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998: 81- 83.
Yücel, Tahsin. Yapısalcılık. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
________. İnsanlık Güldürüsü'nde Yüzler ve Bil- diriler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
________. Aykırı Öyküler. İstanbul: Can Yayınla- rı, 1989.
________. Yazın ve Yaşam. İstanbul: Yol Yayın- ları, 1982.