CÖNKLERDE SÖZLÜ KÜLTÜR ETKİSİ

Düşüncelerin görsel varlıklar olarak depolandığı aygıttan yoksun bir kültür, nasıl olup da bir "kültür" olabiliyor, ya da bir kültür geliştirebiliyordu? Sözlü kültürde karmaşık bir problemi düşünerek çözen biri, bu problemin çözümünü içeren birkaç yüz sözcüklük düşünceyi daha sonra aynı sorunu halletmek gerektiğinde nasıl anımsayacaktır? Sözlü kültür ile yazılı kültürü birbirinden ayıran en önemli özellik bu noktada "bellek"tir. Sözlü kültür gücünü hafızadan alırken; yazılı kültürün böyle bir güce ihtiyacı yoktur. Yazılı kültürde zaten var olan metin hatırlamayı kolaylaştırmak için yeterli görülmektedir. Anımsamak ve bilmek arasında sıkı bir ilişkinin varlığı söylenebilir. "Bellek-hafızaezberleme" kavramlarının el yazması eserlerdeki izdüşümlerini görmek mümkündür. Bu bağlamda yazılı kültür yaklaşımlarının etkisinde oluşan "divan şiirlerinin"; sözlü kültür etkisi ile oluşan cönklerdeki yansımaları incelenecektir. Bu açıdan bakıldığında sözlü kültür zihni ile oluşturulan yazılı metinler olan cönklerin yazılı ve sözlü kültür alanları arasında "liminal" / "eşiksel" bir metin olduğu söylenebilir. Yazılı kültürün ürünü olan cönklerin sözlü kültür ile işlenişi cönklerin liminal bir metin başka bir ifade ile "geçiş metinleri" olarak görülmesine sebep olmaktadır. Bu makalede, sözlü kültür anlayışıyla üretildiği düşünülen bu şiirlerin "sözlü formül kuramı" bağlamında yeniden değerlendirilmesi yapılacaktır. Bu amaçla, cönklerin sözlü formüle dayalı kalıpsal doğası ele alınacak ve incelenen cönklerdeki şiirlerde cönkleri kaleme alan kişi(ler)nin sözlü kültür anlayışının yazılı kültüre etkileri saptanacaktır. Şiirlerin kalıp ifadeleri, vezin ve kafiye unsurları formel oluşturma gayesi ekseninde ezberleme ve bellek bağlamlarında tartışılacaktır. Cönkleri yazan kişilerin cönk üzerindeki "ezberunutma-bellek-hafıza-keyfiyet-beğeni" gibi etkileri incelenecektir. Bunların yanında cönkler ile Walter J. Ong'un tespit ettiği elyazması eserlerin yazılı kültüre karşın sözlülük dereceleri karşılaştırılacaktır. Böylece cönklerin genel özellikleri sözlülük ve yazılılık kavramları çerçevesinde değerlendirilecektir

Influence of Oral Tradition on Cönks

How come a culture without the appliance in which thoughts are stored as visual properties became a "culture", or developed a culture? How shall one who solves a complicated problem by thinking in the oral culture recall a thought of several hundreds of words that contains the solution of this problem in order to solve the same problem later? The most important property separating the oral culture and written culture from each other is the "memory" in this sense. While the oral culture takes its power from memory, the written culture does not need such power. Texts, already existing in the written culture, are considered enough to help recalling. A strong relationship can be cited between to recall and to know. It is possible to see the projections of the concepts of "memory-storage-memorising" in the handwritten works. In this context, reflections of the "Ottoman poetry" comprised as a result of the impact of the approaches of the written culture on cönks (a kind of antology in Turkish literature) originated as a result of the impact of the oral culture will be examined. From this perspective, the cönks, the written texts comprised with the intellect of the oral culture, can be said to be "liminal" texts between the areas of the written and oral cultures. Processing the cönks, the products of the written culture, with the oral culture causes the cönks to be seen as "liminal texts", in other words, "transition texts". In this article, these poems, thought to be produced with the understanding of the oral culture, will be re-evaluated in the context of the "oral formula theory". For this purpose, the oral-formula-based pattern nature of the cönks will be addressed, and the impacts of the oral culture perception of the writers of the studied cönks on the written culture will be detected. The pattern expressions, the elements of measure and rhyme will be discussed in the contexts of memorization and memory under the focus of the effort of formal constitution. The impacts of the cönk writers on the cönks such as "memorizationforgetting-memory-storage-arbitrariness-admiration" will be examined. In addition to these, the degree of orality versus written culture of the cönks and the handwritten works identified by Walter J. Ong will be compared. In this way, the general features of the cönks will be evaluated within the frame of orality and writtenness

___

Chaytor, H. J. (1945): From Script to Print, Hef- fer and Sons, Cambridge.
Çobanoğlu, Özkul. Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000.
Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TTK Yayınları, Ankara, 1997.
Dizdaroğlu, Hikmet. "Karacaoğlan'ın Bir Şiiri Üstüne: Cönklerin Güvenilirlik Derece- si II", Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 1978a,Yıl 29, Cilt 17, Sayı 342, Ocak, İstan- bul, s. 8213-8214.
Dizdaroğlu, Hikmet. "Karacaoğlan'ın Bir Şiiri Üstüne: Cönklerin Güvenilirlik Derecesi III", Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 1978b, Yıl 29, Cilt 18, Sayı 343, Şubat, İstan- bul, s. 8231-8234.
Dorson, Richard M. (Çeviren: Selcan Gürçayır, Yeliz Özay), "Sözlü Formül Kuramı", Günü- müz Folklor Kuramları, 2006, Geleneksel Yayıncılık, Ankara.
Goody, Jack. (Çeviren: Osman Bulut). Yazılı ve Sözel Arasındaki Etkileşim Okur-Yazarlık, Aile, Kültür ve Devlet Üzerine İncelemeler, 2013, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Gökyay, Orhan Şaik. "Cönkler Üzerine", Folklor Etnografya Araştırmaları, 1984, Anadolu Sanat Yayınları, İstanbul, s. 107-173.
Görkem, İsmail (); "Adana Mıntakası Maarif Mecmuası'nda Yayımlanan Cönklerle İlgili Yazılar", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1995, C.VII, S.1-2, s.73-78.
Havelock, Eric A. Preferce to Plato, 1963, Camb- ridge, Mass: Belknap Press of Harvard Uni- versity Press.
Kalpaklı, Mehmet. "Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi ve Osmanlı Kültürünün Sözelliği/İşitsel- liği", Evliyâ Çelebi'nin Sözlü Kaynakları, 2012, (Yay. Haz. M. Öcal Oğuz, Yeliz Özay), UNESCO Yayını. s. 85-90, Ankara.
Lord, Albert Bates. "Ortaçağda Sözlü Kompozis- yon ve Sözlü Kalıntı" (Çeviren: Tuğçe Erdal), Millî Folklor, 2015, 107(14), s. 184-198.
McLuhan, Marshall. (Çeviren: Gül Çağalı Gü- ven). Gutenberg Galaksisi Tipografik İnsa- nın Oluşumu, 2007, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Mengi, Mine. "Mazmun Üzerine Düşünceler", Divan Şiiri Yazıları, 2000, Akçağ Yayınları, Ankara, s. 45-61.
Neumann, Christoph K. "Üç Tarz-ı Mütalaa Ye- niçağ Osmanlı Dünyası'nda Kitap Yazmak ve Okumak". Tarih ve Toplum Yeni Yakla- şımlar. 2005, 1 (Bahar), s. 51-76.
Nora, Pierre (2006); (Çeviren: Mehmet Emin Özcan). Hafıza Mekânları, Dost Yayınları, Ankara.
Oğuz, Öcal. "Türk Halkbilimi Çalışmalarında Eş Metin (Varyant) ve Benzer Metin (Versi- yon) Sorunu". Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları. 2000, Akçağ Yayıncılık, Ankara.
Okay, M. Orhan. Poetika Dersleri, 2011, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Ong, Walter J. (Çeviren: Sema Postacıoğlu Ba- non). Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Tekno- lojileşmesi, 1999, Metis Yayıncılık, İstanbul.
Pala, İskender. "Mazmun", Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 2011, Kapı Yayınları, İstan- bul.
Parry, Milman. (Edit. Adam Parry), The Making Of Homeric Verse, 1987, Oxford University Press, Oxford.
Peabody, Berkley. The Winged Word: A Study in the Technique of Ancient Greek Oral Compo- sition as Seen Principally through Hesiod's Works and Days, 1975, (Albany, NY: State University of New York Press).
Sakaoğlu, Saim. "Ozan, Âşık, Saz Şairi ve Halk Şairi Kavramları Üzerine", III. Milletlerara- sı Türk Folklor Bildirileri, 1986, C.1 Ankara, s. 7.
Sheridan, Rukiye Aslıhan Aksoy. "Sözlü ve Yazılı Kültür Alanları Arasında Eşik- sel (Liminal) Bir Metin: Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme'si". Evliyâ Çelebi'nin Sözlü Kaynakları. 2012, (Yay. Haz. M. Öcal Oğuz, Yeliz Özay), UNESCO Yayını, Ankara, s. 149-158.
Yıldırım, Dursun. Elyazması Bir Kitap Türü: Cönk/Cöng Kayıp Saraybosna Cöngü Bağ- lamında, 2013, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.