YAZILI KAYNAKLARDA, KÜLTÜREL HAFIZA CÖNKLER

Halk edebiyatı ve klasik Türk edebiyatı, temelini Türk edebiyatının oluşturduğu iki büyük edebî gelenektir. Her ne kadar biri halk, diğeri aydın kesime hitap ediyor gibi görünse de aynı kökten beslenmeleri sebebiyle birbirlerinden bağımsız düşünülemezler. Türk edebiyatının iki uzun soluklu edebî ekolü, nazım şekilleri, ölçü ve dil farklılığının yanında içerik açısından birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılamazlar. Halk şairlerinin divan, semâi, kalenderi gibi aruzla şiir yazmaları ve bazı klasik edebiyat şairlerinin nadir de olsa hece ölçüsüyle şarkılar yazması bunun önemli göstergelerindendir. Bu göstergelerden bir diğeri de sığırdili, beyaz-ı büzürg gibi adları olan ve büyük gemi anlamındaki cönklerdir. Uzunlamasına açılan (tulani) defterler olan cönklerde, nazım ve nesir hemen her konuda bilgi bulmak mümkündür. Özellikle halk ve klasik edebiyat şairlerinin bu defterlerde birlikte yer alması, bu kültür birikiminin her kesimi kapsadığını göstermektedir. İçerisinde her bilginin bulunabileceği halk ürünleri cönkler, sayfa sayfa incelenmesi gerekli defterlerdir. Bu defterlerin adı, kökeni, içerikleri konusunda farklı görüşler olmakla birlikte, bu alanda yapılan çalışmaların azlığı da dikkat çekicidir. Halk kültürünün ürünleri cönklere, klasik edebiyat şairleri de duyarsız kalmamışlar, eserlerinde cönklerle ilgili fikirlerini dile getirmişlerdir. Özellikle tezkirelerde cönklerle ilgili bilgiler olduğu gibi bazı klasik edebiyat şairleri cönkleri şiirlerinin konusu hâline getirmişlerdir. Bir şiirin temel unsurlarından olan redifin şair için vazgeçilmez bir unsur olması, redifi cönk olan gazelleri daha değerli hâle getirmektedir. Süheyli, Medhi ve Sâliki'nin cönk redifli gazelleri, cönkün nasıl ele alındığını göstermeleri açısından birer belge özelliği gösterirler. Belge özelliği gösteren cönk redifli bu gazeller ve diğer bilgiler bu makalede değerlendirilmeye çalışılacak ve klasik edebiyat şair ve nasirlerinin cönkü nasıl gördükleri ortaya konulmaya çalışılacaktır

Cönks, The Memories of Culture, in Written Resources

Folk literature and classical Turkish literature are two literary traditions based on Turkish literature. Even though the former seems to address the common people and the latter seems to address the intellectuals, because of their common root, they cannot be considered separately. Although there are some differences such as their types of poetic forms, meters and literary styles, in terms of their contents these two long-standing literary schools are not separable. That folk literature poets wrote some of their poems with aruz prosody and that classical literature poets -seldom- wrote some poems with syllabic meter are important examples for that inseparability of those genres. Another example for that inseparability is the cönks. The literal meaning of the word cönk is "big ship". Other names for cönk are sığırdili and beyâz-ı büzürg. Cönks are roll out (tulani) books and in these books one can find a lot of information about poetry and prose. Both folk poets and classical poets can be seen in cönks. With this, it is evident that cönks address people from all strata. Those cönks made by the common people should be studied in detail for the reason that they contain valuable information about various subjects. There are different opinions about the name, root and contents of those books; moreover there are surprisingly very few researches on them. Classic poets weren't deaf to cönks either; they expressed their opinions about cönks in their works. There is also some information about cönks in some of the collection of biographies (tezkire) and some classical poets used cönks as the subject of their poems. Repeated voice (redif) is one of the main elements of poetry, when viewed from this aspect the odes which have "cönk" as their repeated voice are more valuable. That kind of odes written by Süheyli, Medhi and Sâliki are important references for that they show how cönks were considered by classical poets in that period. In this article, these odes and the other information about cönks will be discussed and the opinions of classical poets and writers about cönk will be presented

___

  • Aksoy, Ömer Asım ve diğer. Derleme Sözlüğü. C.4, 3. Bs. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
  • Arslan, Mehmet. Antepli Aynî Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
  • Arslan, Mehmet ve İ. Hakkı Aksoyak. Gelibolulu Âlî Riyâzü's-Sâlikîn. Sivas: yy. 1998.
  • Atâyî, Nev'izâde. Hadâiku'l-Hakâyık fî Tekmileti'ş-Şakâyık, Şakâyık-ı Nu'mâniye Zeylleri. Neş. Haz. Abdülkadir Özcan, C.2. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
  • Atâyî, Nev'izâde. Sohbetü'l-Ebkâr. Haz. Muham- med Yelten, İstanbul: İstanbul Üniv. Edebi- yat Fak. Yayınları, 1999.
  • Canım, Rıdvan. Latîfî, Tezkiretü'ş-Şu'arâ ve Tabsıratu'n-Nuzemâ (İnceleme-Metin). An- kara: AKM Yayınları, 2000.
  • Cönk, Süleymaniye Kütüphanesi, Tercüman Yazmaları, Numara: 514, 36 varak.
  • Cönk, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağış- lar, Numara: 5892, 51 varak.
  • Cönk, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağış- lar, Numara: 5894, 116 varak.
  • Cönk, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağış- lar, Numara: 5896, 46 varak.
  • Cönk, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağış- lar, Numara: 5902, 193 varak.
  • CUNBUR, Müjgân. "Folklor Araştırmalarında Cönklerin Yeri". I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri. (1974): 69-73.
  • Çelebioğlu, Amil. "Karacaoğlan'da Divan Şiiri Hususiyetleri" Eski Türk Edebiyatı Makale- leri, İstanbul: MEB Yayınları, 1998, 711-723.
  • Elçin, Şükrü. "Cönkler ve Mecmualar Üzerine". Halk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: Kül- tür Bakanlığı Yayınları, 1977, 17-18.
  • Erdal, Tuğçe. "Sözlü Kültür ve Yazılı Kültür Bağlamında Cönk ve Mecmûalarda Fuzûlî Mahlaslı Şiirler". Milli Folklor, 102 (2014): 17-28.
  • Esir, Hasan Ali. Lâmiî Çelebi, Ferhâd ile Şîrîn. Kültür Bak.Yayınları, ekitap. Erişim: http:// ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78433/lamii-- -ferhadname.html
  • Harmancı, M. Esat. Süheyli Ahmed bin Hemdem Kethudâ Divan. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
  • Gökyay, Orhan Şaik. "Cönkler Üzerine I". Folk- lor ve Etnografya Araştırmaları. (1984): 107- 173.
  • ??. "Cönkler Üzerine". Seçme Makaleler 1, Eski, Yeni ve Ötesi. İstanbul: İletişim Yayın- ları, 1995, 73-147.
  • Gürbüz, Mehmet. "Sözlü Kültür Belleğinde Bir Divan Şairinin İzleri: Cönklerde Nâbî" Milli Folklor. 95, (2012): 54-62.
  • ??. "Şiir Mecmûaları Üzerine Bir Tasnif Dene- mesi". Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kır- kambarı. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2012, 97-113.
  • İsen, Mustafa. Gelibolulu Âlî, Künhü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yayınları, 1994.
  • Kadri, Hüseyin Kazım. Türk Lugatı, Türk Dille- rinin İştikâkı ve Edebî Lugatleri, 2. C. İstan- bul: Devlet Matbaası, 1928.
  • Karamustafa, Ahmet T. Vâhidî's Menâkıb-ı Hâce-i Cihân ve Netîce-i Cân. Harvard: So- urces of Oriental Languages and Literatu- res, 1993.
  • Kemal Dede. Dede Cönkü. Süleymaniye Kütüp- hanesi, M Hilmi-F Hilmi Bölümü, Numa- ra:180, Hicri:1019, 203 varak.
  • Kemikli, Bilal."Haşimi Kitaplığında Türkçe Bir Cönk". Milli Folklor. 48 (Kış 2000): 27-36.
  • Kılıç, Filiz. Âşık Çelebi, Meşâ'irü'ş-Şu'arâ İnce- leme-Metin. 3 C., İstanbul: İstanbul Araştır- maları Enstitüsü Yayınları, 2010.
  • Koz, M. Sabri. "Cönk". Türk Dili ve Edebiyatı An- siklopedisi. C.2, İstanbul: Dergah Yayınları, 1977, 83-85.
  • ??. "Cönk ve Mecmua Yapraklarında Âşık Ara- mak". Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII, Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2012, 157-200.
  • Köprülü, M. Fuad. Divan Edebiyatı Antolojisi. Yay. Haz. Ahmet Mermer. 2. Bs. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
  • Kurnaz, Cemal. "Divan Şiiri ile Halk Şiirinin Müşterekleri". Halk ve Divan Şiiri Müşte- rekleri Üzerine Denemeler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990, 45-74.
  • ??. "Divan Şiirinde Belge Redifler". Divan Ede- biyatı Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997, 265-274.
  • KUT, Günay. "Bir Cönk Üzerine". Yazmalar Ara- sında, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Simurg Yayınları, 2005, 315-334.
  • Mecmua, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, Numara: 3945, v.655.
  • Mu'în, Muhammed. Ferheng-i Fârisî. C. 1. Tah- ran: Müessesese-i İntişarat-ı Emîr-i Kebîr, 1391.
  • Onay, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Söz- lüğü, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Haz. Cemal Kurnaz. İstanbul: H Ya- yınları, 2009.
  • Orak, Kadriye Yılmaz. İbrahim Tırsî ve Di- vanı. Kültür Bak. Yayınları, ekitap. Eri- şim: Eklenti/10656,tirsipdf.pdf?0
  • Özön, Mustafa Nihat. Osmanlıca-Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi, 1965.
  • Pakalın, Mehmet Zeki.Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 2. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
  • Remzi, Hüseyin. Lugat-ı Remzî. C. 1, İstanbul: Matbaa-i Hüseyin Remzi, 1305.
  • Sakaoğlu, Saim. "Cönklerin Kültür Tarihimizde- ki Yeri". Fırat Havzası Yazma Eserler Sem- pozyumu. (1987): 219-226.
  • Seyhan, Nezihe. "Medhî Divanı". Yayımlanma- mış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üni- versitesi, 2000.
  • Solmaz, Süleyman. Ahdî ve Gülşen-i Şu'arâsı. Ankara: AKM Yayınları, 2005.
  • Steingass, F. Persian-English Dictionary. İstan- bul: Çağrı Yayınları, 2005.
  • Şahin, Duygu Kayalık. "Cönk terimi ve Cönkler Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi". Tur- kish Studies. Vol. 10/12, (2015): 709-726.
  • Şentürk, Ahmet Atilla. Klasik Osmanlı Edebiya- tı Tiplerinden Sûfi yahut Zâhid Hakkında. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1996.
  • Şükûn, Ziya. Gencine-i Güftâr, Ferheng-i Ziyâ. C. 1, İstanbul: Maarif Matbaası, 1944.
  • Tarlan, Ali Nihad. "Divan Edebiyatı". Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan'ın Makalelerinden Seçme- ler. Ankara: AKM Yayınları, 1990, 90-126.
  • Togan, Zeki Velidi. "Topkapı Sarayındaki Dört Cönk". İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi. C. I (1953): 73-89.
  • Uraz, Murat. "Cönkler ve Sefineler". Türk Folk- lor Araştırmaları. C. 17, 337, (1977): 8057- 8059.
  • Ülkütaşır, M. Şakir. "Halk Edebiyatı Araştırma- larında Cönk'lerin Değeri". Türk Kültürü. 60, (1967): 905-907.
  • Yavuz, Orhan. "Türk Edebiyatında Cönkler, Hu- susiyetleri ve Dili". Türk Dünyası Araştır- maları. 54, (1988): 117-131.
  • Yenikale, Ahmet. Sünbülzâde Vehbî Diva- nı. Kültür Bak. Yayınları, ekitap. Eri- şim: Eklenti/10651,sunbul-zade-vehbipdf.pdf?0
  • Yıldırım, Dursun. Elyazması Bir Kitap Türü: Cönk / Cöng (Kayıp Saraybosna Cöngü Bağ- lamında). Ankara: Türk Kültürünü Araştır- ma Enstitüsü Yayınları, 2013.
  • Yihao, Qiû. "Jung 'cönk' Gemi Üzerine 13.-15. Yüzyıllardaki Batı Yazmalarında Görülen "jung" Terimi Üzerine". Çev. Zemire Gulcalı. Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Dergisi 19 (2012): 135-147.