Kalıp fıkra üzerine düşünceler

Her fıkranın ayrı bir anlatılış tarzı vardır. Ancak bazı fıkraların başlangıç bölümleri ortak bir yapıya sahiptir. Biz böyle bir fıkrayı dinlerken bildiğimiz fıkrayı hatırlarız. Fıkranın farklı bir sonla bitmesi ise bizi şaşırtır. Binlerce fıkra arasında böyleleri pek çoktur. Biz bunlara kalıp fıkra adını öneriyoruz. Bir fıkranın; kahramanının, mekânının ve zamanının değiştirilmesi ise konumuzun dışındadır. Onlar ayrı bir alt dalı oluşturur. Bu tür kalıp fıkraları Türklerin yaşadığı her yerde bulabiliriz. Bunun başlıca sebepleri; göçler, geziler, ticari yolculuklar, savaşlar, vb.dir. Bazen bir kişi adının değişmesi yeni bir şekli oluşturur. Fıkra konusu üzerinde çalışan bilginler (Pertev Naili Boratav, Nevzat Gözaydın, Dursun Yıldırım, vb.) bu konu üzerinde durmamışlardır. Bu alanda görülen önemli çalışmalar daha çok küçük değişikliklerle ilgilidir. Bunların varlığı yeni bir kalıp fıkra için yeterli değildir. Araştırıcıların dikkatleri de önemlidir. Yüzeysel incelemeler yanlış değerlendirmelere yol açmaktadır. Bunun sebepleri özellikle genç araştırmacıların fıkra konusunu yeterince bilmemeleridir. Kaynak kişilerin de bu işte rolü vardır. Onlar bir fıkrayı farklı bir şekilde anlatırken araştırıcıyı da yanıltmış olurlar. Bu konudaki önemli bir sorun da aynı kaynak kişinin farklı zamanlarda aynı fıkrayı farklı şekillerde anlatmasıdır. Bu konuda güvenilir yazmalara ve kaynak kişilere başvurmalıyız. Yazımızda konu çeşitli örnekleriyle değerlendirilecektir.

Some ıdeas on blocked anecdotes

Every anecdote has a very special anecdotal narration style. Some of the anecdotes have a common beginning structure. When we listen to the very beginning part of the anecdotes we may remember the rest of the anecdote we already know. Maybe we have been surprised by the anecdote told with a different literary ending. We have many anecdotes similar among thousands of common jokes in the world. We would like to name this kind of anecdotes as “blocked” or “ordinary structured” anecdotes because of their beginnings. Changelings on the heroes and heroines, their locations and regions, and time of the anecdotes are out of subject in our paper here. They have been considered as sub-divisions of the major anecdotes. Blocked anecdotes of this type can be found everywhere Turks live in. The main reasons for this are migration, excursions, business trips, wars, etc. Sometimes a change in the name of a person creates a new form of it. Scholars working on the issue of anecdotes (Pertev Naili Boratav, Nevzat Gözaydın, Dursun Yıldırım, etc.) have not gone into this matter. Significant studies in this area are mostly related to small changes. Their presence, however, is not enough for a new blocked anecdote. Attention of researches is also important; superficial researchers lead to incorrect assessment which is mostly caused by young researchers’ insufficient knowledge on anecdotes. In this case resource person also plays a role. That is, they might mislead the researcher while telling a specific anecdote in different ways. Another major problem in this regard is the same resource person’s telling the same anecdote in different ways at different times. Therefore, we should make use of reliable manuscripts and resource persons on this issue. We will examine the subject with many examples here.

PDF

___

Akidil, İnci. “Alman ve Türk Masalların da Formel İfadeler”. Hacettepe Sosyal ve Beşe ri Bilimler Dergisi, 2 (1), (Mart 1970): 36-47.
Alangu, Tahir. “Masal Araştırması Sa hasına Toplu Bir Bakış ve Türk Halk Masal larının İç Yapısı ve Kahramanları Üzerine Bir Deneme” Yayımlanmamış lisans tezi: İstanbul Üniversitesi, 1942-43.
Aydın, Cihangir. “Hakkâri Çukurca Folkloru”. Yayımlanmamış lisans tezi. Erzu rum: Atatürk Üniversitesi, 1972.
Bektaş, Yusuf. “Çalköy Folkloru”. Ya yımlanmamış lisans tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1980.
Caferoğlu, Ahmet. Anadolu Ağızların dan Toplamalar. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1944.
Civelek, Yakup. “Ortak İslam Kültü rünün Bilge ve Mizahi Kahramanı Cuhâ el Arabi: Arapların Nasreddin Hocası”. Yedi İk lim, (138-9), (Eylül-Ekim 2001): 120-125.
Gökşen, Cengiz. “Temel Fıkralarının Te şekkülü”, Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’na Arma ğan, (2006: 309.
Göktaş, Mustafa. “Göksu Vadisi (Silifke) Yerleşik Yörük Ağzı”. Yayımlanmamış lisans tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1971.
Gölpınarlı, Abdülbaki Nasreddin Hoca. İstanbul: Remzi Kitabevi 1961.
Halıcı, Feyzi. Konya Fıkraları. Konya: Özel yayın, 1981.
Hocaoğlu, Ömer L. Anahtari Bendedur. 2. bs., Ankara: Özel yayın, 1981.
Korkmaz, Zeynep. Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması. An kara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
Kurgan, Şükrü. Nasreddin Hoca. Anka ra: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1986.
Mevlâna, Mesnevi III. Çev. Velet İzbu dak. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayın ları, 1966.
Sakaoğlu, Saim. Gümüşhane Masalla rı/Metin Toplama ve Tahlil. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1973. 2. bs. Gümüşha ne ve Bayburt Masalları, Ankara: Akçağ Ya yınları, 2002.
Sakaoğlu, Saim. “Atasözlerimizin Yapı sı”. Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1974 (1975): 131-141.
Sakaoğlu, Saim.“Türk Atasözlerinin Ya pısı”, Burak (Burdur) , 1 (2), (Aralık 1979): 6-7.
Sakaoğlu, Saim.“Turkish Anectodal Pro verbs”, Motif (Ohio, ABD), (October 1982): 4-5.
Sakaoğlu, Saim. “Mut’lu Bir Fıkra Tipi: Çivit Emmi”. II. Mersin Milli Kültür ve Eği tim Sempozyumu Bildirileri, 2-4 Aralık 1988, (1989): 143-144.
Sakaoğlu, Saim. Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ yayınları, 2002
Sakaoğlu, Saim. Nasreddin Hoca Fıkra larından Seçmeler. Ankara Akçağ Yayınları, 2005.
Şahin, Durmuş Ali. “Çubukkoyağı (Ana mur-İçel) Köyü Folklorundan Seçmeler”. Ya yımlanmamış lisans tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1981.
Şahin, Hatice. “Radyo ve Televizyonlar da Kalıp Söz ve Yapıların Kullanımına Dair”. Türk Dili, (598), (Ekim 2001): 383-386.
Şentürk, Ahmet Tufan. Halk Fıkraları Yarası Olan Gocunsun. Ankara: Günce Ya yınları, 1999.
Tuğrul, Mehmet. Mahmutgazi Köyünde Halk Edebiyatı, İstanbul: Milli Eğitim Bakan lığı Yayınları, 1966.
Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları 2000.
Usta, İbrahim. “Esprileriyle Karaca bey”. İçel Kültürü, (5), ( Nisan 1988): 16.
Yalçın, Hüseyin, “Bolu Bölgesinde Fıkra Derlemeleri”. Yayımlanmamış lisans tezi. Er zurum: Atatürk Üniversitesi, 1978.
Yıldırım, Dursun. Türk Edebiyatında Bektaşi Tipine Bağlı Fıkralar. Ankara: Kül tür Bakanlığı Yayınları, 1976.