ÇANKIRI ÖZEL GÜN RİTÜELLERİNDEKİ ELMAS TAÇ GELENEĞİ

Varoluşundan itibaren sosyal bir varlık olma özelliği gösteren insanlar toplumsal yaşamın ge-tirdiği birtakım sosyal örgütlenmeleri hayata geçirmişlerdir. Bu örgütlenmelerin en küçük birimi top-lumların sağlıklı bir şekilde çoğalmasını sağlayan aile olarak kabul edilir. İnsan hayatındaki üç evre doğum, evlilik ve ölümdür. Bu üç evre, atfettiği önem nedeniyle zaman içinde ritüel hâline gelmiş, toplumsal etkinliklere dönüşmüştür. Bu evrelerden evlilikte insanoğlu, yaşadığı toplumla etkileşime geçerek, sevinç ve mutluluğunu paylaşmak ve duyurmak ister. Bu etkinlikler yaşanılan toplumun sos-yo-ekonomik ve sosyo-kültürel özelliklerine göre değişim göstermektedir. Her toplum kültürel birikim-lerini kuşaktan kuşağa aktararak sürdürmüş, değişen şartlar ve yaşam biçimleri karşısında yaşanılan döneme özgü oluşturulan gelenekler günümüze kadar gelmişlerdir. Bu makalede, Çankırı kent merke-zinde kadınların nişan, kına, şenlik ve düğünlerinden başlayarak doğum ve sünnet gibi etkinliklerde sosyal hayatlarında önemli olan özellikle de geçmişte kullandıkları, günümüzde de az da olsa kullanım alanı bulan “elmas taç geleneği” incelenecektir. Zengin etnografik kültürün bir parçası olan taçlar, geç-mişte olduğu gibi günümüzde de kadınlar için sosyal bir statü göstergesidir. Bu amaçla, yapılan saha araştırmalarında kadınların koruma içgüdüsü ve çalınmaya karşı hassasiyet göstermelerinden dolayı taç sahipleri tarafından kimlik bilgilerinin gizli tutulması istenmiştir. Ancak bu kaynaklara ait ses ve görüntü kayıtları H. N. Begiç arşivinde saklanmaktadır. Makalede sunulan özel gün ritüellerinde kul-lanılan taçların, yörenin kendine has kültürünü yansıtan bir zenginlik olması ve kayıt altına alınarak geleneğin gelecek kuşaklara aktarılması açısından önemlidir. Diğer taraftan, geleneğin taşınabilir bir kültür ögesi olan elmas taçların ilk defa inceleniyor olması ayrı bir önem taşımaktadır.

Tradition of Diamond Tiara Special Day Ritual in Çankırı

PDF

___

Akpınarlı, Feriha vd. Çankırı El Sanatları. An-kara: Hazar Reklam Matbaası, 2008.
Altuncu, Abdullah. “Sümer Mitolojisi Bağlamın-da Otorite Tarafından Şekillendirilen İbadet ve Törenler”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İla-hiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2014): 141-165.
Bozkurt, Nebi. İslam Ansiklopedisi, Taç (1.Bö-lüm). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, Cilt: 39. 2010.
Çabuk Çiftoğlu, Arzu. “Türk Kültüründe Gelin Süsleme ve Süsleme Ustaları”. Millî Folklor 113 (Bahar 2017) : 54-68.
Çağman, Filiz. Giyim Kuşam Kataloğu / The Ca-talogue Of Clothing. Çağlar Boyu Anadolu’da Kadın: Anadolu Kadınının 9000 Yılı. İstanbul: Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Ge-nel Müdürlüğü Yay. 1993
Demiröz, Aydın. 1893-1969 Fotoğraflarla Çankı-rı. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayın-ları, 2001.
Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklope-dik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1970.
Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı, Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay, Gece Yayınları, Ankara. 1991.
Erdy, Miklós. Hsiung-Nu ve Hunlar Arasında Üç Arkeolojik Bağlantı. Türkler Ansiklopedisi. Cilt.1. s. 928-941. Ankara: Yeni Türkiye Ya-yınları. 2002.
Esin, Emel. Ötüken İllerinde M.S. Sekizinci ve Dokuzuncu Yüzyıllarda Türk Abidelerinde San’atkâr Adları. Türk Kültürü El Kitabı II (IA), İstanbul, 1972.
İndirkaş, Zühre. Türkler’de Hükümdar Tacı Ge-leneği. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları Başbakanlık Basımevi, 2002.
Kaşgarlı Mahmud. Divanü Lugat-it-Türk. (çev. Besim Atalay) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, I.cilt, 2006
Kuban, Doğan. Selçuklu Çağında Anadolu Sana-tı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınlar, 2002.
Maslow, Abraham. Motivation and Personality. New York: Harper & Row Publishers, 1970.
Mülayim, Selçuk. “Konya Taş Müzesi’nde 883 ve 884 Numaralı Melek Figürleri”. VI. Milli
Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bil-dirileri, 83-101, Konya, 1997.
Özkeçeci, İlhan. “Orhun Abidelerinin Estetik ve Muhtevasının Önemi”. III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu (Ma-yıs, 2010): 653-668.
Renda, Günsel. (1993). Giyim kuşam kataloğu / The Catalogue Of Clothing. Çağlar Boyu Anadolu’da Kadın: Anadolu Kadınının 9000 Yılı. İstanbul: Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yay.
Sadberk Hanım Müzesi, 2015. 23.12.2017
Salman, Fikri. (2013). Başlangıcından Anadolu Selçuklularının Sonuna Kadar Türklerde Kıyafet Biçimleri. Erzurum: Zafer Ofset Mat-baacılık.
Süslü, Özden. (2007). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri. Atatürk Kültürü Mer-kezi Yayını.342. Ankara: Pelin Ofset.
Şahin, Yüksel. “Anadolu Kadın Başlıkları” (eri-şim tarihi: 02.01.2018)
TDK, 2017. 23.12.2017 < http://www.tdk.gov.tr> Üçok, Hacı Şey oğlu Hasan. Çankırı Tarih ve Halkiyatı. Ankara: Okuyan Adam Yayınları, 2002.
KK1: Nihat Atamanalp: 1936, Kuyumcu, 22.11.2017 tarihinde Çankırı’da yapılan gö-rüşme. Ses kayıtları H. Nurgül Begiç arşi-vindedir.
KK2: Suzan Merzi: 1943, Ev Hanımı, 14.11.2017 tarihinde Çankırı’da yapılan görüşme. Ses kayıtları H. Nurgül Begiç arşivindedir.
KK3: Aynur Özdemir: 1959, Emekli, 15.11.2017 tarihinde Çankırı’da yapılan görüşme. Ses kayıtları H. Nurgül Begiç arşivindedir. KK4: Zeliha Şahin: 1927, Ev Hanımı, 3 Kasım tarihinde Çankırı’da yapılan görüşme. Ses kayıtları H. Nurgül Begiç arşivindedir.
KK5: Mediha Oğultürk: 1947, Ev Hanımı, 14.11.2017 tarihinde Çankırı’da yapılan gö-rüşme. Ses kayıtları H. Nurgül Begiç arşi-vindedir.
KK6: Hatice Bayram: 1939 Ev Hanımı, 8.11.2017 tarihinde Çankırı’da yapılan görüşme. Ses kayıtları H. Nurgül Begiç arşivindedir.
KK7: Hülya Yazıhan 1965 Memur, 02.11.2017 tarihinde Çankırı’da yapılan görüşme. Ses kayıtları H. Nurgül Begiç arşivindedir.
KK8: Sezer Sezgin: 1981. Kuyumcu, 20.11.2017 tarihinde Çankırı’da yapılan görüşme. Ses kayıtları H. Nurgül Begiç arşivindedir.