BEREKET, EĞİTİM, EĞLENCE ÜÇGENİNDE BİR KÖY SEYİRLİK OYUNU: HİBİBİM

Köy seyirlik oyunları uzun yıllardır Anadolu’nun pek çok farklı yöresinde icra edilen ve geçmişten günümüze taşıdığı değerlerle kültürel olarak Türk kültürüne ait özellikleri barındıran bir etkinliktir. Bu oyunlar aynı zamanda kaynakları dolayısıyla geçmişte ritüel ve ibadet amacıyla kullanılan uygu-lamaları barındırmasından inanç sistemlerinin oluşumu ve gelişimi ile ilgili de bilgilerle de değerlen-dirilmelidir. Seyirlik oyun örneklerinden bazılarında özelikle simgesel anlatıma sahip olan belli uygu-lamalar ve görüntüler, akıllara farklı anlamları getirmektedir. Bu yönüyle seyirlik oyunlar görünenin ötesinde farklı anlamları ve düşünceleri de içinde barındıran bir alt metne sahip olan birer halk edebi-yatı ürünüdür. Bu alt metinlerin doğru bir şekilde incelenmesi ile oyunların güncel yapısıyla beraber geçmiş ile olan bağlantısı da daha net bir şekilde görmek mümkün olacaktır. Oyunları değerlendirir-ken sadece bu simgesel yapıyla sınırlı kalmayıp bugünkü icracılarının da oyunlardan beklentilerinin neler olduğunu aktarılarak, oyunlardaki değişim ve dönüşümün açık şekilde gösterilmesi sağlanabilir. Bu yazıda da Balıkesir’in Pamukçu kasabasında geleneksel olarak icra edilen “Söpet” toplantılarında yer alan ve içerisinde bereket simgeciliğini, eğitimi ve eğlenceyi bir arada bulunduran bir seyirlik oyun olan “Hibibim” oyununun işleyişi ve insanlara katkıları anlatılarak geçmişte ve günümüzde oyunlara bakış açısı değerlendirilmeye çalışılacaktır. Aynı zamanda bu oyunun içerisinde yer alan çeşitli sim-gelerin kullanım şekli ve amaçları belirtilerek oyunun alt metni okunmaya ve insanların bu oyunlara yükledikleri anlamlar incelenmeye çalışılacaktır. Seçilen oyunla birlikte bölgede yer alan geleneksel köy toplantıları hakkında da bilgi verilerek Türkiye genelinde çeşitli bölgelerde devam eden bu tarz toplantıların içerisinde Balıkesir ilinin de yer aldığı gösterilecektir. Bu sayede geleneksel sohbet top-lantılarının Türkiye genelinde bir haritası çıkarılmak istendiğinde ileriye dönük olarak araştırmacıla-ra belli bir kaynak oluşturabilmek hedeflenmektedir.

A Village Theatres in the Triangle of Abundance, Education, Entertainment: Hibibim

Dramatic village plays are facilities which involve features of Turkish culture in terms of cultural aspects with the values they bear from the past till today and carried out in very different regions of Anatolia for long years. These plays should also be commented with the information concerning the formation and development of belief systems as they have practices used in the past for worship and rituals due to their sources. Specific practices and images which have figurative narration in some samples of dramatic plays associate with different meanings. In this respect, dramatic village plays are products of folk literature which have subtext including different meanings and ideas beyond what is seen. It will be possible to see the relation of the games with the past besides the current structure of the games more clearly with the analysis of these subtexts rightly. While examining the plays, by explaining what today’s performers expect from the plays, not being limited to this figurative structure, it can be possible to show the change and the transformation of the plays clearly. In this article, the implementation and the contributions of the play ‘Hibibim’ which is a dramatic village play involving fruitfulness symbolism, education and entertainment and whch are available in ‘Söpet’ meetings held traditionally in Pamukçu town of Balıkesir will be explained and the perspective on the plays in the past and today will be evaluated. Also by expressing the uses and the purposes of the various images within this play, subtect of the play and the meanings people ascribe to these plays will be examined. Information will be given about the traditional village meetings in the region with the selected play, it will be stated that the province of Balıkesir also exists in such meetings continuing at various regions throughout Turkey. By this way, it is aimed to create a specific resource for the researchers for future when wished to prepare a map of traditional meetings in Turkey.

PDF

___

And, Metin. Dionisos ve Anadolu Köylüsü. İstan-bul: Elif Kitabevi, 1962.
And, Metin. Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri. İstanbul: İnkı-lap Yayınevi, 1985.
Aristotales. Poetika [Çev.İsmail Tunalı], İstan-bul: Remzi Kitabevi, 2006.
Artun, Erman. Cemal Ritüeli ve Balkanlarda-ki Varyantları. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1993.
Bascom, William. “Folklorun Dört İşlevi” [Çev. Ferya Çalış], Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Ankara, Geleneksel Yayınla-rı, 2010, s.71-86.
Boyana, Hülya. “Priapos Kültü”, A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, sayı:35, 2004, s.31-44.
Burke, Peter. Yeniçağ Başında Avrupa Halk Kül-türü. Ankara:İmge Kitabevi, 1996.
Düzgün, Dilaver. Erzurum Köy Seyirlik Oyunla-rı. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1999.
Durmaz, Uğur. Balıkesir Köy Seyirlik Oyunları Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Gece Kitaplı-ğı, 2015.
Eker, Gülin Öğüt. “Fıkralar”, Türk Dünyası Ede-biyat Tarihi 3, Ankara, Atatürk Kültür Mer-kezi Başkanlığı, 2003, s.63-130.
Ekici, Metin. Somut Olmayan Kültürel Miras: Barana Dursunbey, Balıkesir. İzmir: Ege Tan Matbaası, 2011.
Elçin, Şükrü. Anadolu Köy Orta Oyunları (Köy Tiyatrosu). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1991.
Gönen, Sinan. Konya Köy Seyirlik Oyunları. Konya: Kömen Yayınları, 2011.
Huizinga, Johan. Homo Ludens Oyunun Top-lumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
Karadağ, Nurhan. Köy Seyirlik Oyunları. Anka-ra: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1978.
Kazmaz, Süleyman. Köy Tiyatrosu. Ankara: Ulus Basımevi, 1950.
Özdemir, Nebi. “Türk Halk Tiyatrosu”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi 3, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2003, s.5-62.
Somuncuoğlu, Servet. Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler. İstanbul: Güngör Matbaa, 2008.
Sütçüoğlu, Okay. “Bir Anadolu Seyirlik Oyunu (Pıngıdık) ve Ritüelinin Çözümlenmesi”, Mediterranean Journal of Humanities, IV/1, 2014, s261-274.
Taştan, Gizem. Köy Seyirlik Oyunlarında Ko-medi Unsuru Olarak Cinsellik, Yayımlan-mamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi, 2014.
Tecer, Ahmet, Kutsi. Köylü Temsilleri. Ankara: Çığır Mecmuası Neşriyat, 1940.
Tekerek, Nurhan. Köy Seyirlik Oyunları. İstan-bul: Mitos-Boyut Yayınları, 2008.
Ünlü, Aslıhan. Türk Tiyatrosunun Antropolojisi, Ankara: Aşina Kitaplar, 2006.
KK1: Karagöz, Aydın. 1967 doğumlu, Yükseko-kul mezunu, Memur ile 12.02.2012 tarihinde yapılan görüşmenin ses kaydı U.D. şahsi ar-şivindedir.
KK2: Şanlı, Nihat. 1955 doğumlu, İlkokul me-zunu, Çiftçi ile 12.02.2012 tarihinde yapılan görüşmenin ses kaydı U.D. şahsi arşivinde-dir.
KK3: Hatipoğlu, Zeki.1966 doğumlu, Yükseko-kul mezunu, İmam ile 12.02.2012 tarihinde yapılan görüşmenin ses kaydı U.D. şahsi ar-şivindedir.
Fotoğraf 1: Uğur Durmaz Arşivi. Çekilme tarihi: 18 Şubat 2012, Pamukçu Kasabası, Balıke-sir.
Fotoğraf 2: Uğur Durmaz Arşivi. Çekilme tarihi: 18 Şubat 2012, Pamukçu Kasabası, Balıke-sir.
Fotoğraf 3: Uğur Durmaz Arşivi. Çekilme tarihi: 18 Şubat 2012, Pamukçu Kasabası, Balıke-sir.
Fotoğraf 4: Uğur Durmaz Arşivi. Çekilme tari-hi:18 Şubat 2012, Pamukçu Kasabası, Balı-kesir
Fotoğraf 5: Somuncuoğlu Servet, (2008), Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İs-tanbul Güngör Matbaa, s.57
Fotoğraf 6: Sütçüoğlu, Okay, (2014), “Bir Ana-dolu Seyirlik Oyunu (Pıngıdık) ve Ritüelinin Çözümlenmesi, Mediterranean Journal of Humanities, IV/1, s268.