ARABA ARKASI YAZILAR VE FOLKLORUN BEŞ İŞLEVİ

Araba arkası yazılar halkın yazarak kendini anlattığı, kültürünü yansıttığı bir alandır. Bu ba-kımdan üreteni, söyleyeni, yazanı, okuyanı, derleyeni ve seveni çoktur. Toplum psikolojisi açısından değerlendirildiğinde bu yazılar, bireyin kendisini ifade ettiği bir iletişim aracı olarak görülmektedir. Genel olarak taşıt folkloru, taşıt edebiyatı, yol edebiyatı vb. adlarla anılan, zaman zaman arabesk ve popüler kültürün ürünü olarak da değerlendirilen araba yazıları bugüne kadar çeşitli makale, kitap ve filmlere konu olmuştur. Bir folklor olayı olarak bilim adamlarının da dikkatini çeken araba ya-zılarında; küresel ısınma gibi evrensel sorunlardan mali/hukukî sorunlara, bireysel duygu, düşünce ve tecrübelere, dini inanıştan reklamlara, devlet adamlarının, sanatçıların, ünlülerin konuşmalarına, medya, din, gelenek ve göreneklere kadar hemen her konu işlenmiştir/ paylaşılmıştır. Üzerinde amatör ve profesyonel olarak çeşitli çalışmalar yapılan araba arkası sözler/yazıların işlevlerine göre ele alın-madığı fark edilmiştir. Bu makalenin amacı motorlu kara taşıtlarından arabalarda bulunan yazıları, işledikleri konulara göre bir tasnife tabi tutarak folklorun beş işlevine göre incelemektir. Bilindiği üzere, bağlam merkezli kuramlardan biri olan “İşlevsel Kuram”, günümüzde folklor çalışmalarında çok kullanılan bir teoridir. Folklor ürünlerinin işlevleri üzerine bir model oluşturan William R. Bascom, folklorun çok sayıdaki işlevi arasında önemli gördüğü dört işlevden bahseder. İlhan Başgöz de bu dört işleve beşincisini yani “protesto işlevi”ni ilave eder. Bu çalışmada, araba yazıları Bascom’un folklorun dört işleviyle birlikte Başgöz’ün beşinci işlev olarak adlandırdığı protesto işlevine göre incelenmiştir. İncelemenin sonucunda, araba arkası sözlerin, William Bascom ve İlhan Başgöz’ün ifade ettikleri; de-ğerlere, toplum kurallarına ve törelere destek verme; eğitim veya kültürün gelecek kuşaklara aktarı-larak gençlerin eğitilmesi; kişisel ve toplumsal baskılardan kaçıp kurtulma ve protesto işlevini yerine getirdiği tespit edilmiştir.

Bumper Sticker Slogans and Five Functions of Folklore

Bumper sticker slogans and the words written behind cars are the places for reflecting a public itself and its culture. For this reason, they have many producers, writers, readers, compilers, and fans. These writings were considered as a communication tool among individuals while evaluated in terms of social psychology. Bumper stickers and the words written behind the cars which generally named as automobile folklore, automobile literature, and road literature and regarded as a part of arabesque and popular culture have been a topic for books, movies, and essays. These stickers and words which draw the attention of many scientists as a folkloric phenomenon mention many topics such as global warming, economic-judicial problems, personal feelings, thoughts and experiences to religious beliefs, customs and traditions, and the speeches of politicians, celebrities, and artists. But they have not analysed in terms of their functions yet. This study aims to categorize the writings in terms of their topic and discuss them within the five function of folklore. The context-based functionalist theory is among the most frequently used theories in folklore studies. William R. Bascom who set a model about the functions of folklore argued that folklore serves four primary functions. İlhan Başgöz added a new function called as ‘protest’ to these four functions. This study analysed the words behind the cars in the light of Başgöz’s protest function along with Bascom’ four primary functions.

PDF

___

Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Söz-lüğü, C. 1, İstanbul: İnkılâp Yayınları, 1988 Artun, Erman. “Adana’da Asker Uğurlama- Kar-şılama Törenleri: Asker Ağıtları, Türküleri, Şiirleri, Manileri”, Milli Folklor 47 (Güz 2000): 41-48
Aylan, Gürkal. Ömür Biter Yol Bitmez, Taşıt Edebiyatı, Taşıt Folkloru, İstanbul: May Ya-yınları,1981.
Bascom, William. Sözlü Geleneğin (Folklorun) Dört İşlevi (Çev. Aysıt Tansel). Folklor/Ede-biyat, (2007/4) 13 (52): 7-28.
Başgöz, İlhan. “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu)”, Folkloristik Umay Günay Ar-mağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
Başgöz, İlhan. “Ömür Biter Yol Bitmez”: Bir İletişim Olayı Olarak Taşıt Yazıları, Türkiye Kültürleri, (Der: Gönül Pultar, Tahire Er-man). 2005
Boratav, Pertev Naili. Halk Edebiyatı Dersleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2000.
Cemiloğlu, Mustafa. “Kamyon Yazıları ve Gele-neksel Kültürümüz”, Uludağ Ünv. Eğitim Fakültesi Dergisi, (2002),C.XV, Sayı:1.
Çetin, İsmet. Göktürk Kitâbelerinde İsimleri Ge-çen Hayvanlar, TFA (1986): 123-141
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Anka-ra: Akçağ Yayınları, 1999.
Demirci, Kerim. Türkoloji İçin Dilbilim Konular Kavramlar Teoriler, Ankara: Anı Yayıncılık, 2017
Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri, 11. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları,1986.
Güneş, Serkan. “Türk Toplumu ve Otomobil”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2012) Sayı: 25, s. 213-230.
Güçlü, Faruk. Araba Yazıları, Ankara: Ürün Ya-yınları, 1999.
http://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/ilginc-ge-lin-arabasi-yazilari (18.01.2016-15: 35) http://haberay.net/turklere-ozgu-araba-arkasi-yazilari-3603g-p5.htm (17/02/2016, 15.48) Kamyon Arkası Yazılar. (Haz. Horoz Lojistik), 2007.
Kaşgarlı Mahmut. Divân ü Lügati’t Türk (Ter. Besim Atalay), 4. Baskı, C. III, Ankara: TDK Yayınları, 1998.
Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznâmesi, tercüme ve tahlili (Haz. Zeki Velidi Togan), 2. Baskı, İstanbul: Enderun Yayınları, 1982.
Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş, Ankara: KTB Yayınları, C.1, 1985.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
Özdemir, Nebi. “Kentlerin Gezgin İmgeleri veya Kent İmgeleri Giydirilen Otobüsler”, Millî Folklor 84 (Kış 2011): 41-53.
Özdemir, Nebi. “Mizahın Kaynağı Olarak Top-lumsal Eleştiri”, Kültür Bilimi ve Yönetimi, Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
Şenel, Alâeddin. İlkel Topluluktan Uygar Top-luma-Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi, Ankara, 1982.
Tan, Nail. Taşıt Folkloru Üzerine, TFA, 1974. Tan, Nail. “Taşıt Folklor ve Etnografyasına Dair Bir Araştırma”, Türk Etnografya Dergisi, (1976): 94
Uğurlu, Seeyit Battal. Otomobil ve Benlik: Türk Edebiyatında Araba Olgusu, Turkish Studi-es 4 /1-II (Winter), (2009): 1427-1462.
Yakıcı, Ali. “İslamiyet Öncesi Türk Destanları-nın Bilim ve Kültür Hayatına Etkisi Üze-rine Bazı Düşünceler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), (2003): 411-420