Türkiye'de frenginin tarihi

Frengi, 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ilk yarısına kadar Osmanlı İmparatorluğu ile erken dönem Cumhuriyet Türkiyesinde İstanbulun yanısıra Anadoluda da pek çok kenti saran amansız bir illet olarak korku saldı. Genellikle cinsel yolla bulaştığı düşünülmekle birlikte başka yollarla da bulaşabilen mikrobik bir hastalık olup tedavi edilmediğinde acı verici ve ölümcüldü. Kimi zaman iğrenilen kimi zaman utanılan bu korkunç hastalığa karşı başlatılan mücadele Cumhuriyet yönetiminin sağlık alanındaki en önemli başarılarından biri olarak kabul edilir. Ancak bu başarının temelleri son dönem Osmanlı yöneticileri tarafından atıldığından süreci bir bütün olarak ele almak gerekiyor. Bu yazı, öncelikle her iki dönemde de yöneticilerin kurmak istedikleri sağlıklı topluma yönelik en önemli tehditlerinden biri olarak gördükleri frengi ile başa çıkma yolları ve bunların açmazları üzerinde odaklanacak. Ancak bunu yaparken iktidar tarafından kayda geçirilen ve izlenen hastalar için frengili olmanın anlamı üzerinde de düşünmeye çalışacağız. Böylece frengi tarihini yazarken gözden kaçırılan kimi ayrıntıları öne çıkarmayı ve hastalığın tarihini bir bütün olarak ele almayı hedefliyoruz.

The history of syphilis in Turkey

During the period that began in the Ottoman Empire in the late quarter of the 19th century and continued up to the mid-20th century in the Turkish Republic, Turkey found itself gripped in a fear of the unrelenting disease of syphilis, an illness that had spread not only into Istanbul, but into many other cities across Anatolia. When not properly treated, this disease which is generally believed to be sexually transmitted but can also be transmitted in other ways can have very painful consequences and often lead to death.The struggle against syphilis, an illness that was sometimes looked upon with disgust and other times with embarrassment, constituted one of the most important medical successes of the Turkish Republic. However, as the foundations of this struggle were originally laid by the Ottoman governments, this campaign should be examined as a unified whole. This paper investigates both the steps that governments of both periods took to curb the disease seriously, viewing it as one of the most lethal threats to the health of the public and an obstacle to be overcome. While doing so, the essay also considers governmental written records which present the contemporary understanding of the meanings inherent in having contracted this disease, and analyses how the actions taken by these governments reflected the general perception. Thus, while writing the history of syphilis, the aim of the paper is both to shed light on some details that had been previously ignored and to consider the history of this disease as a single paradigm.

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) DH. MKT 59/36; 161/7; 172/48; 237/60; 350/71; 442/24; 527/83; 615/20; 663/61; 684/48; 11424/60; 1154/59; 1367/47; 1410/112; 1429/95; 1435/111; 1577/24; 1559/71; 1642/90; 2370/66; 2502/56; 2549/97.

DH. İD 53/34.

DH. MUİ 53/56.

DH. EUM. LVZ 30/103; DH. HMŞ 22/7.

MF. MKT 907/42.

TFR. I..AS..38/3705.

Y. PRK. ZB 12/101.

Cumhuriyet gazetesi

Kitap ve Makaleler

Artvinli, Fatih, Delilik, Siyaset ve Toplum Toptaşı Bimarhanesi (1873-1927), İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2013.

Boyar, Ebru, An inconsequential boil or a terrible disease? Social perceptions of and state responses to syphilis in the late Ottoman Empire, Turkish Historical Review, 2, 2011, 101-124.

Deri ve Zührevi Hastalıklar Cemiyeti Nizamnamesi, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, IV, Sayı 23-24, 1513.

Diker, Mustafa Hayrullah, Sinir Donanımı Frengisi, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, II, Sayı 9-10, 1935.

Hulusi Behçet, Açış Dersi: Deri ve Frengi Hekimliği, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, I, sayı 1, 1934, 3-16.

Hulusi Behçet, Frengi, Niçin Ayıp görülür? Frengiyi neden gizli tutmak adet olmuştur? Tabiatta, ayıp denilen hastalık var mıdır?, 15 Şubat 935 de İstanbul Radyosunda Verilen Kon- ferans, İstanbul: İstanbul Belediyesi Basımevi, 1935.

Hulusi Behçet Tarafından Frengi Dersleri ismi ile çıkarılan resimli kitaptan birkaç örnek, İstanbul: Akşam Matbaası, 1936.

Mustafa Fahri-Tevfik İsmail, Frengi Teşhis ve Tedavisi, İstanbul: 1920, s. 10; Talimcioğlu, s. 24, 28; Hulusi Behçet, Frengi, Deri Hastalıkları ve Frengi Kliniği Arşivi, I, Sayı 2, 1934. Doktor Karakoç, Frengi Hıfzıssıhhası, İstanbul, 1324.

Orduda Frengi Tedavisi Hakkında Talimatname, İstanbul, 1336 Son Saat Talimcioğlu, Şükrü Kamil, Zührevî Hastalıklardan Frengi, İstanbul: Tefeyyüz Kitab Evi, 1939.

Uzman, Mazhar Osman, Frengi ve Sinir Hastalıkları, 1943-1944 Üniversite Konferanslarından ayrı basım, İstanbul, 1945.

Yakut, Kemal-Yetkin, Aydın, II. Meşrutiyet Döneminde Toplumsal Ahlâk Bunalımı: Fuhuş Meselesi, Kebikeç, Sayı 31, 2011, 275-306

Tüzün, Yalçın, Dr. Hulusi Behçet (20 Şubat 1889-18 Mart 1948, Türkderm-Deri Hastalıkları ve Frengi Arşivi Dergisi, 2009, 43 Özel sayı 2, 24-27.