Osmanlı reformcuları 19. yüzyılda devlet yönetiminde merkeziyetçi yapıyı güçlendirme yönünde düzenlemelere giriştiler. Bu amaçla o zamana kadar vergi ve asker alamadıkları topluluklardan asker ve vergi talebinde bulundular. Osmanlı yönetimi, üzerinde tam bir egemenlik kuramadığı, yöredeki aşiret reisleri ve seyyidlerin kendilerine bir iktidar alanı oluş- turdukları Dersim üzerinde de merkezi yönetimini inşa etmek istedi. Aşiret ilişkilerini tasfiye etme, bu unsurları iskâna zorlama ve iskâna tabi tutulan aşiretleri üretime teşvik ederek vergi gelirlerini arttırma merkezi hükümeti güçlendirmenin başlıca hedefleri arasındaydı. Bu giri- şimler gerilime yol açtı. Askerî harekâtların eşliğinde idarî askerî, iktisadî ve eğitim alanlarında düzenlemeler yoluna gidildi. Aşiretler itaat eden ve etmeyen aşiretler olarak tasnif edildi. Merkezi hükümet yöre halkının büyük çoğunluğunu vahşi ve bedevi, bunların inancını da sapkınlık olarak niteledi. İnşa edilen bu dil, devletin hafızasında sürekli tazelendi. Bölgenin medenileştirilmesine sürekli vurgu yapıldı.
Ottoman reformers embarked on the project of strengthening the central government in the 19th century. To this end, the central government attempted to demand taxes and military service from certain communities which had until then remained outside of the reach of the State. With its tribal structure and the influential community leaders such as chieftains, sheiks and seyyids, Dersim region was one of the core areas for such a policy of centralization and direct control by the imperial administration. The principal goals of the imperial center in its policies towards this region were to diminish the power and authority of these groups over the local population, encourage the nomads and tribes for a sedentary life, and, enlarge the tax basis of the Empire. All these caused disturbance and tension not only among the Dersim tribes themselves but also between the tribes and the state. This article examines the ways in which the imperial administration tried to implement such policies in the region in terms of administrative, military, financial and educational arrangements as well as the military operations. The other emphasis of this study is that the central government labelled most of the population of the region as wild, Bedouin and deviant and such a discourse has been reproduced in the official language which was also accompanied by a clear jargon of a civilizing mission.
___
Arşiv Kaynakları
B.O.A. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
Cevdet-i Dahiliye
Cevdet-i Zabtiye
İrade-i Dahiliye
İrade-i Meclis-i Vâlâ
Yıldız Perakende Arzuhal Jurnal
Yıldız-Sadaret Resmi Maruzatı
Kitap ve Makaleler
Alişan Akpınar vd. II. Abdülhamit Dönemi Raporlarında Dersim Sorunu ve Zihinsel Devamlılık, Herkesin Bildiği Sır: Dersim. (Derleyen: Şükrü Aslan), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010, s. 311-334.
Berkes, Niyazi. Türkiyede Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY, 2007.
Celil, Celilê. XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğunda Kürtler.(çev. Mehmet Demir), Ankara: Öz-Ge Yayınları, 1992.
Doğu Anadoluda Toplumsal Mühendislik Dersim-Sason (1934-1946). İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
Erdönmez, Celal. Tanzimat Devrinde Aşiretlerin İskân Politikası, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 4, (1999), s. 239-264.
Ergül, Cevdet. II. Abdülhamidin Doğu Politikası ve Hamidiye Alayları. İzmir: Çağlayan Yayınları, 1997.
Erim, Nihat. Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, (Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları). c. 1, Ankara: TTK, 1953.
Gündoğdu, Cihangir. Genç, Vural. Dersimde Osmanlı Siyaseti (İzâle-i Vahşet, Tashih-i İtikâd, Tasfiye-i Ezhân 1880-1913). İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
Hakan, Sinan. Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri (1817-1867). İstanbul: Doz Yayıncılık, 2007.
İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye. Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-1, Klasik Dönem (1302- 1606) Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
Kieser, Hans-Lukas. Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet (1839-1938). (Çev: Attila Devrim), İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
Klein, Janet. Hamidiye Alayları, İmparatorluğun Sınır Boyları ve Kürt Aşiretleri. (çev: Renan Akman). İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
Kodaman, Bayram. Sultan II. Abdülhamit Devri Doğu Anadolu Politikası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1987
Kunt, Metin. Sancaktan Eyalete: 1550-1650 Yıllarında Osmanlı İl Ümerası ve İl İdaresi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Matbaası, 1978.
Mardin, Şerif. Türkiyede Toplum ve Siyaset, Makaleler 1. (Derleyenler: Mümtazer Türköne- Tuncay Önder), İstanbul: İletişim Yayınları, 1990.
Moltke, Helmuth von. Moltkenin Türkiye Mektupları. (çev. Hayrullah Örs), İstanbul: Remzi Kitabevi, 1995.
Orhonlu, Cengiz. Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1987.
Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları, 1987.
Osmanlı Belgelerinde Dersim Tarihi. (Haz: Ahmet Hezarfen-Cemal Şener), İstanbul: Etik Yayınları, 2003.
Sağlam, M. Ali. 16. Yüzyılda Çemişgezek (Dersim) Sancağının Sosyal ve Siyasal Yapısı, Herkesin Bildiği Sır: Dersim. (Derleyen: Şükrü Aslan), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010, s. 269-293.
Saydam, Abdullah. Orta Anadoludaki Aşiretlerin İskânı (1839-1853), Prof. Dr. Bayram Kodamana Armağan. Samsun: 1993, s. 227-256.
Tanzimat. Ankara: MEB, 1940.
Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. (Haz: Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık), Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006.
Tuğgeneral Ziya Yergökün Anıları, Harbiyeden Dersime (1890-1914). (Yay. Haz: Sami Önal), İstanbul: Remzi Kitabevi, 2006.
Ünal, Mehmet Ali. XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: TTK, 1999.
Yılmazçelik, İbrahim. Osmanlı Devleti Döneminde Dersim Sancağı; İdari, İktisadi ve Sosyal Hayat.Ankara: Kripto Kitaplar, 2011.
Zülfi, Mehmet. Dersim (Tunceli) Tarihi. (Yay. Haz: İbrahim Yılmazçelik-Ahmet Halaçoğlu), Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı, 1994.