20. Yüzyıla girerken devlet ve Dersim

Osmanlı reformcuları 19. yüzyılda devlet yönetiminde merkeziyetçi yapıyı güçlendirme yönünde düzenlemelere giriştiler. Bu amaçla o zamana kadar vergi ve asker alamadıkları topluluklardan asker ve vergi talebinde bulundular. Osmanlı yönetimi, üzerinde tam bir egemenlik kuramadığı, yöredeki aşiret reisleri ve seyyidlerin kendilerine bir iktidar alanı oluş- turdukları Dersim üzerinde de merkezi yönetimini inşa etmek istedi. Aşiret ilişkilerini tasfiye etme, bu unsurları iskâna zorlama ve iskâna tabi tutulan aşiretleri üretime teşvik ederek vergi gelirlerini arttırma merkezi hükümeti güçlendirmenin başlıca hedefleri arasındaydı. Bu giri- şimler gerilime yol açtı. Askerî harekâtların eşliğinde idarî askerî, iktisadî ve eğitim alanlarında düzenlemeler yoluna gidildi. Aşiretler itaat eden ve etmeyen aşiretler olarak tasnif edildi. Merkezi hükümet yöre halkının büyük çoğunluğunu “vahşi ve bedevi”, bunların inancını da sapkınlık olarak niteledi. İnşa edilen bu dil, devletin hafızasında sürekli tazelendi. Bölgenin “medenileştirilmesi”ne sürekli vurgu yapıldı.

The state and dersim at the beginning of 20th century

Ottoman reformers embarked on the project of strengthening the central government in the 19th century. To this end, the central government attempted to demand taxes and military service from certain communities which had until then remained outside of the reach of the State. With its tribal structure and the influential community leaders such as chieftains, sheiks and seyyids, Dersim region was one of the core areas for such a policy of centralization and direct control by the imperial administration. The principal goals of the imperial center in its policies towards this region were to diminish the power and authority of these groups over the local population, encourage the nomads and tribes for a sedentary life, and, enlarge the tax basis of the Empire. All these caused disturbance and tension not only among the Dersim tribes themselves but also between the tribes and the state. This article examines the ways in which the imperial administration tried to implement such policies in the region in terms of administrative, military, financial and educational arrangements as well as the military operations. The other emphasis of this study is that the central government labelled most of the population of the region as “wild”, “Bedouin” and “deviant” and such a discourse has been reproduced in the official language which was also accompanied by a clear jargon of a “civilizing mission”.

___

Arşiv Kaynakları

B.O.A. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)

Cevdet-i Dahiliye

Cevdet-i Zabtiye

İrade-i Dahiliye

İrade-i Meclis-i Vâlâ

Yıldız Perakende Arzuhal Jurnal

Yıldız-Sadaret Resmi Maruzatı

Kitap ve Makaleler

Alişan Akpınar vd. “II. Abdülhamit Dönemi Raporlarında ‘Dersim Sorunu’ ve Zihinsel Devamlılık”, Herkesin Bildiği Sır: Dersim. (Derleyen: Şükrü Aslan), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010, s. 311-334.

Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY, 2007.

Celil, Celilê. XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Kürtler.(çev. Mehmet Demir), Ankara: Öz-Ge Yayınları, 1992.

Doğu Anadolu’da Toplumsal Mühendislik Dersim-Sason (1934-1946). İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.

Erdönmez, Celal. “Tanzimat Devrinde Aşiretlerin İskân Politikası”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 4, (1999), s. 239-264.

Ergül, Cevdet. II. Abdülhamid’in Doğu Politikası ve Hamidiye Alayları. İzmir: Çağlayan Yayınları, 1997.

Erim, Nihat. Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, (Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları). c. 1, Ankara: TTK, 1953.

Gündoğdu, Cihangir. Genç, Vural. Dersim’de Osmanlı Siyaseti (İzâle-i Vahşet, Tashih-i İtikâd, Tasfiye-i Ezhân 1880-1913). İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.

Hakan, Sinan. Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri (1817-1867). İstanbul: Doz Yayıncılık, 2007.

İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye. Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-1, Klasik Dönem (1302- 1606) Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.

Kieser, Hans-Lukas. Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet (1839-1938). (Çev: Attila Devrim), İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.

Klein, Janet. Hamidiye Alayları, İmparatorluğun Sınır Boyları ve Kürt Aşiretleri. (çev: Renan Akman). İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.

Kodaman, Bayram. Sultan II. Abdülhamit Devri Doğu Anadolu Politikası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1987

Kunt, Metin. Sancaktan Eyalete: 1550-1650 Yıllarında Osmanlı İl Ümerası ve İl İdaresi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Matbaası, 1978.

Mardin, Şerif. Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Makaleler 1. (Derleyenler: Mümtaz’er Türköne- Tuncay Önder), İstanbul: İletişim Yayınları, 1990.

Moltke, Helmuth von. Moltke’nin Türkiye Mektupları. (çev. Hayrullah Örs), İstanbul: Remzi Kitabevi, 1995.

Orhonlu, Cengiz. Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1987.

Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları, 1987.

Osmanlı Belgelerinde Dersim Tarihi. (Haz: Ahmet Hezarfen-Cemal Şener), İstanbul: Etik Yayınları, 2003.

Sağlam, M. Ali. “16. Yüzyılda Çemişgezek (Dersim) Sancağının Sosyal ve Siyasal Yapısı”, Herkesin Bildiği Sır: Dersim. (Derleyen: Şükrü Aslan), İstanbul: İletişim Yayınları, 2010, s. 269-293.

Saydam, Abdullah. “Orta Anadolu’daki Aşiretlerin İskânı (1839-1853)”, Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan. Samsun: 1993, s. 227-256.

Tanzimat. Ankara: MEB, 1940.

Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. (Haz: Mehmet Seyitdanlıoğlu-Halil İnalcık), Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006.

Tuğgeneral Ziya Yergök’ün Anıları, Harbiye’den Dersim’e (1890-1914). (Yay. Haz: Sami Önal), İstanbul: Remzi Kitabevi, 2006.

Ünal, Mehmet Ali. XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: TTK, 1999.

Yılmazçelik, İbrahim. Osmanlı Devleti Dönemi’nde Dersim Sancağı; İdari, İktisadi ve Sosyal Hayat.Ankara: Kripto Kitaplar, 2011.

Zülfi, Mehmet. Dersim (Tunceli) Tarihi. (Yay. Haz: İbrahim Yılmazçelik-Ahmet Halaçoğlu), Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı, 1994.