Minhuların Osmanlı Elyazmalarındaki Rolü: Lâmiî Çelebi Evliyâ Tabakâtı Tercümesini Neden “Dipnot”landırdı?

Osmanlı elyazmalarındaki unsurlardan biri olan minhular/minhuvât (dipnotlar) hakkında bugüne kadar az da olsa çalışma yapıldı. Bu makale görece az araştırmanın olduğu bu unsur- lar hakkında belli bir örneğe yani Lâmiî Çelebi’nin Câmî’den çevirdiği evliyâ tabakâtı olan Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbü’l-Müşâhidîn’deki minhulara odaklanacaktır. Makale ilk olarak bu kitabın ortaya çıktığı bağlamı tespit etmeye çalışacaktır. Bu çerçevede, Diyâr-ı Rûm’da özellikle 1500’lerden itibaren İslami bir okur kitlesinin ortaya çıktığını iddia edecek ve bu okur kitlesindeki temel unsurlarından birinin adına esnâf-ı askeriyye denilebilecek kesim oldu- ğunu öne sürecektir. Makale, Lâmiî’nin temelde eserler kaleme alırken bu kesimi hedefledi- ğinin altını çizdikten sonra bu makalenin asıl odağı olan evliyâ tabakâtına ve ondaki minhulara odaklanacaktır. Makale ilk olarak bu unsurların bizzat Lâmiî tarafından eklendiğini iddia edecek ve sonra da bu unsurları Lâmiî’nin tercümesine neden eklediği sorusuna geçecektir. Sonuçta makale Lâmiî’nin tercümesini hedef okuyucu kitlesi olan esnâf-ı askeriyyeye hazırla- mak için eklediğini ve minhuların (İslami) Osmanlı elyazmalarındaki “okuyucu-dostu” unsur- lar olarak düşünülebileceğini iddia edecektir.

The Role of Minhus in the Ottoman Manuscripts: Why Did Lâmiî Çelebi “Foot- note” to His Sufi Biographical Dictionary Translation?

A little work has been done on the minhus/minhuvât (footnotes) that were one of the leading elements in the Ottoman manuscripts. As aware of this gap, this article will focus on a certain example, namely, the minhus in the Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbü’l- Müşâhidîn that was Lâmiî Çelebi’s sufi biographical translation from Câmî. The article will first try to determine the context in which this book appeared. In this context, the article will claim that especially since the 1500s, an Islamic-oriented reading audience has emerged in Diyâr-ı Rûm, and the leading stratum of this reading audience was the ruling elites of the Ottoman Empire, ilmiyye, seyfiyye, kalemiyye and the household of the Sultans, i.e. esnâf-ı asker- iyye. Once the article underlines that Lâmiî was basically targeting this stratum of the reading audience when writing/translating his works, it will come to focus on the minhus in Lâmiî’s translation. The article will first claim that these elements were added by Lamiî himself, and then focus on the question of why he added these elements to the translation. In the end, the article will argue that Lamiî added these minhus because he wanted toprepare his transla- tion for his “target” reading audience, namely, esnâf-ı askeriyye. The article will also claims that minhus can also be considered as “reader-friendly” elements of the (Islamic) Ottoman manu- scripts.

PDF

___

Balivet, Michel. Islam mystique et révolution armée dans les Balkans ottomans. Vie du Cheikh Bedreddîn le « Hallâj des Turcs » (1358/59-1416) (Édition Isis: Istanbul, 1995).
Barkey, Karen. Empire of Difference: The Ottomans in Comparative Perspective (Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2012).
Berkel, Maaike van. “Opening up a world of knowledge Mamluk encyclopedias and their readers,” Encyclopaedism from Antiquity to Renaissance, ed. Jason König ve Greg Woolf (Cambridge University Press: Cambridge, 2013), 357-378.
Değirmenci, Tülün. “Bir Kitabı Kaç Kişi Okur?: Osmanlı’da Okurlar ve Okuma Biçimleri Üzerine Bazı Gözlemler,” Tarih ve Toplum 13 (2011), 7-43.
Değirmenci, Tülün. “‘Söz Bir Nesnedir ki, Zail Olmaz’: Osmanlı İstanbul’unda Hamzanâme Geleneğine Göre Kamusal Okuma (Hikaye-Resim-Kitap),” Antik Çağ’dan 21. Yüzyıla İstanbul Tarihi, haz., Hatice Aynur, Cilt 7 (İBB Kültür AŞ Yayınları, İstanbul 2015), 634- 649.
Ençakar, Orhan. “Osmanlı’da Şerh-Hâşiye Geleneği “Dürer Hâşiyeleri Örneği,” Osmanlı’da İlm-i Fıkıh: Alimler, Eserler, Meseleler, ed. Murteza Bedir, Hüseyin Sağlam ve Necmettin Kızılkaya (İstanbul: ISAR, 2017), 95-96.
Erginbaş, Vefa. ed. Ottoman Sunnism: New Perspectives (Edinburgh: Edinburgh University Press, 2019).
Fleischer, Cornell H. “Secretaries Dreams: Augury and Angst in the Ottoman Scribal Service,” Armağan: Festschrift für Andreas Tietze ed. Ingeborg Baldoruf ve Suraiya Faroqhi (Prag: Enigma Corporation, 1994), 77-88.
Hagen, Gottfired. Ein osmanischer Geograph bei der Arbeit: Entstehung und Gedankenwelt von Kātib Čelebis Ǧihānnümā (Berlin: Klaus Schwarz, 2003).
Hagen, Gottfried. “El Yazmasının Kenarındaki Hayat: Cihannüma Müellif Hatları ve Coğrafyacının Atölyesine Bakış,” Doğumunun 400. Yılında Katip Çelebi, ed. Bekir Karlığa ve Mustafa Kaçar (Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009), 173-189.
Grafton, Anthony. The Footnote: A Curious History (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1997).
Gülerer, Salih. “Bursalı Lâmiʻî Çelebi ʻİbret-Nümâ (İnceleme-Metin),” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 1988).
Kablander, Nesibe. “Ferîdüddîn-i Attâr’ın Tezkiretü’l-Evliyâ’sının Türkçe Tercüme Nüshaları Üzerinde Mukâyeseli Bir İnceleme” (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversi- tesi, 2015).
Kafadar, Cemal. Kendine Ait Bir Roma: Diyar-ı Rum’da Kültürel Coğrafya ve Kimlik Üzerine (İstanbul: Metis Yayınları, 2017).
Kißling, Hans-Joachim. “Das Menaqybname Scheich Bedr ed-Din’s, des Sohnes des Richters von Samavna,” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 100 (1950), 112–176.
Krstić, Tijana ve Terzioğlu, Derin. ed. Historicizing Sunni Islam in the Ottoman Empire, c. 1450-c. 1750 (Leiden: Brill, 2020).
Kuru, Selim S. “Rumi Edebiyat: Bir Yazınsal Geleneğin Oluşumu, 1450-1600,” Türkiye Tarihi 1453-1603: Bir Dünya Gücü Olarak Osmanlı İmparatorluğu (Cilt 2), haz. Suraiya Faroqhi ve Kate Fleet, çev. Bülent Üçpunar (İstanbul, 2016), 653-703.
Kut, Günay. “Lāmiʿī Chelebi and his works,” Journal of Near Eastern Studies 35/2 (1976), 73- 93.
Kut, Günay. “İbretname,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Online Versiyon.
Le Gall, Dina. “Forgotten Naqshbandīs and the Culture of Pre-Modern Sufi Brotherhoods,” Studia Islamica (2003), 87-119
Le Gall, Dina. A Culture of Sufism: Naqshbandis in the Ottoman World, 1450-1700 (Albany, NY: SUNY Press, 2005).
Melvin-Koushki, Matthew. “Early Modern Islamicate Empire: New Forms of Religiopolitical Legitimacy,” The Wiley Blackwell History of Islam, ed. Armando Salvatore, Roberto Tottoli, Babak Rahimi, M. Fariduddin Attar ve Naznin Patel (Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell, 2018), 353-375.
Moennig, Ulrich, Wandrey, Irina, Kouymjian, Dickran, Marti, Roland, Kessel, Grigory ve Brinkmann Stefanie. “The Diversity of Manuscript Cultures,” Manuscript Cultures 9 (2016), 28-60.
Mojaddedi, Jawid A. The Biographical Tradition in Sufism: The Tabaqat Genre from al-Sulami to Jamī (Surrey: Curzon Press, 2001).
Papas. Alexandre. “Individual Sanctity and Islamization in the Ṭabaqāt Books of Jāmī, Navāʾī, Lāmiʿī, and Some Others” Jāmī in Regional Contexts: The Reception of ʻAbd al- Raḥmān Jāmī’s Works in the Islamicate World, ca. 9th/15th-14th/20th century, ed. Thibaut D’Hubert ve Alexandre Papas (Leiden: Brill, 2019), 378-424.
Rosenthal, Franz. The Technique and Approach of Muslim Scholarship (Rome: Pontificium Institutum Biblicum, 1947).
Paker, Saliha. “Tercüme, Telif ve Özgünlük Meselesi,” Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh: Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 9, ed. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru ve Ali Emre Özyıldırım (İstanbul: Klasik Yayınları, 2014), 36-71.
Peacock, Andrew C. S. Islam, Literature and Society in Mongol Anatolia (Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2019).
Öngören, Reşat. Osmanlılar’da Tasavvuf: Anadolu’da Sufiler, Devlet ve Ulema (XVI. Yüzyıl) (İstanbul: İz Yayınları, 2016).
Özbaran, Salih. Bir Osmanlı Kimliği: 14.-17. Yüzyıllarda Rûm/Rûmi Aidiyet ve İmgeleri (İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004).
Quiring-Zoche, Rosemarie. “Minhiyat – Marginalien des Verfassers in arabischen Manuskripten,” Asiatische Studien 60/4 (2006), 993-1000.
Sezer-Aydınlı, Elif. “Unusual Readers in Early Modern Istanbul: Manuscript Notes of Janissaries and Other Riff-Raff on Popular Heroic Narratives,” Journal of Islamic Manuscripts 9/2-3 (2018), 109-131
Shahab Ahmed, What Is Islam: The Importance of Being Islamic (Princeton: Princeton University Press, 2016),
Terzioğlu, Derin. “Sufis in the Age of State-Building and Confessionalization,” The Ottoman World, ed. Christine Woodhead (Abingdon-on-Thames: Routledge, 2012), 86-99.
Terzioğlu, Derin. “Where ʻİlm-i Ḥāl Meets Catechism: Islamic Manuals of Religious Instruction in the Ottoman Empire in the Age of Confessionalization,” Past & Present 220/1 (2013), 79-114.
Tezcan, Nuran. “Câmî-i Rûm Olarak Lâmiî Çelebi,” Journal of Turkish Studies 33/2 (2009), 159-179.
Tunç, Semra ve Sevgi, Ahmet. “Livâyî Bey Mecmû’ası,” Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 34 (2015), 313-352.
Watt, Ian. The Rise of the Novel (Londra: Chatto and Windus, 1957).
Woodhead, Christine. “Ottoman Languages,” The Ottoman World, ed. Christine Woodhead (Abingdon-on-Thames: Routledge, 2013), 143-159.
Yılmaz, Hüseyin. Caliphate Redefined: The Mystical Turn in Ottoman Political Thought (Princeton, NJ: Princeton University Press, 2019),
Zerby, Chuck. The Devil’s Details: A History of Footnotes (New York, NY: Touchstone, 2003).