İnsan kaçırmanın namuslu ve namussuz halleri: Osmanlı Dünyasında hükümdarlar, eşkıyalar ve kahramanlar

Bu makalede onaltıncı ve onyedinci yüzyılda insan kaçırma olaylarının, bu olayların anlamının ve bu suçun faillerinin kimliklerinin nasıl değiştiği irdelenmektedir. Bu dönemin başlarında insan kaçırma Osmanlı İmparatorluğu’nun şan ve şerefini olumlu açıdan pekiştiren bir güçtü, ancak zaman içerisinde giderek devletin otoritesini tehdit eden bir eylem niteliği kazandı. Kamuoyunda hayranlık ya da korku, hatta belki bu iki duyguyu aynı anda uyandıran kaçırma eylemlerinin güçlü aktörleri, bu makalenin asıl konusudur. Onaltıncı yüzyılın başında insan kaçırma bir hükümdarın şanını güçlendirecek bir eylem olsa da aynı muzaffer hükümdar sembolik açıdan hakimiyet gücünü kaybetmektedir. Yüzyılın ortalarına gelindiğinde ideal padişah portresi efsanevi kahramanlıklarıyla bilinen bir savaşçıdan ziyade düşmanlarına karşı kişisel şiddet uygulamak yerine onlarla anlaşmalar imzalama yolunu seçen ihtiyatlı bir devlet adamı olarak çizilir. Dahası, artık kaçırma olaylarında savcı rolündedir. 1540 yıllarında imparatorluk kanunları kaçırma konusunda sert tedbirlere başvurarak sorumlusuna iğdiş edilme gibi korkunç bir cezayı uygun görür. Bu uygulamaya misilleme yaparcasına halk nazarında şeref, güç ve yiğitlik iddiasında bulunmak için adam kaçırmak, yönetimin sosyal düzen görüşünün muhalifleri, yani asiler ve devletin memnuniyetsiz memurları tarafından benimsenmeye başlar.

Abduction with (Dis)honor: sovereigns, brigands, and heroes in the ottoman world

This essay is interested in the ways in which acts of abduction, their significations, and the identities of abductors changed over the course of the sixteenth and seventeenth centuries. At the start of this period, abduction was a positive force for the honor and reputation of the Ottoman sultanate, but it gradually turned into an act that threatened the state’s authority. Powerful abductors -those whose deeds aroused public admiration or alarm, or perhaps both- are our principal subject. If at the start of the sixteenth century abduction was an act that could enhance a monarch’s renown, it was losing its force as emblematic conduct of the royal victor. By the mid-century, the ideal sultan was less a warrior of legendary prowess than a prudent statesman more interested in treaties with his enemies than personal violence against them. Moreover, he was now the prosecutor of abduction. Around 1540, imperial law began to crack down on abduction by prescribing the dire punishment of castration. As if in response, the uses of abduction as a public assertion of honor, power and valor began to be appropriated by opponents of the government’s vision of order - rebels and disaffected servants of the state.

___

“AHR Forum: The General Crisis of the Seventeenth Century Revisited,” American Historical Review 113.4 (Ekim 2008): 1029-1099.

Akgündüz, Ahmet. (1990). Osmanlı Kanûnnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 2 cilt. İstanbul: FEY Vakfı Yayınları.

Albayrak, Nurettin. (2002). “Köroğlu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı : 268-270.

Barkey, Karen. (1994). Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to State Centralization. Ithaca, NY: Cornell University Press.

Bates, Daniel G. ve Ayşe Kudat ed. (1974). “Kidnapping and Elopement as Alternative Systems of Marriage (Special Issue)”. Anthropological Quarterly 47, no. 3.

Boratav, Pertev Naili. (1931). Köroğlu Destanı. İstanbul.

Crawford, Katherine. (2007). European Sexualities, 1400-1800. Cambridge: Cambridge University Press.

Evliyâ Çelebi. (2006). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. I. Kitap. haz. R. Dankoff, S. A. Kahraman, Y. Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Fazıl Allāh ibn Rūzbahān. Târîkh-i ‘Âlam-ârâ-yi Âmînî. İran M.S. 1478-1490. sadeleştirerek çeviren Vladimir Minorsky. Londra: The Royal Asiatic Society of Great Britain, 1957.

Hart, Kimberly. (2010). “The Economy and Morality of Elopement in Rural Western Turkey”. Ethnologia Europaea 40 (1): 58-76.

Herodotus. (2011). Histories. çev. Aubrey de Sélincourt. Gözden geçirip yanına hazırlayan John Marincola. Londra: Penguin Classics, 2003. (Türkçesi: Herodotus. Tarih. Çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Türkiye İşbankası Yayınları.

Heyd, Uriel. (1973). Studies in Old Ottoman Criminal Law. Oxford: Clarendon Press.

Hüseyniklioğlu, Ayşegül. (2001). “Mühimme Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nde Eşkıyalık Olayları (1594 - 1607)”. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.

İnalcık, Halil. (1980). “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600- 1700”. Archivum Ottomanicum 6: 283-337.

Koçlar, Bekir. (1990). “362 Numaralı Harput Şer‘iyye Sicil Defteri”. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

Lefkowitz, Mary. (1993). “Seduction and Rape in Greek Mythology”. Consent and Coercion to Sex and Marriage in Ancient and Medieval Societies. ed. Angeliki E. Laiou. Washington DC: 17-21.

Naima, Mustafa. (2007). Târih-i Na'îmâ: (Ravzatü’l-hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri'l-Hâfikayn). ed. Mehmed İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Neşri. (1949). Kitâb-ı Cihan-Nüma: Neşri Tarihi. ed. Faik R. Ünat ve Mehmet A. Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Özel, Oktay. (2011). “The Reign of Violence: The Celâlis (c. 1550-1700)”, The Ottoman World (Osmanlı Dünyası). ed. Christine Woodhead. Londra: Routledge: 184-202.

Peirce, Leslie. (2010). “Domesticating Sexuality: Harem Culture in Ottoman Imperial Law”. Harem Histories: Envisioning Places and Living Spaces. ed. Marilyn Booth. Durham: Duke University Press: 104-135.

Peirce, Leslie., Leslie. (2003). Morality Tales: Law and Gender in the Ottoman Court of Aintab. Berkeley: University of California Press.

Shaw, Brent. (1990). “Bandit Highlands and Lowland Peace: The Mountains of Isauria- Cilicia”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 33.3: 259-260.

Shaw, Brent., Brent. (1993). “The Bandit”. The Romans. ed. Andrea Giardina. University of Chicago Press: 300-341.

Şemseddin Ahmed Kemalpaşazade. (1970). Tevârîh-i Âl-i Osmân. I. Defter. ed. Şerafettin Turan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Tuğ, Başak. (2009). Politics of Honor: The Institutional and Social Frontiers of "illicit" Sex in Mid-Eighteenth-Century Ottoman Anatolia. Doktora tezi. New York Üniversitesi.

Uluçay, Çağatay. (1950). Osmanlı Sultanlarına Aşk Mektupları. İ̇stanbul: Şaka Matbaası.

White, Sam. (2008). “The Little Ice Age Crisis of the Ottoman Empire: Ecology, Climate, and Rebellion, 1550-1750”. Doktora tezi. Columbia Üniversitesi.

Yinanç, Refet. (1989). Dulkadir Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.