Evli evine, köylü köyüne, evi olmayan? osmanlı kent reformu ve şehirlerde istenmeyen çocuklar

Bu yazı, Osmanlı reformcularının serseri çocukları disiplin altına sokmak ve ıslah etmek amacıyla kurduğu yaygın Osmanlı ıslahhaneleri ağını inceliyor. Bu kurumların açılmasında devletin öncelikli amacı, derbeder ve boşta gezen gençleri sokaklardan uzaklaştırmaktı - yani ıslahhaneler bir tür siyasi kontrol ve toplumsal dışlama görevi görüyordu. Ancak, dolaylı fakat önemli bir sonuç olarak, reformcular bu çocukları zanaat kollarında verimli ve yararlı hale getirmek istiyordu - böylece yeniden topluma kazandırılabilirlerdi. Dolayısıyla, ıslahhanelerin kurulması sadece bir asayiş meselesini çözmüyordu, aynı zamanda bu çocuklarda bir şekilde yitirdikleri ya da hiç edinmedikleri bir sivil sorumluluk duygusu yaratmayı hedefliyordu.

Ottoman urban reform and undesirable children in the cities

This paper analyzes the large network of Ottoman juvenile correction houses (ıslâhhanes), through which Ottoman reformers attempted to discipline and rehabilitate vagrant children. First priority of the state in introducing these institutions was to remove vagrant and idle youth from the streets, so the ıslâhhanes were opened as a means of political control and exclusion from society. Yet, as an indirect yet crucial outcome, the reformers wanted to make these children productive and useful in artisanal positions, as a means of (re)integrate into the society. Therefore, correction houses were established not only to solve a public order problem but also to create the idea of social responsibility which those children either lost or never embraced.

___

Arşiv Kaynakları

BOA, İrade, Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.), 584/26270, 26/L/1284, 20 Şubat 1868.

BOA, A.MKT.MHM., 302/67, 1281/M/1 (6 Haziran 1864).

BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası Sadaret Evrakı Mektubi Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM.), 707/23, 1319/M/02 (21 Nisan 1901).

BOA, Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 1574/87, 1306/R/11 (15 Aralık 1888).

BOA, DH.MKT., 2672/32, 1326/Za/07 (1 Aralık 1908).

BOA, İ. HUS., 88/1318-M-29, 1319/M/09 (28 Nisan 1901).

BOA, İ. ŞD., 13/610, 1285/Z/15 (29 Mart 1869).

BOA, İ.DH., 1176/91967, 1307/Ş/08 (29 Mart 1890)

BOA, İ.DH., 604/42096, 1286/Ş/21 (26 Kasım 1869).

BOA, İ.MVL., 502/22735, 1280/N/21, (29 Şubat 1864).

BOA, İrade Dahiliye (İ.DH.), 841/67590, 1299/M/21 (13 Aralık 1881).

BOA, İrade Şura-yı Devlet (İ. ŞD.), 13/610, 1285/Z/15 (29 Mart 1869).

BOA, İrade, Hususi (İ.HUS.), 87/1318-Z-58, 1318/Z/29 (19 Nisan 1901).

BOA, İrade, Meclis-i Mahsus (İ.MMS.), 29/1245, 1281/Ca/11 (12 Ekim 1864).

BOA, İrade, Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.), 584/26270, 26/L/1284, (20 Şubat 1868).

BOA, Maarif Nezareti, Mektubi Kalemi (MF.MKT.), 53/103, 1295/S/17 (20 Şubat 1878).

BOA, MF.MKT., 54/39, 1295/Ra/14 (18 Mart 1878).

BOA, MV., 52/70, 1307/Ş/09 (30 Mart 1890).

BOA, ŞD., 2554/19, 1309/M/21 (27 Ağustos 1891).

BOA, ŞD., 700/31, 1299/N/21(5 Ağustos 1882).

BOA, Y.A.HUS., 415/35, 1319/M/12 (1 Mayıs 1901).

BOA, Y.MTV., 38/46, 1306/S/13 (19 Ekim 1888).

BOA, Yıldız Esas Evrakı (Y. EE.), 44/138, 1298/R/10 (10 Şubat 1881).

BOA, Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV.), 38/46, 1306/S/13 (19 Ekim 1888):

BOA, Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y.PRK.BŞK.), 5/38, 1299/M/16 (8 Aralık 1881).

BOA, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.), 169/30, 1299/M/28 (20 Aralık 1881).

BOA, Zabtiye Nezareti (ZB.), 375/52, 1322/Ke/09 (Aralık 1906).

BOA., İ.DH., 591/41114, 1286/M/20 (2 Mayıs 1869).

Kitap ve Makaleler Islahhanelere dair nizamname, Vilâyetlerin İdâre-i Mahsûsa ve Nizâmatının Suver-i İcraiyesi Hakkında Talimat, İstanbul, 1284/1867

Vilâyât Islahhaneleri Nizâmnâmesi, Düstûr, Tertib 1, C. 2, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1289/1872, s.277-295.

Atalay, Talip, 19. Yüzyılda Sokak Çocuklarını Topluma Kazandırmada Başarılı Bir Örnek: Diyarbekir Vilâyeti Islahhanesi, Osmanlıdan Cumhuriyete II. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, Diyarbakır, 15-17 Kasım 2006.

Baykal, Bekir Sıtkı, Mithat Paşa: Siyasi ve İdari Şahsiyeti, Istanbul, 1964.

Berkes, Niyazi, The Development of Secularism in Turkey, London, Hurst & co., 1998

Davin, Anna, Growing up Poor: Home, School, and Street in London, London, Rivers Oram Press, 1996.

Donzelot, Jacques, The Policing of Families, çev. Robert Hurley, New York, Pantheon Books, 1979.

Emrence, Cem, Imperial Paths, Big Comparisons: The Late Ottoman Empire, Journal of Global History, 3 (3), 2008, s.289-311

Eren, İsmail, Kosova Sanayi Mektebi, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 3 (18), 1969, s.34-38..

Ergut, Ferdan, Policing the Poor in the Late Ottoman Empire, Middle Eastern Studies, 38 (2), 2002, s.149-64.

Finzsch, Norbert & Robert Jütte, Institutions of Confinement: Hospitals, Asylums, and Prisons in Western Europe and North America, 1500-1950, New York, Cambridge University Press, 1996

Giz, Adnan, 1868de İstanbul Sanayicilerinin Şirketler Halinde Birleştirilmesi Teşebbüsü, İstanbul Sanayi Odası Dergisi, 34, 1968, s. 16-19.

Hamzah, Dyala, The Making of the Arab Intellectual: Empire, Public Sphere and the Colonial Coordinates of Selfhood, London, Routledge, 2010.

Kurtege, Bengü, The Historical Politics of the Juvenile Justice System and the Operation of Law in the Juvenile Court in Istanbul in Regard to Property Crimes, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2009.

Macura, Vladimir, Culture as Translation, Susan Bassnett ve André Lefevere (der.), Translation, History and Culture, London-New York, Cassell, 1990, s.64-70

Mahmud Cevad İbnüş-Şeyh Nafî, Maarif-i Umûmiye Nezâreti Târihçe-i Teşkilat ve İcrââtı: XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihi, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2001

Maksudyan, Nazan, Orphans, Cities, and the State: Vocational Orphanages (Islahhanes) and Reform in the Late Ottoman Urban Space, International Journal of Middle East Studies, vol. 43, no. 3, 2011, s. 493-511.

Maksudyan, Nazan, State Parenthood and Industrial Orphanages (Islâhhanes): Transformation of Urbanity and Family Life, The History of the Family, vol. 16, no. 2, 2011, s. 172-181.

Malečková, Jitka, Ludwig Büchner versus Nat Pinkerton: Turkish Translations from Western Languages, 1880-1914, Mediterranean Historical Review, 9 (1), 1994, s.73-99.

Mardin, Şerif, Türkiyede Toplum ve Siyaset, İstanbul, İletişim, 1990.

Mazower, Mark, Salonica: The City of Ghosts, New York, Alfred A. Knopf, 2005, s.230-231.

Mitchell, Timothy, Colonising Egypt, Cambridge, Cambridge University Press, 1988..

Murdoch, Lydia, Imagined Orphans: Poor Families, Child Welfare, And Contested Citizenship in London, New Jersey, Rutgers University Press, 2006, s. 12-42.

Ortaylı, İlber, Midhat Paşanın Vilayet Yönetimindeki Kadroları ve Politikası, Uluslararası Midhat Paşa Semineri, Bildiriler ve Tartışmalar. Edirne, 8-10 Mayıs 1984, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1986, s. 227-233..

Petrov, Milen V., Everyday Forms of Compliance: Subaltern Commentaries on Ottoman Reform, 18641868, Comparative Studies in Society and History, 46 (4), 2004, s. 730-759.

Petrov, Milen V., Tanzimat for the Countryside: Midhat Pasa and the Vilayet of Danube, 1864-1868, Doktora tezi, Princeton Üniversitesi, 2006.

Rothman, David J., The Discovery of the Asylum: Social Order and Disorder in the New Republic, New York, Aldine de Gruyter, 2002.

Sahara, Tetsuya, An Eastern Orthodox Community During the Tanzimat: Documents From a Register of the Bulgarian Society in Ruse (1860-1872), Tokyo, Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa, 1997.

Sakaoğlu, Necdet, Osmanlıdan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003

Shore, Heather, Artful Dodgers: Youth and Crime in Early Nineteenth-Century London, Londen, Boydell Press, 1999.

Strauss, Johann, Who Read What in the Ottoman Empire, (19th-20th centuries)?, Middle Eastern Literatures, 6 (1), 2003, s. 39-76.