1910 Kömür Hamalları Grevi: II. Meşrutiyet Döneminde Emeğin Tarihi ve Sol Siyasetin Dili

Bu makale 1910 yılı Kasım’ında İstanbul’da gerçekleşen ve çoğunluğunu Kürt işçilerin oluşturduğu kömür hamallarının grevine odaklanarak, dönemin emek hareketleri ve siyaseti arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Devletin kurumlarının ve sosyalistlerin kullandığı dil ve pratikler, polis raporları, çeşitli sosyalist basın organları ve Meclis-i Mebusan ceridelerine yansıdıkları şekliyle analiz edilerek, kömür hamalları grevinin kısa süre içerisinde ekonomik alandan, işveren-işçi çatışmasından çıktığı ve ifade özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, devletvatandaş ilişkileri, etnik gruplar arası ilişkiler gibi Meşrutiyet döneminin en önemli konularının tartışıldığı bir iktidar alanına dönüştüğü gösterilecektir. Bu mücadele içinde sosyalistler grevi etnik gruplar üstü bir hareket olarak görüp, kamuoyuna Osmanlıcılık düşüncesi çerçevesinde sunmuşlardır. Makale son olarak siyasi temsiliyetleri sınırlı olan greve katılan göçmen Kürt hamallara dair bilgilerimizin başka grupların bıraktıkları kaynaklar aracılığıyla olmasının tarihyazıcılığı açısından yarattığı sorunlara da dikkat çekmektedir.

1910 Coal heavers’ Strike: History of Labor and Language of the Left during the Second Constitutional Era

The article examines the relation between labor movements and politics by focusing on the Kurdish coal heavers’ strike which took place in Istanbul in the November of 1910. It investigates the language and practices of the state institutions and socialists, police reports, socialist press and minutes of the Parliament to analyze the ways in which the strike moved out of its initial context of struggle between laborer and employer. It moved into a power field in which the most important topics of the Second Constitutional Period, like freedom of speech, state-society relations and relations between different ethnic groups, were discussed. In these debates, socialist saw the strike as a supra-ethnic movement and presented it to the public within an Ottomanist framework. Lastly, the article highlights the historiographical questions which emerge due the fact that our knowledge about Kurdish workers of the strike whose political representation is limited, are based on sources produced by members of other ethnic groups.

PDF

___

Akın, Yiğit. ‘‘Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihçiliğine Katkı: Yeni Yaklaşımlar, Yeni Kaynaklar,’’ Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, 2 (2005): 73–111.
Alakom, Rohat. “Dünyanın Kahrını ve Yükünü Taşıyanlar: İstanbul’da Kürt Hamal Topluluğu,” Kebikeç 5 (1997): 167-181.
Balsoy, Gülhan. “Gendering Ottoman Labor History: The Cibali Régie Factory in the Early Twentieth Century,” International Review of Social History 54 (2009): 45-68.
Barak, On. “Outsourcing: Energy and Empire In The Age Of Coal, 1820–1911.” International Journal of Middle East Studies 47 (2015): 425–445.
Benlisoy, Stefo. İstanbul’un Irgatları: II. Meşrutiyet’te Sosyalist Bir İşçi Örgütü. İstanbul: İstos, 2018. Çetinkaya, Y. Doğan ve Mehmet Ö. Alkan (yay. haz.). Tanzimat’tan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi 1839-2014: Yeni Yaklaşımlar Yeni Alanlar Yeni Sorunlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015.
Çetinkaya, Y. Doğan. Osmanlı’yı Müslümanlaştırmak, Kitle Siyaseti, Toplumsal Sınıflar, Boykotlar ve Milli İktisat (1909-1914), çev: Özgür Bircan. İstanbul: İletişim Yay. 2015.
Chalcraft, John. “The Coal Heavers of Port Sa’id: State-Making and Worker Protest, 1869- 1914,” International Labor and Working-Class History 60 ( 2001): 110-124.
-----. The Striking Cabbies of Cairo and Other Stories: Crafts and Guilds in Egypt, 1863-1914. Albany, New York: State University of New York Press, 2004.
Gürsoy, Selçuk. Osmalı Sosyalist Fırkası ve Yayınları. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
Karakışla, Yavuz Selim. “The 1908 Strike Wave in the Ottoman Empire,” Turkish Studies Association Bulletin, 16- 2 (1992): 153-177.
Kırpık, Cevdet. “İşçiler ve İşçi Hareketleri (1876-1914).” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi, 2004.
Lewental, D. Gershon. “Le Jeune Turc,” Encyclopedia of Jews in the Islamic World, yay. gaz. Norman A. Stillman. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopedia-of-jews-inthe- islamic-world/le-jeune-turc-SIM_0013530 çevrimiçi 14 May 2021
Makal, Ahmet. ‘‘Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi ve Tarihçliği Üzerine bir Değerlendirme’’, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, 3 (2006): 215–264.
Nacar, Can. “Labor Activism And The State In The Ottoman Tobacco Industry,” International Journal of Middle East Studies 46 (2014): 533–551.
-----. “20. Yüzyılın Başında İstanbul Limanı: Hamallar Dersaadet Rıhtım Şirketi ve Osmanlı Hükümeti,” Kebikeç 41 (2016): 51-66.
-----. Labor and Power in the Late Ottoman Empire, Tobacco Workers, Managers, and the State, 1872– 1912. Cham: Palgrave Macmillan, 2019.
nce: Subaltern Commentaries on Ottoman Reform, 1864-1868,” Comparative Studies in Society and History 46-4 (2004): 730-759.
Quataert, Donald. Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş 1881-1908, çev. Sabri Tekay. Ankara: Yurt Yayınevi, 1987.
-----. Miners and the State in the Ottoman Empire: The Zonguldak Coalfield, 1822–1920. New York: Berghahn Books, 2006.
Sarçın, Simge. “1913-1914 Yıllarında Ahenk Ve Köylü Gazetelerinde İzmir Merkezin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapısı.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2019.
Sefer, Akın. “The Arsenal of Ottoman Modernity: Workers, Industry, and The State in Late Ottoman Istanbul.” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Northeastern University, Boston, 2018. Serfiraz, Mesûd. “Kürt İşçi Sınıfına Dair Haberler Kürt Tarihi,” Kürt Tarihi no. 22 (Ocak-Şubat 2016): 22-29.
Tamdoğan-Abel, Işık. “Les Hans, ou l’Étranger dans la ville Ottomane,” Vivre dans l’empire Ottoman : Sociabilités et relations intercommunautaires (XIIIe-XXe siècles) içinde, yay. Haz. François Georgeon ve Paul Dumont, ), 319-334. Paris: L’Harmattan, 1997.
Toprak, Zafer. Türkiye’de İşçi Sınıfı 1908-1946. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
Vardağlı, E. Tutku. “Searching for Women’s Agency in the Tobacco Workshops: Female Tobacco Workers of the Province of Selanik,” A Social History of Late Ottoman Women: New Perspectives içinde, yay. haz. Duygu Köksal and Anastasia Falierou, 47–63. Leiden: Brill, 2013.
Yıldırım, Kadir. Osmanlı’da İşçiler (1870 - 1922): Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.