İlk Dönem (1898-1920) Kürt Basınında “Milli Birlik” Söylemi

19. yüzyılın başlarından itibaren değişen dünya siyaseti var olan imparatorlukları yıkıma doğru götürürken imparatorlukların içinde filizlenen milliyetçi akımlar ulus devlet kurmaya evrilir. Bu süreçte imparatorluk unsurlarının her birinin bir iç aydınlanma sürecine girdikleri ve bu çabanın en önemli aracının yayıncılık faaliyeti olduğu gözlemlenmektedir. Bu yayın faaliyetinde önemli vurgulardan birinin “Milli Birlik” olduğu ileri sürülebilir. Kürt toplumunda 17. yüzyılın sonunda Ehmedê Xanî tarafından kaleme alınan Mem û Zîn adlı mesnevide birlik konusu vurgulansa da modern anlamdaki birlik söylemi için, Kürt aydınlarının 19. yüzyılın sonunda başlayan yayın faaliyetini beklemek gerekecektir. Dönemin Kürt aydınlarının milli birlik konusunu büyük, hatta temel bir sorun olarak gördükleri ve çözümü için çaba sarf ettikleri gözlemlenmektedir. Bu süreçte sıkça duyulan “icab-ı asra intibak” (zamana uyum sağlamak) sözü ve yaklaşımının Kürtlere yansıması nasıl olmuştur? Bu çalışmada bu sorunun Kürt toplumu ve süreli yayıncılığına etkisi ele alınmıştır. Burada ilk dönem Kürt basınının içerik analizinin yapılması suretiyle dönemin popüler ideolojileri olan milliyetçilik ve ulusdevlet tartışmaları bağlamında ortaya çıkan “milli birlik” söylemi üzerinde durulmuştur.

The Discourse of ‘National Unity’ in the Kurdish press of the Formative Era (1898-1920)

Changes in world politics from the turn of the nineteenth century onward led the major empires of the era to the eventual collapse. Meanwhile, national movements that emerged within these empires started the process of nation-state formation. Each one of the peoples of empires went through their peculiar processes of enlightenment. The principal medium of such an endeavour was publishing activities with a marked emphasis on ‘national unity’. Even though the seventeenth-century poet Ehmedê Xanî touched upon the topic of a unity in his Mem û Zîn it was not until the nineteenth-century press that Kurdish intellectuals markedly emphasized the issue of ‘national unity’ in the modern sense as a central problem. While trying to develop ideas for a solution to the issue, they often formulated the phrase “adaptation to the necessities of the time”. This study deals with this issue and the reflection of this approach upon the Kurds and Kurdish press through the analysis of its formative period. The article also examines the discourse of ‘national unity’ in the context of the discussions of the popular ideas of the time, nationalism and nation-state.

PDF

___

Alan, Ahmet. “Hetawî Kurd 1913-1914 (Değerlendirme ve Transkripsiyon)”. Mardin: Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Anter, Musa. Hatıralarım. İstanbul: Avesta Yayınları, 1999.
Bedirxan, Abdurrahman. “Va’tasımû bihablillâhi cemîân ve lâ teferrakû”, (Ve hepiniz, Allah’ın ipine sımsıkı tutunun, fırkalara ayrılmayın!).Kurdistan Gazetesi (10 Şubat 1898), Sayı: 2.Latin alfabesine Çev.:Bozarslan, M. Emin. Kurdistan; İlk Kürtçe Gazete 1898-1902, Cilt 1. Sweden: Deng Yayınları, 1991.5
Dursun, Habib. “Jîn Dergisinde Kürt Milliyetçiliği”. Ankara: Yuksek Lisans Tezi, 2013.
Hayalî,Halil. “Weten û Îtîfaqa Kurmanca” (Vatan ve Kürd İttifakı).Kürt Teavün ve Terakki- Gazetesi (23 Ocak 1909),Sayı:8. Latin alfabesineÇev.: Bozarslan, M. Emin. Kürt Teavn ve Terakki Gazetesi, Kürtçe Türkçe Dergi 1908-1909. Sweden: Deng Yayınları, 1998.
Hilmi, Süleymaniyeli A. “Kürd Vatandaşlarıma Hitaben Birkaç Söz”.Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi (30 Ocak 1909),Sayı:9.
Sivêrekî, Kurdîyê. “Gazindek”. Jîn (10 Nisan 1919), Sayı:16. Latin alfabesineÇev.: Bozarslan, M. Emin. Jîn Kovar Kurdî-Turki, Kürtçe Türkçe Dergi 1918-1919, Cilt 2.Sweden: Deng Yayınları, 1985.
-----. (Siverekli Hilmi adıyla) “Kürd Gençlerine”. Jîn (9 Ocak 1919), Sayı:8.
İsmail Hakkı, Babanzade. “Kürdler ve Kürdistan” Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi (5 Aralık 1908),Sayı:1.
Jîn Dergisi, “Kürd Talebe Hêvî Cemiyeti Beyannamesi”, Jîn (18 Haziran 1919), Sayı:21.
Kan, Ahmet. “Rojnameya Kurdistan 1898-1902: Analizê Naverokê”. Mardin: Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Kaya, Fetullah. Kürt Basını. İstanbul: Hivda Yayınevi, 2010.
Hizanîzade, Kemal Fevzi. “Beka Milletindir”. Jîn (14 Kasım 1918), Sayı:2.
Koç, Yunus. “Osmanlının Son Döneminde Yayınlanan Kürtçe Dergilerde Kimlik ve Siyaset Tartışmaları (1900-1920).” İstanbul: Doktora Tezi, 2018.
Kurdi, Said-i (Molla Said adıyla). “Kürtçe Lisansımız”. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi (5 Aralık 1908), Sayı: 1.
-----.Kurdi, Said-i. “Kürdler Neye Muhtaç?”, Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi (12 Aralık 1908), Sayı: 2.
Nazif, Süleyman. “Kürdler ve Kürdistan”. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi (12 Aralık 1908), Sayı:2.
Qazîzade, M. Şewqî. “Wezîyeta êmê Kurdan, de esrî hazîr de”. Jîn (28 Kasım 1918), Sayı: 4. Rehmî, E.. Îttifaq. Jîn (20 Kasım 1918), Sayı: 3.
-----. “Destê Têne Deng Jê Nayêt”. Jîn (12 Aralık 1918), Sayı:5.
Seyfullah, Suleymaniyeli. “İttihad”. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi (26 Aralık 1908),Sayı:4.
-----.”Umum Kurd Kardaşlarıma?”, Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi (12 Aralık 1908),Sayı:2.
Sewqî, Seyyah Ahmed. “Gelî Welatiyan” (Ey Vatandaşlar). Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi (19 Aralık 1908),Sayı:3.
Xanî, Ehmedê. Mem ile Zîn. Çev. Selim Temo. İstanbul: Everest Yayınları, 2016.
X. M… “Dertlerimizden: Nifakımız”.Rojî Kurd (14 Ağustos 1913), Sayı: 3. Latin alfabesine Çev.: Meretowar, A. Amedi, C.Aslan, Azad S. Rojî Kurd (Kovara Cemiyeta Hêvî). İstanbul: War Yayınları, 2002.
-----. “Ji bo mezinên Kurdan”, (Kürt Büyüklerine). Hetawî Kurd Dergisi (14 Ekim 1913), Sayı: 1. Latin alfabesine Çev.: Alan, Ahmet. Hetawî Kurd 1913-1914 (Değerlendirme ve Transkripsiyon). Mardin: Yüksek Lisans Tezi, 2015.
-----.”Bextreşî û Mehrumiyeta Kurdan” (Kürdlerin Mahrumiyet ve Karabahtı).Rojî Kurd (14 Ağustos 1913) Sayı: 3.