Farsça Neşriyat Bağlamında İstanbul ve Ahter Matbaası

Istanbul and the Printing House of Akhtar in the Context of Persian Publications

Abstract: Istanbul became one of the most important centers of publication in Persian during the 19th century. This situation emerged with the publications of Ajam/Persian printing houses as one of the essential actors of the Ottoman printing history. Furthermore, the Iranians residing in Istanbul, who supported these publications intellectually and financially, had a significant impact on it. Hence this study focuses on the transformation of Istanbul into a center in terms of the publication in Persian and examines one of the most significant names in this field, Muhammad Tāhir Tabrīzī and his printing house of Akhtar. This study first provides a general evaluation of the bookstores and printers owned by Iranian subjects based in Istanbul. Then, with a particular attention to the publications in the Persian language, it focuses on the publishing career of Muhammad Tāhir Tabrīzī and his printing house of Akhtar. In this context, alongside the newspaper Akhtar published for twenty years, Persian grammar books and textbooks, the classics of Persian literature and the scientific and intellectual works that were crucial for Iranian modernization are evaluated.

PDF

___

Balay, Christophe. “Littérature Persane en Diaspora: Istanbul 1865-1895”. Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone- F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran: Institut Français de Recherche, 1993, 177-184 . Baylav, Naşid. 1862-1962 İlk Türk Kitapçılarından Hacı Kasım Efendi. İstanbul: Ten Tıp ve Eczacılık Neşriyatı, 1962.
Behnam, Djamchid. “Le rôle de la Communauté Iranienne d’Istanbul dans le Processus de Modernisation de l’Iran”. Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone- F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran: Institut Français de Recherche, 1993, 3-10.
Birinci, Ali. “Meşrutiyet Matbuatı (1324-1325)/I”. Kebikeç, 2 (1995): 143-148.
Birinci, Ali. “Meşrutiyet Matbuatı (1324-1325)/II”. Kebikeç, 3 (1996): 71-76.
Birinci, Ali. “Osmanbey ve Matbaası: Ser-Kurenâ Osman Bey’in Hikâyesine ve Matbaa-i Osmaniye’nin Tarihçesine Medhal”. Müteferrika, 39 (2011/1): 3-146.
Browne, Edward Granwille. A Literary History of Persia. 4 Cilt, Cambridge: Cambridge University Press, 1930.
Browne, Edward Granwille. The Press and Poetry of Modern Persia. Cambridge: Cambridge University Press, 1914.
Caferiyan, Resul (ed.). Sefernâmehâ-yi Hacc-ı Kâcârî. 8 Cilt, Tahran: Neşr-i İlm, 1389.
Cebe, Günil Özlem Ayaydın. “19. Yüzyılda Osmanlı Toplumu ve Basılı Türkçe Edebiyat: Etkileşimler, Değişimler, Çeşitlilik”. Yayımlanmamış doktora tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara, 2009.
Çelik, Ahmet. “Tanzimat’tan Günümüze Türkiye’de Farsça Öğretimi”. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2005.
Dığıroğlu, Filiz ve Yıldız, Güllü. “Osmanlı Devleti’nin Şii Neşriyata Bakışı ve Acem Kitapçılar”. Müteferrika, 54 (2018/2): 117-134.
Dığıroğlu, Filiz. “İstanbul-Tebriz Ticaret Hattında Validehan (XIX-XX. Yüzyıl)”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 31 (2014): 69-112.
Dığıroğlu, Filiz. “Osmanlı Matbuatında Acemler: Şirket-i Sahafiye-i İraniye”. Osmanlı Araştırmaları, LVI (2020): 225-258.
Dığıroğlu, Filiz. “Sultanın Ecnebileri: Dersaâdet’in Acemleri”. Sultan V. Mehmed Reşad ve Dönemi, ed. Fahrettin Gün vd., (İstanbul: TBMM Millî Saraylar, 2018), III, 932-968.
Dığıroğlu, Filiz. “XIX. Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Entelektüel Bir Acem: Mirza Habib İsfehânî ve Terekesi”. Osmanlı Araştırmaları, XLIX (2017): 293-341.
Dığıroğlu, Filiz. Dersaadet’te Bir Acem Kitapçı: Kitap-Füruş Hacı Hüseyin Ağa. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2014.
Erünsal, İsmail E.. Osmanlılarda Sahaf ve Sahaflık. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
Görgün, Hilal. “Rifâa et-Tahtâvî”. DİA, XXXV (2008), 95-97.
Gurney, John. “E. G. Browne and the Iranian Community in Istanbul”. Les Iraniens d’Istanbul ed. Thierry Zarcone- F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran: Institut Français de Recherche, 1993, 149-175.
İbanoğlu, Fulya. “Osmanlı Coğrafyasında Basılmış Farsça Kitaplara Bir Başka Açıdan Bakmak: 19. Yüzyıl İstanbul Tekke Kütüphanelerindeki Matbu Farsça Eserler”. Müteferrika, 54 (2008/2): 199-218.
Kasımî, Seyyid Ferid. Sergozeşt-i Matbuat-ı İran Rûzgâr-ı Muhammed Şah ve Nâsıruddîn Şah. 2 Cilt, Tahran: Vizaret-i Ferheng u İrşad-i İslami, 1380. Koloğlu, Orhan. “Un Journal Persan d’Istanbul: Akhtar”. Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone- F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran: Institut Français de Recherche, 1993, 133-140. Kurtuluş, Rıza. “1906-1911 İran Meşrutiyet Hareketinde Osmanlı Etkisi”. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2010.
Kurtuluş, Rıza. “Tâlibof”. DİA, XXXIX (2010), 506-507.
Lawrence, Tanya E.. “An Age of Trans-Imperial Vernacularisms: The Iranian Dissident Community of the Late Ottoman Empire”. Yayımlanmamış doktora tezi, Yale University, New Haven, 2018.
Lawrence, Tanya E. Akhtar Persian Language Newspaper Published in Istanbul and The Iranian Community of The Ottoman Empire in the Late Nineteenth Century. İstanbul: Libra, 2015.
Luesink, Anja W. M.. “The Iranian Community in Cairo at the Turn of the Century”. Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone- F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul-Teheran: Institut Français de Recherche, 1993, 193-200.
Merâgaî, Zeynelabidin. Seyahatname-i İbrahim Beg. Tahran: Neşr-i Sepide, 1998.
Nategh, Homa. “Mirzâ Âqâ Khân, Sayyed Jamâl al-Din et Malkom Khân à Istanbul (1860- 1897)”. Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone- F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul- Teheran: Institut Français de Recherche, 1993, 45-60.
Niya, Rahim Reis. İran ve Osmanî der Âsitane-i Karn-i Bistom. 2 Cilt, Tahran: Neşr-i Mobna, 1382.
Nûmanzâde, Ömer Fâik. Kafkasya’dan İstanbul’a Hatıralar. haz. İrfan Murat Yıldırım- Fazıl Gökçek, İzmir: Akademi Yayınevi, 2000.
Özyıldırım, Ali Emre. “İstanbul’da Basılıp Orta Asya’da Satılan Kitaplar ve Şeyh Süleyman Efendi ile Tâcir-i Kütüb Sıddık Hoca Hocendî’nin Faaliyetleri”. Müteferrika, 54 (2018): 75-116.
Parvin, Nasseredin. “Hekmat”. Encyclopedia Iranica,
https://iranicaonline.org/articles/hekmat.
Pervin, Nasıruddin. Târîh-i Ruznâme-Nigârî-i İraniyân ve Diger Parsî-Nevisiyan. 2 Cilt, Tahran: Merkez-i Neşr-i Danişgahi, 1377.
Pistor-Hatam, Anja. “The Persian Newspaper Akhtar as a Transmitter of Ottoman Political Ideas”. Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone- F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul- Teheran: Institut Français de Recherche, 1993, 141-147.
Rasim, Ahmet. Matbuat Hatıral arından: Muharrir Şair Edip. h z. Kazım Yetiş, İstanbul: Kervan Yayınları 1980.
Sohrabi, Nader. Revolution and Constitutionalism in the Ottoman Empire and Iran. New York: Cambridge University Press, 2011.
Strauss, Johann. “Les livres et l’imprimerie à Istanbul (1800-1908)”. Turquie, Livres d’Hier, Livres d’Aujourd’hui, ed. P. Dumont, Strasbourg-Istanbul: Isis, 1992, 5-24.
Strauss, Johann. “Who Read What in the Ottoman Empire (19th-20th Centuries)”. Middle Eastern Literature, VI/1 (2003): 39-76.
Temo, İbrahim. İbrahim Temo’nun İttihad ve Terakki Anıları. haz. Bülent Demirbaş, İstanbul, Arba Yayınları, 1987.
Tokgöz, Ahmed İhsan. Matbuat Hatıralarım, haz. Alpay Kabacalı, İstanbul: İletişim Yayınları, 1993.
Varlık, M. Bülent. “Osmanlı Devleti’nde Farsça Süreli Yayınlar”. Kebikeç, 22 (2006): 205-210.
Yazıcı, Tahsin. “Hüseyin Dâniş”. DİA, XVIII (1998), 540-541.
Yıldız, Güllü. “İranlı Hacıların Gözüyle İstanbul’u Temâşâ”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 51 (2016): 135-160.
Yıldız, Güllü. “İstanbul’da Bir Acem Matbaası: Kitapçı Tahir ve Ahter”. Osmanlı Araştırmaları, L (2017): 175-218.
Yıldız, Güllü. “Reisüzzâkirîn’in Sefernâmesi ve İstanbul’daki Şiîlerin Dinî Hayatı”. Şarkiyat Mecmuası, 38 (2021): 111-124.
Zarcone, Thierry. “Alî Akbar Dihkhudâ et Le Journal Surûsh d’Istanbul (Juin-Novembre 1909)”. Les Iraniens d’Istanbul, ed. Thierry Zarcone- F. Zarinebaf-Shahr, Istanbul- Teheran: Institut Français de Recherche, 1993, 243-251.
Zarinebaf, Fariba. “Alternatif Moderniteler: Osmanlı İmparatorluğu ve İran’da Meşrutiyetçilik”. Dîvân: Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi, XIII/24 (2008/1): 47-78.