İstanbul’daki İranlılar ve Kısa İstibdat Dönemi’nde (1908-1909) Anayasacılık: Şems ve Suruş’u Bağlamsallaştırmak

Jön Türklerin iktidarı ele geçirmesini müteakiben Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İran Meclisi’nin bombardımana tutulmasından sonra İran’dan kaçan İranlılar için elverişli bir yer oldu. Bu makale, İran’da Kısa İstibdat Dönemi (Estebdad-i Sağir) olarak adlandırılan 1908-1909 yıllarında İstanbul’da gelişme kaydeden devrimci söylemi incelemektedir. Farsça basın organları Şems ve Suruş’un yanı sıra, Encümen-i Saadet, Encümen-i Beraderan-i İrani ve Komite-yi Nesvan-i İraniyi Mukîmîn-i İstanbul’a odaklanarak İranlıların İstanbul’da oluşturduğu siyasi merkezin İran’daki anayasacıların söylemini ve vizyonunu belirlediğini iddia ediyorum. Bu inceleme, İran’da Meşrutiyet Devrimi zamanında İstanbul’un nasıl önemli bir siyasi merkez haline geldiğini göstererek İran’da anayasal yönetimin yeniden tesis edilmesine, Muhammed Ali Şah’ın tahttan çekilmesine ve ikinci Meclis’in kurulmasına zemin hazırladığına dikkat çekmektedir.

Iranians of Istanbul and Constitutionalism during the Lesser Despotism (1908-1909): Contextualizing Shams and Sorush

Abstract: After the Young Turks assumed power in Istanbul, Iranians who had fled the bombardment of the Iranian Majles found the capital of the Ottoman Empire an opportune space for resistance. This article examines the revolutionary discourse that evolved in Istanbul during the Lesser Despotism (Estebdad-e Saghir) in 1908 and 1909. By delving into the Anjoman- e Sa’adat, Anjoman-e Baradaran-e Irani and the Komiteh-ye Nesvan-e Irani-ye Moqimin-e Istanbul, alongside the Persian press, i.e. Shams [Istanbul] and Soroush [Istanbul], I argue that the political center that Iranians formed in Istanbul defined the discourse and the ultimate vision of the constitutionalists in Iran.This paper demonstrates how Istanbul became a major political center during Iran’s constitutional revolution and how it paved the way for the restoration of the constitutional rule, the abdication of Mohammad Ali Shah, and the establishment of the second Majles in Iran.

PDF

___

Süreli Yayınlar
Çehrename [Kahire]
Habl el-Metin [Kalküta]
Meclis [Tahran]
Suruş [İstanbul]
Şems [İstanbul]
İkincil Kaynaklar
Ahmad, Feroz. The Young Turks: The Committee of Union and Progress in Turkish Politics 1908- 1914. Oxford: Clarendon, 1969.
Algar, Hamid. “Anjoman-e Saʿadat,” Encyclopædia Iranica, online erişim adresi: http://www.iranicaonline.org/articles/anjoman-e-saadat.
Arfa el-Dovle. İran-i Dirûz: Haterat-i Prens Arfa (Arfa el-Dovle). Tehran: Çaphane-yi Vezaret-i Ferheng ve Honer, 1345.
Dovletabadi, Yahya. Tarih-i Moasır ya Hayat-i Yahya, C: 3. Tehran: Ketabfurûşi-yi Ebn-i Sina, 1950.
Emirhizi, Esmail. Kıyam-ı Azerbaycan ve Settar Han. Tebriz: Ketabfurûşi-yi Tehran, 1960.
Efşar, İrec. Evrak-i Taze-yab-i Meşrutiyet ve Nakş-i Takizade. Tehran: Cavidan, 1980.
Efşar, İrec, der. Mobareze ba Muhammed Ali Şah: Esnadi ez Faaliyetha-yi Azadihahan-i İran der Salha-yi 1326-1328 Kameri. Tehran: Sazman-i Ketab, 1359.
Hedayet, Mahdikoli (Mohber el-Saltane). Haterat ve Hatarat: Tuşe’i ez Tarih-i Şiş Padeşah ve Guşeha-yi ez Devre-yi Zendegi-yi Men. Tehran: Zavvar, 1344.
Kazımzade İranşehr, Hoseyn. Asar ve Ahval-i Kazımzade-yi İranşehr. Tehran: Ekbal, 1350.
Melikzade, Mehdi. Tarih-i İnkılab-i Meşrutiyet-i İran. Tehran: Elmi, 1984.
Moctehidi, Mehdi. Recal-i Azerbaycan der Asr-i Meşrutiyet. Tehran: Nakş-i Cehan, 1327.
Musevi, Seyyid Muhammed Mehdi, der. Haterat-i Ehteşam el-Saltane. Tehran: Zavvar, 1988.
Taherzade Behzad, Hoseyn. Kıyam-i Azerbaycan der İnkılab-i Meşrutiyet. Tehran: Ekbal, 1363.
Zarcone, Thierry ve Zarinebaf, Fariba, der. Les Iraniens d’Istanbul. Paris: Institut Français de Recherches en Iran, 1993.