SÜRMELİ ÇUKURU’NDA ÖNEMLİ BİR MERKEZ; SUVEREN KALESİ VE YERLEŞMELERİ

Doğu Anadolu Bölgesi’nin en doğudaki ili Iğdır ilidir. Sürmeli Çukuru’nda yer alan Iğdır Ovası, bölgeden geçen Aras Nehri tarafından sulanmaktadır. Aras Nehri’nin açmış olduğu derin vadiler, tarih boyunca yol ağlarının güzergâhı olmuştur. İran Yaylalarından gelen yollar ile Kafkaslardan gelen yollar, kavşak noktası olan Iğdır’da birleşmektedir. Bu yollar Horasan – Erzurum üzerinden Anadolu’nun içlerine açılmaktadır. Iğdır ilinin tarihi, Mezolitik ve Neolitik Çağ’a kadar dayanmaktadır. Iğdır’da Geç Kalkolitik Çağ’dan itibaren Karaz Kültürü görülmektedir. Kiklopik ve yarı kiklopik tarzda inşa edilen kaleler, Orta Tunç ve Son Tunç dönemine aittir. Melekli Höyükte yapılan araştırmalar zengin bir Urartu varlığına işaret etmektedir. Urartu Kralı Menua adına inşa edilen Menuahinili bu ilde yer almaktadır. Iğdır, Urartu varlığından sonra Med hâkimiyetine girmiştir. Sonraki dönemde Pers - Akhamenid hâkimiyetini görmüştür. Suveren Kalesi, Iğdır’ın 12 km. güneyinde bulunan Suveren Köyü’nün 1 km. güneydoğusunda yer almaktadır. Kalede Erken Demir, Orta Demir ve Orta Çağ’a ait keramiklere rastlanılmıştır. Ayrıca Urartu dönemine ait kaya işaretleri kalede görülmektedir. Suveren Kalesi’nin bazı bölümlerinde sur duvarları izlenebilmektedir

An Important Center in the Sürmeli Pit; The Suveren Castle and Settlements in The Iğdır Plain Settlement

The easternmost province of the Eastern Anatolia Region is Iğdır. The Iğdır Plain in the Sürmeli Pit is irrigated by the Aras River passing through the section. The deep valleys opened by the Aras River have been the route of road networks throughout history. The roads from the Iranian Plateaus and the roads from the Caucasus meet in Igdir. At the intersection of Iğdır, the connecting roads open into Anatolia through Horasan - Erzurum. The history of Iğdır dates back to Mesolithic and Neolithic. Karaz Culture has been observed since Late Chalcolithic Age. Built in cyclopic and semi-cyclopic style, the castles belong to the Middle Bronze and Late Bronze periods. Melekli Höyük indicates a rich Urartian presence. Menuahinili built in the name of King Urua Menua is located in this province. Iğdır came under the rule of Med after the existence of Urartian. In the following period, Persian Achaemenid took over. Suveren Castle is 12 km. south of the village of Suveren. It is located southeast. Castle Early Iron. Middle Iron and Medieval pottery were found. In addition, Urartian rock signs are seen in the castle. In some parts of the Suveren Fortress walls can be traced.

PDF

___

Arsebük, G. (1974). Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak-Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.

Barnett, R. D. (1963). “The Urartian Cemetery At Igdyr”. Anatolian Studies XIII. Ankara.

Başgelen, N. (1998). “Kars ve Ağrı İllerinden Bazı Kaleler Hakkında Gözlemler”, Arkeoloji ve Sanat 40-41. 14-17.

Baştürk, M. B. (2013). “Urartu Devletinin Kurucuları Üzerine: Labturi ?=? Lutibri. 35 Yıl Sonra, Yeniden”, Tarhan Armağanı, M. Taner Tarhan’a Sunulan Makaleler, Essays in Honour of M. Taner Tarhan. Oğuz Tekin - Mustafa H. Sayar - Erkan Konyar (Ed.) İstanbul: 69-79.

Belli, O. (1989).“Urartu Kalelerindeki Anıtsal Kaya İşaretleri, Monumentale Felszeichen im Bereich Urartäischer Festungsanlagen”. Anadolu Araştırmaları 11. 65 – 121.

Belli, O. (1992). “Van-Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı/Die Ausgrabungen an de Urartaischen Festung Anzaf Bei Van”. Arkeoloji ve Sanat LIV-LV. 13-29.

Belli, O. (2001). “Surveys of Monumantel Urartian Rock Sign İn East Anatolia”. Istanbul University’s Contributions to Archaeology in Turkey (1932-2000). (ed. O. Belli), İstanbul: 365-369.

Belli, O. (2009). “Ağrı Dağı Bölgesinin Urartu Krallığı İçin Önemi”. II. Uluslararası Ağrı Dağı Ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu. Oktay Belli (Ed.) 42-50.

Bingöl, A. (2003). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.

Bingöl, A. (2013). “Hurrilerin Siyasi Organizasyonu”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/1. Erzincan: 115-133.

Bittel, K. (1945). Önasya Tarih Öncesi Çağlar:Mısır, Filistin, Suriye. (çev. Halit Çambel). İstanbul.

Burney, C.A. - D. M. Lang. (1971). The Peoples of the Hills. London. Ceylan, A. (2000). “1998 yılı Erzincan Yüzey Araştırması”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/17. Ankara: 181 – 192.

Ceylan, A. (2001). “1999 Yılı Erzincan ve Erzurum Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/18. İzmir: 71 – 82.

Ceylan, A. (2002). “2000 Yılı Erzincan ve Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/19. Ankara: 165 – 178.

Ceylan, A. (2003). “2001 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/20. Ankara: 311 – 324.

Ceylan, A. (2004). “2002 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları, Araştırma Sonuçları Toplantısı II/21. Ankara: 263 – 272.

Ceylan, A. (2004). “2002 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/21. Ankara: 263-272.

Ceylan, A. (2005). “2003 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/22. Ankara: 189 – 200.

Ceylan, A. (2007). “2005 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları, Araştırma Sonuçları Toplantısı I/24. Ankara:163 – 182.

Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları, Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008). Erzurum.

Ceylan, A. (Baskıda). “Urartu’da Kaya İşaretli Kalelerden Çadırkaya Kalesi”.

Ceylan, A. & Bingöl A. (2008). “2006 Yılı Erzincan-Erzurum-Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı III/25. Ankara: 129- 149.

Ceylan, A. & Bingöl A. (2009). “2007 Yılı Erzincan-Erzurum-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/26. Ankara: 133- 151.

Ceylan, A. & Bingöl A. (2010). “2008 Yılı Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/27, Ankara: 375- 399.

Ceylan, A. & Bingöl, A. (2016). “2014 Yılı Erzincan-Erzurum İlleri Yüzey Araştırması”. Araştırma Sonuçları Toplantısı I/33. Ankara: 447-472.

Ceylan, A., Bingöl, A. & Karageçi, M. (2018). Eskiçağda Kars Kaleleri. Erzurum.

Ceylan, A. & Ceylan, N. (2018). Doğu’nun Sönmeyen Yıldızı Akçakale ve Çıldır Araştırmları. Erzurum.

Ceylan, A. & İ. Üngör. (2017). “2015 Yılı Erzincan-Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/34. Ankara: 25-50.

Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2018). Eskiçağda Erzurum Kaleleri. Erzurum. Ceylan, A. & Özgül, O. (2018). Eskiçağ’da Iğdır Kaleleri. Erzurum.

Ceylan, A., Özgül, O. & Kalmış, G. (2019). “ Karaz Kültürü'nün Kahramanmaraş ve Çevresindeki Yansımaları”. Uluslararası Antikçağ Döneminde Maraş Sempozyumu 17-18 Kasım 2017. Kahramanmaraş.

Ceylan, N. (2015). Kuzeybatı İran’da Önemli Urartu Yerleşmeleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.

Ceylan, N. & Günaşdı, Y. (2015). “2013 Yılı Erzincan-Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/32. Ankara: 71-92.

Danışmaz, H. (2018). “Palu Kalesi’ndeki Urartu Kaya İşaretleri”. Uluslararası Palu Sempozyumu Bildiriler Kitabı – I. E. Çakar, K. Çelik, Y. Kısa (Ed.) Elazığ:193 – 198.

Durmuş, İ., (1997). “Anadolu’da Kimmerler ve İskitler”. Belleten LXI. Ankara: 273-286. Erzen, A. (1992). Doğu Anadolu ve Urartular. Ankara.

Geyikoğlu, H. (1999). “Sürmeli Çukurunda Kayılar”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 12, 252-254.

Günaşdı, Y. vd., (2012). “2010 Yılı Erzurum-Erzincan- Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı III/29. Ankara: 49-71.

Günaşdı, Y. (2013). Karasu (Yukarı) Havzasındaki Tarihi ve Arkeolojik Veriler. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.

Günaşdı, Y. (2015). “Erzincan Sırataşlar Kalesi”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 5/9. Edirne: 113-131.

Güneri, S. (1992). “Doğu Anadolu’da Yeni Gözlemler”. TAD, 30, 149-195. Heredotos. (1983). Herodotos Tarihi. (Çev. M. Ökmen). İstanbul.

Kalmış, G. (2017). Tarihi Ve Arkeolojik Veriler Işığında Ardahan. (Basılmamış Doktora Tezi). Erzurum.

Karageçi, M. (2014). “Arpaçay Havzasında Tunç Çağı Yerleşmeleri”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14. Kars: 77-95.

Khanzaq, R. B.-R. Bıscıone-A. R. H. Nobarı-M. Salvini. (2001). “Haldı’s GarrisonHaldı’s Protectıon. The Newly Found Rock Inscription of Argisti II In Shisheh, Near Ahar (East Azerbaijan, Iran)”. SMEA / XLIII/I. s. 25-37.

Kırzıoğlu, M. F. (1952). Dede-Korkut Oğuznameleri (I. Kitap). İstanbul.

Kleiss, W. & Hauptmann, H. (1976). Topographische karte von Urartu. Berlin.

Kleiss, W. (1981). “Felszeichen im Bereich urartäische Anlagen”. Archäologische Mitteilungen aus Iran 14. 23 – 26.

Konyar, E. (2008). “Urartu Coğrafyasında Anıtsal Kaya İşaretleri İşlevleri Üzerine Etno-Arkeolojik Bir Yaklaşım”. Muhibbe Darga Armağanı. İstanbul: 312–320.

Konyar, E. (2013). “Urartu Kaya Kalıpları: Araba Tekerlekleri”. Tarhan Armaganı. O. Tekin, M. H. Sayar, E. Konyar (Ed.) İstanbul: 239 – 245.

Koşay, H. Z. & K. Turfan. (1959). “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”. Belleten XXIII, 1959, 349-413.

Kozbe, G. & Ceylan, A. vd. (2008). Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - 6a-b Demir Çağları. İstanbul.

Kökten, İ. K. (1943). “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor”. Belleten, 7/27, Ankara. 601-613.

Kuftin, B. A. (1944). “Urartskij “Kolumbarij” u podosvy Ararrata i Kuro- Araksski eneolit /An Urartian “Columbariaum” on the slopes of Ararat and the Copper Age of the Kura Araxes basin. Vestnik Gosudarstvennogo muzeja Gruzii.

Melikişvili, G. (1960). Urartskie Klinoobraznye Nadpisi. Moskova.

Memiş, E. (2005). İskitlerin Tarihi. Konya.

Özgül, O. (2011). Eskiçağda Yukarı Aras Vadisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum.

Özgül, O. (2015). “Çoruh ve Kür Vadisi’nde Kimmer-İskit Yer Adları”, Belgü II, 159- 181.

Özgül, O. (2016). “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)-A Strategic Urartian Fortress in Erzurum: Tepeköy (Pir Ali Baba)”. Tüba-Ar 19, 137-159.

Özgül, O. & Ceylan, A. (2013). “2011 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı II/30. Ankara, s. 277- 292.

Özgül, O. - İ. Üngör. (2016). “Erikua’da Stratejik Bir Urartu Merkezi: Kasımıntığı Kalesi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 17, 225-240.

Özgül, O. & Ceylan, N. (2017). “Eskiçağda Kafkasya Geçitleri (Daryal ve Derbent)”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi IV. 24 – 62.

Parpola, S. (1987). The Correspondence of Sargon II. Part I. Lettters from Assyria and the West (SAA) II. Helsinki.

Pehlivan, M. (1984). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.

Pehlivan, M. (1990). “Karaz ve Hurriler”. 100. Yıl Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi-I. Van. 168-176.

Pehlivan, S. (2016). “Erzurum İlinde Yapılan Kazılar Hakkında Bir Değerlendirme”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17. Kars: 241-265.

Salvini, M. (1967). Nairi e Ur(u)atri: Contributa alla Storia della Formazione del regno di Urartu. Roma.

Salvini, M. (2006). Urartu Tarihi ve Kültürü. İstanbul.

Sevim, A. (1983). Genel Çizgileri İle Selçuklu Ermeni İlişkileri. Ankara.

Sırrı E. (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası. İstanbul.

Şimşek, O. & M. Alım. (2009). “Iğdır İli’nin Turizm Potansiyeli”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 3, 1-26.

Şimşek, O. (2018). “Iğdır İlinin Nüfus Özellikleri”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 5(14). 180-210.

Şimşek,O. & Alim, M. (2009). “Iğdır İli’nin Turizm Potansiyeli”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3. 1-26.

Tanyu, H. (1988). “Ağrı Dağı”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi-I, 481-482.

Tarhan, M. T. (1972). Eski Çağ’da Kimmerler Problemi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. İstanbul.

Tarhan, M. T. (1978). M.Ö. XIII. Yüzyılda Uruatri ve Nairi Konfederasyonları. Yayımlanmamış Doçentlik Tezi. İstanbul Üniversitesi Fakültesi. İstanbul.

Tarhan, M. T. (1982). “Urartu Devletinin Kuruluş Evresi ve Kurucu Krallardan “Lutupri=Lapturi” Hakkındaki Yeni Görüşler”. Anadolu Araştırmaları VIII. İstanbul: 69-114.

Tarhan, M. T. (1983). “Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler”, I. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Ankara:109-120.

Tuncel, M. (1991). “Aras”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-III. 332-335. Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi II. Ankara.

Üngör, İ. & Bingöl, A. (2014). “2012 Yılı Erzincan-Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı I/31. Muğla: 61-77.

Üngör, İ. (2018). “Yeni Araştırmalar Işığında Erzincan’ın Eskiçağ Tarihi”. XVII. Türk Tarih Kongresi – I. Ankara: 207 – 233.

Van Loon M. N. (1966). Urartian Art Its Distinctive Traits in the Light of New Excavations. İstanbul. Xenephon. (1984). Anabasis. İstanbul.

Yiğit, T. (2005). “Hurrilere İlişkin Hititçe Çivi Yazılı Belgelerdeki İlk Kayıtlar”. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi 24. Ankara: 55-69.