MİMARİYE MALZEME TEMİN YERLERİNDEN ÇOK BİLİNMEYEN BİR ALAN: ERZURUM SAZLIĞI

Anadolu’nun doğusunda yer alan Erzurum şehri, özellikle XII. yüzyıldan itibaren mimari alanında inşa edilen anıt yapılar ile dikkat çekmektedir. Erzurum mimarisinin oluşturulmasında, malzeme temini çok önemli bir yer tutmaktadır. Taş, tuğla, ahşap ve maden gibi çok bilinen malzemenin yanında hemen bütün mimaride kullanılagelen ve Erzurum sazlığından temin edilen; mera toprağı, kamış ve cala daha az bilinir durumdadır. Yapıların düz dam örtülerinde, tandırevi kırlangıç örtü kaplamasında, çoğu yapının iç ve dış duvar harcında, yapı iç sıvalarında Erzurum sazlığından temin edilen bu malzemeler kullanılmaktadır. Mera toprağı, mimaride çok farklı alanlarda ana malzeme olarak kullanımının yanında karışım ve dolgu malzemesi olarak da değerlendirilmektedir.

Few Known Areas of Materials Supply to Architecture: Erzurum Reeds

Erzurum, which is located in the east of Anatolia, attracts attention with its monumental buildings built especially in the architectural field since the 12th century. Supply of materials plays an important role in the construction of Erzurum architecture. Besides the well known materials such as stone, brick, wood and metal; pasture soil obtained from Erzurum reeds, reed and cala are less well known. These materials, which are obtained from Erzurum reeds, are used in flat roofs of buildings, tandırevi swallow dome coverings, interior and exterior wall mortars of most of the buildings and interior plasters. Pasture soil is used as a mixture and filling material as well as being used as the main material in many different fields in architecture.

PDF

___

Acun, S & Gürdal, E.(2003/5). Yenilenebilir bir malzeme: Kerpiç ve alçılı kerpiç. Türkiye Mühendislik Haberleri, Sayı 427, 71-77.

Akın, G. (1991). Tüteklikli örtü geleneği; Anadolu camii ve tarikat yapılarında tüteklikli örtü. Vakıflar Dergisi, Sayı:22, 323-354.

Akın, N. (1995). Ev. TDV İslam Ansiklopedisi (ss.507-512). Aşanlı, H.M. (2016). Geleneksel yapı teknikleri, doğal ve ekolojik mimari rehberi. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.

Atalay, İ. (1980). Erzurum ovası ve çevresinin iklimi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 2(12), 251-342.

Baydar, M. Ç. (2016). Erzurum sazlıkları. Kotan, Y& İspirli, M. H. (Ed) Hatıralardaki Erzurum (ss 85-90).Erzurum: TYBEŞ Yayınları.

Bektas, C. (2001). Halk yapı sanatı, Popüler Mimarlık Dizisi I. İstanbul: Literatür Yayıncılık.

Beygu, A.Ş. (1936). Erzurum tarihi, anıtları, kitabeleri. İstanbul: Bozkurt Basımevi.

Bulut, S. (1997). Erzurum çarşı pazar. Erzurum: Kültür Yayınları.

Büyükmıhçı, G., Salgın, B & Özkan, A. (2015). Yeşil çatı çözümlerinin tarihi dokularda geleneksel çatı örtüsü olarak uygulanabilirliği üzerine bir inceleme. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 31/2, 163- 171.

Cansever, T. (1997). İslam'da şehir ve mimari. istanbul: Farklı Yayınevi.

Cezar, M. (1997). Anadolu öncesi Türklerde şehir ve mimarlık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Curzon, R.(1854). Armenia: A year at Erzeroom, and on the frontiers of Russia, Turkey and Persia. London.

Çakır, K. (2010). Doğal katkılı puzolan harcı ile toprak karışımının kerpiç yapılarda dış sıva olarak kullanılabilmesi üzerine deneysel bir araştırma. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 16-33.

Çelebi, R. (2012). Anadolu kerpiç mimarlığı. İstanbul: Kültür Üniversitesi Yayınevi.

Çevik, İ.O. (2016). Anadolu’da ölü gömme gelenekleri. Basılmamış ders ödevi, Ankara Üniversitesi, Ankara.

Çizer, Ö., Böke, H & İpekoğlu, B. (2004). Characterization of lime mortars used in the walls and domes of the historic Ottoman baths. 10th International Conference on Deterioration and Conservation of Stone, 1081-1088.

Demir, A. (2006). Geçmişten geleceğe Anadolu’da malzeme ve mimarlık. XXII. Dünya Mimarlık Kongresi 2005, 163-179.

Duran, S., Civelek, F.Ç. & Aktuğlu, K. (2016). Kerpiç binalarda çatı ve cephe malzemeleri; Akşehir, Erdoğdu ve Menderes örnekleri. 8. Ulusal Çatı ve Cephe Sempozyumu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 1-6.

Ekşioğlu, S., Erdem, O., Sevindi, C. & İsfendiyaroğlu, S. (2015). Erzurum bataklıkları. Dog014 Önemli Doğa Alanları Kitabı, 288-290.

Eriç, M., Anıl, Ü. & Çorapçıoğlu, K. (1980/1). Kerpiç malzemenin Türkiye koşullarında rasyonel kullanımını sağlamak amacı ile kalitesinin yükseltilmesi konusunda bir araştırma. İstanbul: İ.D.G.S.A.

Ertaş, M. (3 Nisan 2016). Kargalara kalan cennet: Erzurum sazlığı. 13.08.2019 tarihinde www.gazetedogu.com. adresinden erişildi. erzurumdayatirim.kudaka.org.tr/dokumanlar (ET: 19.08.2019)

Güleç, A. (1992). Bazı tarihi anıt harç ve sıvalarının incelenmesi. Basılmamış doktora tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Gündoğdu, E. (2013). Bir şehrin yuttuğu sulak alan: Erzurum bataklıkları. 3. Ulusal Sulak Alanlar Kongresi, Samsun, 117-125.

Gürer, İ. &Yıldız, F. E. (2008). Türkiye’nin sulak alan politikalarına genel bir bakış: Sultan Sazlığı sulak alanı örneği. TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, Ankara, 335-345.

Hotan, H. (1946). Erzurum’da sivil mimari ve özellikleri, Arkitekt Dergisi, Sayı:171- 172, 62-64.

Işık, B. (2007). Cumalıkızık’ta yeniden hımış yapı. 3. Bin Yılda Osmanlı Köyü: Cumalıkızık Sempozyumu, Barış Manço Kültür Merkezi, C.12, S.8, Bursa, 87-91.

İner, G. & Çağlarer, E. (2013). Doğal yaşam örüntüsü: Toprak dam. SDU International Technologic Science, Vol. 5, No 2, Isparta, 56-63.

İpekoğlu, B. B. H. (2002). Türkiye’de tarihi yapılarda malzeme koruma sorunları. I. Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi ve Sergisi Bildirileri, C. 2, 606 – 617.

Karakul, Ö. (2015). Geleneksel yapı ustalarından öğrenmek. Yapı 407, Mimarlık, Tasarım, Kültür, Sanat Dergisi, 168-172.

Karpuz, H. (1984). Türk İslam mesken mimarisinde Erzurum evleri. Ankara: KTBY.

Kayserili, A. (2014). Erzurum şehrinin kültürel coğrafyası, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Kolay, İ. A. (2016). Osmanlı dönemi inşaat belgelerine göre anıtsal yapılarda örtü ve duvar sistemleri. 8. Ulusal Çatı ve Cephe Sempozyumu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 1-9.

Kömürcüoğlu, E.A. (1962). Yapı malzemesi olarak kerpiç ve kerpiç inşaat sistemleri. İstanbul: Teknik Üniversitesi Matbaası.

Köşklü, Z. (2005). Eski Erzurum mutfağında tandır: Yapılışı, kullanımı ve Doğu Anadolu’daki yeri üzerine, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 155-178.

Küçükuğurlu, M. (2013). Erzurum tabyaları ve kışlaları. Erzurum: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.

Küçükuğurlu, M. (2018). Sorularla Erzurum tarihi, Konya: Çizgi Kitabevi. Kürüm, M. (1995/1). Türk ev mimarisinde Tire evleri. Ege Mimarlık Dergisi, 56-60.

Moses Khorenats'i (2006). History of the Armenians. Thomson, R. W. (Çev.). Caravan Books, (Orijinali 8.yüzyılda yazılmıştır).

Özdemir, M. (2017). Anadolu’da ölümün tarihöncesi, bir geleneğin oluşum süreçleri. Tarih Ve Gelecek Dergisi, C.3, S.2, 165-170.

Özgüç, T. (1948). Öntarihte Anadolu’da ölü gömme adetleri. Ankara: TTKY.

Özkan, H. (2011). Geleneksel Erzurum evlerinde kırlangıç örtünün kuruluşu ve son kırlangıç örtü ustası Sırrı Alacakanat. Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 19-37.

Sevindi, C. (2011), Erzurum ovasının sulak alanları ve kuşları. Yaylada Bir Şehir Erzurum, Erzurum: Valilik Kültür Yayınları.

Sevindi, C. (2018). Erzurum Ovası’nda 1947-2015 yılları arasında arazi kullanımındaki değişmeler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 22 (Özel Sayı 3) , 2855-2874

Sezen, Y. (2011). Erzurum’un su ve toprak varlığı. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Erzurum, 18 (1-4), 157-162.

Soysaldı, A(2007). Eski Erzurum evlerinde sergilenen yöreye ait etnoğrafik eserler koleksiyonu. 38. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10- 15 Eylül, Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1233-1252.

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). İnşaaat teknolojisi-düz yüzeye sıva. Ankara: MEB yayınları.

T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı. (2013). Sulak alanlar. İstanbul: Kayıhan Ajans.

Tozlu, S. (11.06.2011). Erzurum sazlıklarını arıyor. Erzurum Gazetesi, 4.

TUİK. (2013). Seçilmiş verilerle Erzurum. Ankara: TUİK yayınları.

Türktaş, Z. (2014). Anadolu’da hasır dokuma ve sepet kullanımına ilişkin bir örnek; Çatalhöyük ve günümüzde görülen uzantıları. Akdeniz Sanat Dergisi, C.4, S.7, 133-136.

Yarbaşı, N. & Bayraktutan, M. S. (2001). Dadaşköy - Şükrüpaşa (Erzurum) yerleşim alanı zemininin geotektonik özellikleri. Niğde Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, C.5, S.2, Niğde, 60-69.

Yurttaş, H., Özkan, H. & Köşklü, Z. (2008). Yolların suların ve sanatın buluştuğu şehir Erzurum. Erzurum: ESKİ Kültür Hizmetleri Dizisi I.

Kaynak Kişiler:

Görüşme Nu: 1. Mahmut Usta (Karaca), 92 yaşında, cami ustası, Erzurum, Oltu’da yaşamaktadır. Görüşme Nu: 2. Kemal Usta (Özdemir), 64 yaşında, restorasyon-sıva ustası, Erzurum, Oltu’da yaşamaktadır.

Görüşme Nu: 3. Müslim Usta (Koşapınar), 78 yaşında, restorasyon-çatı ustası, Erzurum, Aşkale’de yaşamaktadır.

Görüşme Nu: 4. Ahmet Usta (Hocaoğlu), 69 yaşında, cami ustası, Erzurum, Oltu’da yaşamaktadır.

Görüşme Nu: 5. Hasan Tosunoğlu, 87 yaşında, çiftçi-tüccar, Erzurum, Arıbahçe (Iğdasor) Mahallesi’nde yaşamaktadır.