ŞANLIURFA’DA NEOLİTİK DÖNEMDE KULLANILAN BİTKİ MOTİFLERİ

Geçmişte Yabani fıstık (menengiç), meşe ve söğüt korulukları ile kaplı Şanlıurfa bölgesi Epi-paleolitik dönemden itibaren iskân görmüş bir bölgedir. Özellikle Neolitik dönemde tuzak alanlarının kurulması ile birlikte bölgede nüfus artışı yaşanmıştır. Şanlıurfa bölgesinde son yıllarda yapılan Neolitik dönem kazıları sonucunda pek çok arkeolojik buluntu ele geçmiştir. Bu buluntular, Neolitik dönemin flora ve faunasını daha iyi bir şekilde anlayabilmemize olanak sağlamaktadır. En önemli buluntular arasında heykeller, kabartmalar, bezemeli taş kaplar, bezemeli taş plakalar sayılabilir. Buluntular üzerinde yer alan çeşitli motifler ve figürler sayesinde Şanlıurfa bölgesinde Neolitik dönemdeki hayvanların ve bitki örtüsünün nasıl kullanıldıkları ve işlevlerinin ne olduğu hakkında bilgi edinmek de mümkün olmuştur. Göbekli Tepe’de ele geçen bazı kabartmalarda bitki demetlerinin birer çit gibi kullanılmış olduğuna dair izlerin olduğu tespit edilmiştir. Bazı bezemeli taş plakalar üzerinde de bitki motifleri çeşitli şekilde kullanılmıştır. Bu çalışmada, Şanlıurfa bölgesinin geçmişten günümüze bitki örtüsü yönünden zengin olup olmadığı ve bitki demetleri ile yapılan çitlerin günümüzdeki izleri üzerine bir inceleme yapılacaktır.

Plant Motifs Used in the Neolithic Period in Şanlıurfa

Şanlıurfa region, covered with wild pistachio, oak and willow groves in the past, has been inhabited since the Epi-paleolithic period. In the region, the population increased, especially with the establishment of trap areas in the Neolithic period. Many archaeological findings have been uncovered as a result of the Neolithic excavations carried out in Şanlıurfa region in recent years. These findings help us understand better the flora and fauna of the Neolithic period. There are sculptures, reliefs, decorated stone vessels, decorated stone plates among the most important findings. It is possible to obtain information about how the animals and vegetation in the Neolithic period were used and what their functions were in Sanliurfa region with the various motives and figures on the findings. It has been determined that there are traces of the plant bundles being used as hedges on some reliefs found in Göbekli Tepe. Also plant motives were also used on some decorated stone plates in various ways. In this study, whether Şanlıurfa region has been rich in vegetation from the past to the present and the present traces of the hedges made with plant bundles will be analysed.

PDF

___

Albayrak, Y. (2010). Antik dönemde Edessa (Urfa). Tiydem Yayıncılık, Ankara.
Albayrak, Y. (2015). Soğmatar kült merkezi ile ilgili yeni öneriler. Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler Ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2, 237- 252.
Albayrak, Y. (2016). Edessa’da Paganizm ve Hıristiyanlık. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 32: 316-324.
Albayrak, Y. (2019a). Göbekli Tepe’den Edessa’ya Şanlıurfa. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
Albayrak, Y. (2019b). Soğmatar. Harran ve Çevresi Arkeoloji, Şurkav Yayınları, No. 55, Şanlıurfa, 2019, 271-284.
Albayrak, Y. (2019c). Soğmatar nekropolü 2017 Yılı Temizlik Çalışmaları. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, Ankara, 2019, 651-668.
Albayrak, Y. (2020). Soğmatar nekropolü Roma dönemi kaya mezarları. Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı, Ege Yayınları, İstanbul, 19-28.
Albayrak, Y. (2020a). Edessa nekropolleri. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 164: 107-116.
Albayrak, Y. & Mutlu, S. İ. (2014). Soğmatar kutsal alanı ve yakın çevresi yüzey araştırması 2013. 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 27-31 Mayıs 2013, Muğla, 2. Cilt, Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No. 168/2, Ankara, 2015, 259-278.
Albayrak, Y. & Mutlu, S. İ. (2015). Soğmatar kutsal alanı ve yakın çevresi yüzey araştırması 2013. 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 02-06 Haziran 2014 Gaziantep. 2. Cilt, Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No. 168/2, Ankara, 2015, 259-278.
Albayarak, Y. & Mutlu, S. İ. (2018). Soğmatar nekropolü 2016 Yılı Temizlik Çalışmaları. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı. 22-26 Mayıs 2017 Bursa. 3. Cilt, Star Matbaacılık, Bursa, 2018, 525-544.
Albayrak, Y. & Çelik, B. (2019). Soğmatar çevresi kaya mezarları. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume:43: 255-261.
Albayrak, Y. – Çelik, B. (2020). Soğmatar rölyef ve yazıtları. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume:48: 246-260.
Albayrak, Y., Mutlu, S. İ.& Mutlu, S. - Çelik, B. (2019). Soğmatar’da sunaklı kaya oyuğu mezarlar. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 41, 263- 274.
Akkemik, Ü. (2014) Türkiye’nin doğal-egzotik ağaç ve çalıları-II, T.C. Orman ve Su İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
Banning, E. B. (2011). So fair a house: Göbekli Tepe and the ıdentification of temples in the Pre-Pottery Neolithic of the Near East. Current Anthropology, Vol. 52, No. 5, s.619-660.
Çelik, B. (2011). Karahan Tepe a new cultural centre in the Urfa area in Turkey. Documenta Praehistorica XXXVIII (2011), s.241-253.
Çelik, B. (2016). A small-scale cult centre in Southeast Turkey, Harbetsuvan Tepesi. Documenta Praehistorica XLIII (2016), s.1-9.
Çelik, B. (2018). 2016 yılı Şanlıurfa ili merkez ilçesi Neolitik çağ ve öncesi yüzey araştırması. 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 22-26 Mayıs 2017 Bursa, Cilt 1, ss.203-223.
Çelik, B. & Albayrak, Y. (2019). Soğmatar’dan ele geçen bir kartal figürü. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 42, 60-67.
Hauptmann, H. (2007). Nevali Cori ve Urfa bölgesinde Neolitik dönem. (Ed. M. Ozdoğan ve N. Başgelen), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı. Turkiye’de Neolitik Donem, Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 131-164.
Http://www. bizimbitkiler.org.tr/yeni/demos/technical/
Kaya, Ö. F. & Ertekin, A. S. (2009). Flora of the protected area at the Tektek Dağları (Şanlıurfa-Turkey). OT Sistematik Botanik Dergisi, Vol. 16, No. 2, 79-96.
Kaya, Ö. F. (2014). Phytosociological analysis on The National Park of The Tek Tek Mountains, Şanlıurfa, Turkey. Bangladesh Journal of Botany, Vol. 43, No. 1, 27-35.
Mutlu, S. İ. & Albayrak, Y. (2018). Harran ve Soğmatar’da Sin kültünün varlığı. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 37: 133-144
Neef, R. (2003). Overlooking the steppe-forest: A preliminary report on the botanical remains from Early Neolithic Göbekli Tepe (Southeastern Turkey). The Newsletter of Southwest Asian Neolithic Research, NeoLithics 2/03, s.13-16.
Notroff, J., Dietrich, O. & Schmidt, K. (2016). Gathering of the dead? The Early Neolithic sanctuaries of Göbekli Tepe, southeastern Turkey. Dead Rituals, Social Order and the Archaeology of Immortality in the Ancient World “Death Shall Have No Dominion” Eds. C. Renfrew- M.J. Boyd-I. Morley, Cambridge University Press, s.65-81.
Schmidt, K. (2005) Rituel centers and the Neolithisation of upper Mesopotamia. Neo-Lithics 2/05, s.13-21.
Schmidt, K. (2006) Animals and a headless man at Göbekli Tepe. Neo-Lithics 2/06, s.38-40.