Memlüklerin Tarsus'u Fethi

Memlükler, hem kendilerini korumak hem de hâkimiyetleri altında bulunanbölgeleri emniyet altına almak amacıyla VIII. (XIV) asrın ilk yarısına kadar Moğolİlhanlılarla mücadele etmişler, bu mücadeleler sırasında Moğolları destekleyenKilikya Ermenileriyle de uğraşmak zorunda kalmışlardır. Memlük Devleti, bu mücadele sebebiyle ilgi ve hâkimiyet sahasını Tarsusun da içinde bulunduğu ve busırada Ermenilerin elindeki Kilikya bölgesine kadar genişletmek durumundakalmıştır. VIII. (XIV) asrın ilk yarısından itibaren Moğol tehdidinin ortadan kalkmasıyla Memlükler, Kilikya Ermeni Krallığını ortadan kaldırarak Tarsus ve civarınıilhak etmişlerdir.Biz bu çalışmada, öncelikle Memlükleri Çukurova ve Tarsus ile ilgilenmeyezorlayan Moğollarla mücadele stratejilerini, daha sonra da Memlüklerin Tarsusayönelik akınları, şehri ele geçirmeleri ve hasımlarına karşı Tarsusu müdafaa etmeleri gibi konuları inceledik. Amacımız, Tarsusta Memlüklerin hâkim olduğudönemle alâkalı ana kaynaklara dayanan bir çalışma ortaya koymak suretiyle bualandaki araştırmalara katkıda bulunmaktır.

Mamluks Conquest of Tarsus

Mamluks struggled with Ilkhanid Mongols until the first half of XIV. century toprotect themselves and their territories. These struggles forced Mamluks tohandle the question of Cilician Armenians being vassals of Ilkhanid Mongols andpresenting great threat to Mamluk territories. This is why Mamluk State startedto have direct interest in Cilicia region including Tarsus ruled by Armenians. Afterthe collapse of Ilkhanid State, Mamluks annexed Tarsus and neighbouring landsby removing Armenian Kingdom of Cilicia.In this study, we dealt with first the strategies of Mamluks against Mongolsforcing them to be interested in Cilicia and Tarsus. Then we scrutinized Mamluks raids on Tarsus and conquest of the city. Our main goal is to make a contribution to the studies of the area by doing a resource-based work about Mamluk times of Tarsus.

___

  • » Abdülbasıt el-Malatî, Zeyneddin b. Halil b. Şahin ez-Zâhirî (ö. 920/1514), Neylü’l-emel fî zeyli’d-Düvel, nşr. Ö. Abdüsselam Tedmürî, I-IX, Beyrut, 2002.
  • » Âdil İ. M. Hilâl, el-‘Alâkât beyne’l-Muğûl ve Avrûbâ ve eseruh⠑ale’l‘âlemi’l-İslâmî, el-Herem, 1998.
  • » Aknerli Grigor (ö. 1335), Okçu Milletin Tarihi (çev. Hrand D. Andreasyan), İstanbul, 2007.
  • » Aktan, Ali, “Memlûk-Haçlı Münasebetleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, İstanbul, baskı, Ankara, 1999.
  • » Humphreys, R. Stephen, “ Ayyubids, Mamluks, and the Latin East in the Thirteenth Century”, Mamlûk Studies Review, Chicago, 1998, II, s. 1-17.
  • » ———, “The Emergence of the Mamluk Army”, Studia Islamica, Paris, 1977, XLVI, s. 147- 179.
  • » Irwin, Robert, The Middle East in the Middle Ages The Early Mamluk Sultanate (1250- 1382), Illinois, 1986.
  • » İbn Abdüzzâhir, Ebü’l-Fazl Muhyiddin Abdullah (ö. 692/1293), er-Ravzü’z-zâhir fî sîreti’l- Meliki’z-Zâhir, nşr. Abdülaziz el-Huveytır, Riyad, 1976.
  • » ———, Teşrîfü’l-eyyâm ve’l-‘usûr fî sîreti’l-Meliki’l-Mansûr, nşr. Murad Kâmil-Muhammed Ali en-Neccâr, Kahire, 1961.
  • » İbn Ecâ, Muhammed b. Mahmûd el-Halebî (ö. 881/1476), el-‘Irâk beyne’l-Memâlik ve’l- ‘Osmâniyyîne’l-Etrâk ma‘a Rihleti’l-Emîr Yeşbek ed-Devâdâr li-Muhammed b. Mahmûd el- Halebî el-Mülakkab bi’bni Ecâ, nşr. Muhammed A. Dühmân, Dımaşk, 1986.
  • » İbn Fazlullah el-Ömerî, Şihabeddin Ahmed b. Yahya (ö. 749/1349), Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr, Memâlikü Mısr ve’ş-Şâm ve’l-Hicâz ve’l-Yemen, nşr. Eymen Fuâd Seyyid, Kahire, 1985.
  • » İbn Habîb, Bedreddin Hasan b. Ömer (ö. 779/1377), Tezkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Mansûr ve benîh , nşr. Muhammed M. Emin-Saîd A. Âşûr, I-III, Kahire, 1976-1986.
  • » İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihabeddin Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö. 852/1449), ed-Dürerü’l- kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine, nşr. Abdülvâris Muhammed Ali, I-IV, Beyrut, 1997.
  • » ———, İnbâü’l-ğumr bi-ebnâi’l-‘umr, nşr. Hasan Habeşî, I-IV, Kahire, 1998.
  • » İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406), Kitâbü’l-‘İber ve dîvânü’l-mübtede ve’l-haber fî eyyâmi’l-‘Arab ve’l-‘Acem ve’l-Berber ve men ‘âsarahüm min zevi’s-sultâni’l- ekber, nşr. Halil Şehhâde, I-VIII, Beyrut, 2001.
  • » İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed (ö. 930/1524), Bedâi‘u’z-zühûr fî vekâi‘i’d-dühûr, nşr. Muhammed Mustafa, I-V, Kahire, 1982-1984.
  • » İbn Kâdî Şühbe, Takıyyüddin Ebûbekir b. Ahmed b. Muhammed (ö. 851/1448), Târîhu İbn Kâdî Şühbe, nşr. Adnan Dervîş, I-IV, Dımaşk, 1977-1997.
  • » İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer (ö. 774/1373) , el-Bidâye ve’n-nihâye , nşr. Ahmed Ebû Mülhim v.dğr., I-XIV, Beyrut, ts.
  • » İbn Şahin ez-Zâhirî, Garsüddin Halil (ö. 873/1468), Zübdetü Keşfi’l-memâlik ve beyâni’t- turuk ve’l-mesâlik, nşr. Paul Ravaisse, Paris, 1894.
  • » İbn Şeddâd, İzzeddin Muhammed b. Ali b. İbrahim (ö. 684/1285), Târîhu’l-Meliki’z-Zâhir, nşr. Ahmed Hutayt, Beyrut, 1983.
  • » İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf (ö. 874/1469), el-Menhelü’s-sâfî ve’l- müstevfî ba‘de’l-Vâfî, nşr. Muhammed M. Emin-Nebîl Muhammed Abdülaziz, I-XII, Kahire, 1984-2006.
  • » ———, en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire, XVI, nşr. Cemaleddin eş-Şeyyâl-Fehim M. Şeltût, Kahire, 1972.
  • » İbn Tolun, Şemseddin Muhammed b. Ahmed (ö. 953/1546), Müfâkehetü’l-hıllân fî havâdi- si’z-zamân, nşr. Halil el-Mansûr, Beyrut, 1998.
  • » İbnü’l-Cezerî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. İbrahim b. Ebû Bekir (ö. 739/1338), Havâdisü’z-zaman ve enbâüh ve vefeyâtü’l-ekâbir ve’l-a‘yân min ebnâih, nşr. Ömer A. Tedmürî, I-III, Beyrut, 1998.
  • » İbnü’l-Hımsî, Şihabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer (ö. 934/1528), Havâdisü’z-zamân ve vefiyyâtü’ş-şüyûh ve’l-akrân, nşr. Ö. Abdüsselam Tedmürî, I-III, Beyrut, 1999.
  • » İbnü’l-Furât, Nasıruddin Muhammed b. Abdürrahim b. Ali (ö. 807/1405), Târîhu’d-düvel ve’l-mülûk-Târîhu İbni’l-Furât, IX/1, nşr. Kostantin Züreyk, Beyrut, 1936, IX/2, nşr. Kos- tantin Züreyk-Necla İzzeddin, Beyrut, 1938.
  • » İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed (ö. 1089/1679), Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, nşr. Abdülkadir el-Arnaûd-Mahmud el-Arnaûd, I-X, Dımaşk, 1986-1993.
  • » el-Kalkaşendî, Ahmed b. Ali (ö. 821/1418), Subhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ, I-XV, Kahire, 1910-1920.
  • » Kanat, Cüneyt, “ Baybars Zamanında Memlûk-İlhanlı Münasebetleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, İzmir, 2001, XVI, s. 31-45.
  • » ———, “Memlûkler’in Baybars Zamanındaki (1360-1377) Suriye-Çukurova Siyaseti ve bu Siyasetin Çukurova’nın Türkleşmesindeki Rolü ”, III. Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni Sempozyumu, Bildiriler, Adana, 1999, s. 423-434.
  • » Kaşgarlı, Mehlika Aktok, Kilikya Tâbi Ermeni Baronluğu Tarihi, Ankara, 1990.
  • » Kızıltoprak, Süleyman, “Memlûk Sistemi”, Türkler, Ankara, 2002, V, s. 320-336.
  • » ———, “Memlük ”, DİA, Ankara, 2004, XXIX, s. 87-90.
  • » Kopraman, Kazım Yaşar, “Mısır Memlûkleri (1250-1517)”, Türkler, V, s. 99-126.
  • » Köprülü, M. Fuad, Türkiye Tarihi, Anadolu İstilâsına Kadar Türkler, Ankara, 2005.
  • » el-Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali (ö. 845/1441), Kitâbü’l-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l- hıtat ve’l-âsâr, I-II, Beyrut, ts.
  • » ———, Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk, nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd A. Âşûr, I-XII, Kahire, 1956-1973.
  • » Manjikian, Sevak Joseph, Education and Training Under the Mamlûks (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), McGill University Institute of Islamic Studies, Montreal-Quebec 1998.
  • » en-Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhab (ö. 733/1333), Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb, XXX, nşr. Muhammed A. Şaîre-M. Mustafa Ziyâde, Kahire, 1990.
  • » Oktay, Hasan, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, İstanbul, 2007.
  • » Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi (çev. Fikret Işıltan), Ankara, 1981.
  • » Özaydın, Abdülkerim, “Aynicâlût Savaşı”, DİA, İstanbul, 1991, IV, s. 275-276.
  • » Özbek, Süleyman, “ Yakın Doğu Türk-İslam Tarihinin Akışını Değiştiren bir Meydan Savaşı: Ayn Calud ”, Türkler, V, s. 127-133.
  • » Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi (çev. Fikret Işıltan), I-III, 2. baskı, Ankara, 1986- 1987
  • » es-Safedî, Selâhaddin Halil b. Aybek (ö. 764/1363), Kitâbü’l-Vâfî bi’l-Vefeyât, nşr. Helmut Ritter v.dğr., I-, Wiesbaden, 1962-,.
  • » es-Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman (ö. 902/1497), ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l- karni’t-tâsi‘, I-XII, Kahire, ts.
  • » Smith, John M. Jr., “‘ Ayn Jâlût: Mamlûk Success or Mongol Failure? ”, HJAS, Cambridge, 1984, ILIV/2, s. 307-328.
  • » Spuler, Bertold, İran Moğolları (çev. Cemal Köprülü), 2. baskı, Ankara, 1987.
  • » Sümer, Faruk, “Çukurova Tarihine Dâir Araştırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 1963, I/1, s. 1-113.
  • » ———, “Karamanoğulları”, DİA, İstanbul, 2001, XXIV, s. 454-460.
  • » Sürûr, M. Cemaleddin, Devletü Benî Kalavun fî Mısr, Mısır, 1947.
  • » Tekindağ, M. C. Şehabeddin, “ II. Bayezid Devrinde Çukur-ova’da Nüfuz Mücâdelesi, İlk Os- manlı-Memlûklu Savaşları (1485-1491)”, Belleten, Ankara, 1967, XXXI/123, s. 345-373.
  • » ———, “ Fâtih Devrinde Osmanlı-Memlûklu Münasebetleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, İstanbul, 1976, XXX, s. 73-98.
  • » ———, “Memlûk Sultanlığı Tarihine Toplu Bir Bakış”, a.g.e., İstanbul, 1971, XXV, s. 1-38.
  • » Thorau, Peter, The Lion of Egypt Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteenth Cen- tury (İng. çev. P. M. Holt), London, New York, 1992.
  • » Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, 8. baskı, İstanbul 2004.
  • » Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri, 4. baskı, Ankara 1988.
  • » Yiğit, İsmail, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi: Memlûkler, VII, İstanbul 1991.
  • » el-Yûnînî, Ebü’l-Feth Kutbüddin Musa b. Muhammed (ö. 726/1326), Zeylü Mir’âti’z-zamân, I-IV, Haydarâbâd, 1954-1961.
  • » ez-Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1347), Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm: sene 651-700, nşr. Ömer A. Tedmürî, Beyrut, 1999-2000. 1997, sy: 106, s. 416-451.
  • » Amitai-Preiss, Reuven, Mongols and Mamluks The Mamluk-İlkhanid War, 1260-1281, Cambridge, 1996.
  • » Âşûr, Fayed Hammâd, el-‘Alâkâtü’s-siyâsiyye beyne’l-Memâlîk ve’l-Muğûl fi’d-Devleti’l- Memlûkiyyeti’l-ûlâ, Kahire, 1976.
  • » Ayalon, David, “Bahrî Mamlûks, Burjî Mamlûks-Inadequate Names for the Two Reigns of the Mamlûk Sultanate”, Târîh, Philadelphia, 1990, I, s. 3-53.
  • » ———, “From Ayyubids to Mamluks”, Revue des Études Islamiques, Paris, 1981, XLIX, s. 43- 57.
  • » ———, “ Mamlûk Military Aristocracy-A Non-Hereditary Nobility”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, Jerusalem, 1987, X, s. 205-210.
  • » ———, “Mamlûkiyyât”, JSAI, 1980, II, s. 321-349.
  • » ———, “ Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi” (çev. Samira Kortantamer), Tarih İncelemeleri Dergisi, İzmir, 1989, IV, s. 211-247.
  • » ———, “ Names, Titles and ‘nisbas’ of the Mamlûks”, The Mamlûk Military Society, Collected Studies, London, 1979, s. 189-232.
  • » ———, “Studies on the Structure of the Mamluk Army-I”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London, 1953, XV, s. 202-228; aynı makale II, a.e., London, 1953, XV, s. 448-476; aynı makale III, a.e. London, 1954, XVI, s. 57-90.
  • » Ayaz, Fatih Yahya, “ Memlük-İlhanlı İlişkilerinde Bir Dönüm Noktası: Şakhab Savaşı (702/1303)” Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sakarya, 2007, XV, s. 1-32.
  • » el-Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed (ö. 855/1451), ‘İkdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân Beyazıt Veliyyüddin Efendi Ktp. Arap. Yazm., nr. 2395.
  • » Baybars el-Mansûrî, Rükneddin en-Nâsırî ed-Devâdâr el-Hıtâî (ö. 725/1325), Zübdetü’l- fikre fî târîhi’l-Hicre, nşr. Donald S. Richards, Beyrut, 1998.
  • » Bilgili, Ali Sinan, “Tarsus”, DİA, İstanbul, 2011, XL, s. 111-114.
  • » Çetin, Altan, “Memlûk Devletinde Askerî Teşkilat (Basılmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi SBE, Ankara, 2002.
  • » ———, Memlûk Devleti’nin Kuzey Sınırı, Ankara, 2009.
  • » Darkot, Besim, “Tarsus”, İslâm Ansiklopedisi, Ankara 1979, XII/1, s. 18-24.
  • » Devlet, Nadir, “İlhanlılar”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, IX, İstanbul, 1987, s. 63-102.
  • » ———, “Altın Ordu ”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, IX, 103-179.
  • » Ebü’l-Fidâ, İmâdüddin İsmail b. Ali (ö. 732/1331), Takvîmü’l-büldân, Beyrut, t.s.
  • » ———, el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer, nşr. Muhammed Azb v.dğr., I-IV, Kahire, 1998-1999.
  • » Emecen, Feridun, “Mercidâbık Muharebesi”, DİA, Ankara, 2004, XXIX, s. 174-176.
  • » Ergun, Nuray, Ayni Câlût Savaşı ve Neticeleri (658/1260) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 1999.
  • » Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Ankara, 2007
  • » Gregory Ebü’l-Ferec, İbnü’l-İbrî (ö. 1286), Abû’l-Farac Tarihi (çev. Ömer Rıza Doğrul), I-II, 3. baskı, Ankara, 1999.
  • » Gül, Muammer, “Mısır Memlûklarının Hudud Kalesi Rumkale ve Anadolu’da Memlûk İzleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, 2002, XII/2, s. 359-366.
  • » Hatîb el-Cevherî, Nureddin Ali b. Davud b. İbrahim es-Sayrafî (ö. 900/1495), İnbâü’l-hesr bi- ebnâi’l-‘asr, nşr. Hasan Habeşî, Kahire, 1970.
  • » Hoca Sadettin Efendi (ö. 1008/1599), Tacü’t-tevarih, haz. İsmet Parmaksızoğlu, I-V, 4.