Memlüklerin Tarsus'u Fethi
Memlükler, hem kendilerini korumak hem de hâkimiyetleri altında bulunanbölgeleri emniyet altına almak amacıyla VIII. (XIV) asrın ilk yarısına kadar Moğolİlhanlılarla mücadele etmişler, bu mücadeleler sırasında Moğolları destekleyenKilikya Ermenileriyle de uğraşmak zorunda kalmışlardır. Memlük Devleti, bu mücadele sebebiyle ilgi ve hâkimiyet sahasını Tarsusun da içinde bulunduğu ve busırada Ermenilerin elindeki Kilikya bölgesine kadar genişletmek durumundakalmıştır. VIII. (XIV) asrın ilk yarısından itibaren Moğol tehdidinin ortadan kalkmasıyla Memlükler, Kilikya Ermeni Krallığını ortadan kaldırarak Tarsus ve civarınıilhak etmişlerdir.Biz bu çalışmada, öncelikle Memlükleri Çukurova ve Tarsus ile ilgilenmeyezorlayan Moğollarla mücadele stratejilerini, daha sonra da Memlüklerin Tarsusayönelik akınları, şehri ele geçirmeleri ve hasımlarına karşı Tarsusu müdafaa etmeleri gibi konuları inceledik. Amacımız, Tarsusta Memlüklerin hâkim olduğudönemle alâkalı ana kaynaklara dayanan bir çalışma ortaya koymak suretiyle bualandaki araştırmalara katkıda bulunmaktır.
Mamluks Conquest of Tarsus
Mamluks struggled with Ilkhanid Mongols until the first half of XIV. century toprotect themselves and their territories. These struggles forced Mamluks tohandle the question of Cilician Armenians being vassals of Ilkhanid Mongols andpresenting great threat to Mamluk territories. This is why Mamluk State startedto have direct interest in Cilicia region including Tarsus ruled by Armenians. Afterthe collapse of Ilkhanid State, Mamluks annexed Tarsus and neighbouring landsby removing Armenian Kingdom of Cilicia.In this study, we dealt with first the strategies of Mamluks against Mongolsforcing them to be interested in Cilicia and Tarsus. Then we scrutinized Mamluks raids on Tarsus and conquest of the city. Our main goal is to make a contribution to the studies of the area by doing a resource-based work about Mamluk times of Tarsus.
___
- » Abdülbasıt el-Malatî, Zeyneddin b. Halil b. Şahin ez-Zâhirî (ö. 920/1514), Neylül-emel fî zeylid-Düvel, nşr. Ö. Abdüsselam Tedmürî, I-IX, Beyrut, 2002.
- » Âdil İ. M. Hilâl, el-Alâkât beynel-Muğûl ve Avrûbâ ve eseruhâ alelâlemil-İslâmî, el-Herem, 1998.
- » Aknerli Grigor (ö. 1335), Okçu Milletin Tarihi (çev. Hrand D. Andreasyan), İstanbul, 2007.
- » Aktan, Ali, Memlûk-Haçlı Münasebetleri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, İstanbul, baskı, Ankara, 1999.
- » Humphreys, R. Stephen, Ayyubids, Mamluks, and the Latin East in the Thirteenth Century, Mamlûk Studies Review, Chicago, 1998, II, s. 1-17.
- » , The Emergence of the Mamluk Army, Studia Islamica, Paris, 1977, XLVI, s. 147- 179.
- » Irwin, Robert, The Middle East in the Middle Ages The Early Mamluk Sultanate (1250- 1382), Illinois, 1986.
- » İbn Abdüzzâhir, Ebül-Fazl Muhyiddin Abdullah (ö. 692/1293), er-Ravzüz-zâhir fî sîretil- Melikiz-Zâhir, nşr. Abdülaziz el-Huveytır, Riyad, 1976.
- » , Teşrîfül-eyyâm vel-usûr fî sîretil-Melikil-Mansûr, nşr. Murad Kâmil-Muhammed Ali en-Neccâr, Kahire, 1961.
- » İbn Ecâ, Muhammed b. Mahmûd el-Halebî (ö. 881/1476), el-Irâk beynel-Memâlik vel- Osmâniyyînel-Etrâk maa Rihletil-Emîr Yeşbek ed-Devâdâr li-Muhammed b. Mahmûd el- Halebî el-Mülakkab bibni Ecâ, nşr. Muhammed A. Dühmân, Dımaşk, 1986.
- » İbn Fazlullah el-Ömerî, Şihabeddin Ahmed b. Yahya (ö. 749/1349), Mesâlikül-ebsâr fî memâlikil-emsâr, Memâlikü Mısr veş-Şâm vel-Hicâz vel-Yemen, nşr. Eymen Fuâd Seyyid, Kahire, 1985.
- » İbn Habîb, Bedreddin Hasan b. Ömer (ö. 779/1377), Tezkiretün-nebîh fî eyyâmil-Mansûr ve benîh , nşr. Muhammed M. Emin-Saîd A. Âşûr, I-III, Kahire, 1976-1986.
- » İbn Hacer, Ebül-Fazl Şihabeddin Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö. 852/1449), ed-Dürerül- kâmine fî ayânil-mietis-sâmine, nşr. Abdülvâris Muhammed Ali, I-IV, Beyrut, 1997.
- » , İnbâül-ğumr bi-ebnâil-umr, nşr. Hasan Habeşî, I-IV, Kahire, 1998.
- » İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406), Kitâbül-İber ve dîvânül-mübtede vel-haber fî eyyâmil-Arab vel-Acem vel-Berber ve men âsarahüm min zevis-sultânil- ekber, nşr. Halil Şehhâde, I-VIII, Beyrut, 2001.
- » İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed (ö. 930/1524), Bedâiuz-zühûr fî vekâiid-dühûr, nşr. Muhammed Mustafa, I-V, Kahire, 1982-1984.
- » İbn Kâdî Şühbe, Takıyyüddin Ebûbekir b. Ahmed b. Muhammed (ö. 851/1448), Târîhu İbn Kâdî Şühbe, nşr. Adnan Dervîş, I-IV, Dımaşk, 1977-1997.
- » İbn Kesîr, Ebül-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer (ö. 774/1373) , el-Bidâye ven-nihâye , nşr. Ahmed Ebû Mülhim v.dğr., I-XIV, Beyrut, ts.
- » İbn Şahin ez-Zâhirî, Garsüddin Halil (ö. 873/1468), Zübdetü Keşfil-memâlik ve beyânit- turuk vel-mesâlik, nşr. Paul Ravaisse, Paris, 1894.
- » İbn Şeddâd, İzzeddin Muhammed b. Ali b. İbrahim (ö. 684/1285), Târîhul-Melikiz-Zâhir, nşr. Ahmed Hutayt, Beyrut, 1983.
- » İbn Tağriberdî, Ebül-Mehâsin Cemaleddin Yusuf (ö. 874/1469), el-Menhelüs-sâfî vel- müstevfî badel-Vâfî, nşr. Muhammed M. Emin-Nebîl Muhammed Abdülaziz, I-XII, Kahire, 1984-2006.
- » , en-Nücûmüz-zâhire fî mülûki Mısr vel-Kâhire, XVI, nşr. Cemaleddin eş-Şeyyâl-Fehim M. Şeltût, Kahire, 1972.
- » İbn Tolun, Şemseddin Muhammed b. Ahmed (ö. 953/1546), Müfâkehetül-hıllân fî havâdi- siz-zamân, nşr. Halil el-Mansûr, Beyrut, 1998.
- » İbnül-Cezerî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. İbrahim b. Ebû Bekir (ö. 739/1338), Havâdisüz-zaman ve enbâüh ve vefeyâtül-ekâbir vel-ayân min ebnâih, nşr. Ömer A. Tedmürî, I-III, Beyrut, 1998.
- » İbnül-Hımsî, Şihabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer (ö. 934/1528), Havâdisüz-zamân ve vefiyyâtüş-şüyûh vel-akrân, nşr. Ö. Abdüsselam Tedmürî, I-III, Beyrut, 1999.
- » İbnül-Furât, Nasıruddin Muhammed b. Abdürrahim b. Ali (ö. 807/1405), Târîhud-düvel vel-mülûk-Târîhu İbnil-Furât, IX/1, nşr. Kostantin Züreyk, Beyrut, 1936, IX/2, nşr. Kos- tantin Züreyk-Necla İzzeddin, Beyrut, 1938.
- » İbnül-İmâd, Abdülhay b. Ahmed (ö. 1089/1679), Şezerâtüz-zeheb fî ahbâri men zeheb, nşr. Abdülkadir el-Arnaûd-Mahmud el-Arnaûd, I-X, Dımaşk, 1986-1993.
- » el-Kalkaşendî, Ahmed b. Ali (ö. 821/1418), Subhul-aşâ fî sınâatil-inşâ, I-XV, Kahire, 1910-1920.
- » Kanat, Cüneyt, Baybars Zamanında Memlûk-İlhanlı Münasebetleri, Tarih İncelemeleri Dergisi, İzmir, 2001, XVI, s. 31-45.
- » , Memlûklerin Baybars Zamanındaki (1360-1377) Suriye-Çukurova Siyaseti ve bu Siyasetin Çukurovanın Türkleşmesindeki Rolü , III. Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni Sempozyumu, Bildiriler, Adana, 1999, s. 423-434.
- » Kaşgarlı, Mehlika Aktok, Kilikya Tâbi Ermeni Baronluğu Tarihi, Ankara, 1990.
- » Kızıltoprak, Süleyman, Memlûk Sistemi, Türkler, Ankara, 2002, V, s. 320-336.
- » , Memlük , DİA, Ankara, 2004, XXIX, s. 87-90.
- » Kopraman, Kazım Yaşar, Mısır Memlûkleri (1250-1517), Türkler, V, s. 99-126.
- » Köprülü, M. Fuad, Türkiye Tarihi, Anadolu İstilâsına Kadar Türkler, Ankara, 2005.
- » el-Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali (ö. 845/1441), Kitâbül-Mevâiz vel-itibâr bi-zikril- hıtat vel-âsâr, I-II, Beyrut, ts.
- » , Kitâbüs-Sülûk li-marifeti düvelil-mülûk, nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd A. Âşûr, I-XII, Kahire, 1956-1973.
- » Manjikian, Sevak Joseph, Education and Training Under the Mamlûks (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), McGill University Institute of Islamic Studies, Montreal-Quebec 1998.
- » en-Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhab (ö. 733/1333), Nihâyetül-ereb fî fünûnil-edeb, XXX, nşr. Muhammed A. Şaîre-M. Mustafa Ziyâde, Kahire, 1990.
- » Oktay, Hasan, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, İstanbul, 2007.
- » Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi (çev. Fikret Işıltan), Ankara, 1981.
- » Özaydın, Abdülkerim, Aynicâlût Savaşı, DİA, İstanbul, 1991, IV, s. 275-276.
- » Özbek, Süleyman, Yakın Doğu Türk-İslam Tarihinin Akışını Değiştiren bir Meydan Savaşı: Ayn Calud , Türkler, V, s. 127-133.
- » Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi (çev. Fikret Işıltan), I-III, 2. baskı, Ankara, 1986- 1987
- » es-Safedî, Selâhaddin Halil b. Aybek (ö. 764/1363), Kitâbül-Vâfî bil-Vefeyât, nşr. Helmut Ritter v.dğr., I-, Wiesbaden, 1962-,.
- » es-Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman (ö. 902/1497), ed-Davül-lâmi li-ehlil- karnit-tâsi, I-XII, Kahire, ts.
- » Smith, John M. Jr., Ayn Jâlût: Mamlûk Success or Mongol Failure? , HJAS, Cambridge, 1984, ILIV/2, s. 307-328.
- » Spuler, Bertold, İran Moğolları (çev. Cemal Köprülü), 2. baskı, Ankara, 1987.
- » Sümer, Faruk, Çukurova Tarihine Dâir Araştırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar), Tarih Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 1963, I/1, s. 1-113.
- » , Karamanoğulları, DİA, İstanbul, 2001, XXIV, s. 454-460.
- » Sürûr, M. Cemaleddin, Devletü Benî Kalavun fî Mısr, Mısır, 1947.
- » Tekindağ, M. C. Şehabeddin, II. Bayezid Devrinde Çukur-ovada Nüfuz Mücâdelesi, İlk Os- manlı-Memlûklu Savaşları (1485-1491), Belleten, Ankara, 1967, XXXI/123, s. 345-373.
- » , Fâtih Devrinde Osmanlı-Memlûklu Münasebetleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, İstanbul, 1976, XXX, s. 73-98.
- » , Memlûk Sultanlığı Tarihine Toplu Bir Bakış, a.g.e., İstanbul, 1971, XXV, s. 1-38.
- » Thorau, Peter, The Lion of Egypt Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteenth Cen- tury (İng. çev. P. M. Holt), London, New York, 1992.
- » Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, 8. baskı, İstanbul 2004.
- » Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri, 4. baskı, Ankara 1988.
- » Yiğit, İsmail, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi: Memlûkler, VII, İstanbul 1991.
- » el-Yûnînî, Ebül-Feth Kutbüddin Musa b. Muhammed (ö. 726/1326), Zeylü Mirâtiz-zamân, I-IV, Haydarâbâd, 1954-1961.
- » ez-Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1347), Târîhul-İslâm ve vefeyâtül-meşâhîr vel-alâm: sene 651-700, nşr. Ömer A. Tedmürî, Beyrut, 1999-2000. 1997, sy: 106, s. 416-451.
- » Amitai-Preiss, Reuven, Mongols and Mamluks The Mamluk-İlkhanid War, 1260-1281, Cambridge, 1996.
- » Âşûr, Fayed Hammâd, el-Alâkâtüs-siyâsiyye beynel-Memâlîk vel-Muğûl fid-Devletil- Memlûkiyyetil-ûlâ, Kahire, 1976.
- » Ayalon, David, Bahrî Mamlûks, Burjî Mamlûks-Inadequate Names for the Two Reigns of the Mamlûk Sultanate, Târîh, Philadelphia, 1990, I, s. 3-53.
- » , From Ayyubids to Mamluks, Revue des Études Islamiques, Paris, 1981, XLIX, s. 43- 57.
- » , Mamlûk Military Aristocracy-A Non-Hereditary Nobility, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, Jerusalem, 1987, X, s. 205-210.
- » , Mamlûkiyyât, JSAI, 1980, II, s. 321-349.
- » , Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi (çev. Samira Kortantamer), Tarih İncelemeleri Dergisi, İzmir, 1989, IV, s. 211-247.
- » , Names, Titles and nisbas of the Mamlûks, The Mamlûk Military Society, Collected Studies, London, 1979, s. 189-232.
- » , Studies on the Structure of the Mamluk Army-I, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London, 1953, XV, s. 202-228; aynı makale II, a.e., London, 1953, XV, s. 448-476; aynı makale III, a.e. London, 1954, XVI, s. 57-90.
- » Ayaz, Fatih Yahya, Memlük-İlhanlı İlişkilerinde Bir Dönüm Noktası: Şakhab Savaşı (702/1303) Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sakarya, 2007, XV, s. 1-32.
- » el-Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed (ö. 855/1451), İkdül-cümân fî târîhi ehliz-zamân Beyazıt Veliyyüddin Efendi Ktp. Arap. Yazm., nr. 2395.
- » Baybars el-Mansûrî, Rükneddin en-Nâsırî ed-Devâdâr el-Hıtâî (ö. 725/1325), Zübdetül- fikre fî târîhil-Hicre, nşr. Donald S. Richards, Beyrut, 1998.
- » Bilgili, Ali Sinan, Tarsus, DİA, İstanbul, 2011, XL, s. 111-114.
- » Çetin, Altan, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilat (Basılmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi SBE, Ankara, 2002.
- » , Memlûk Devletinin Kuzey Sınırı, Ankara, 2009.
- » Darkot, Besim, Tarsus, İslâm Ansiklopedisi, Ankara 1979, XII/1, s. 18-24.
- » Devlet, Nadir, İlhanlılar, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, IX, İstanbul, 1987, s. 63-102.
- » , Altın Ordu , Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, IX, 103-179.
- » Ebül-Fidâ, İmâdüddin İsmail b. Ali (ö. 732/1331), Takvîmül-büldân, Beyrut, t.s.
- » , el-Muhtasar fî ahbâril-beşer, nşr. Muhammed Azb v.dğr., I-IV, Kahire, 1998-1999.
- » Emecen, Feridun, Mercidâbık Muharebesi, DİA, Ankara, 2004, XXIX, s. 174-176.
- » Ergun, Nuray, Ayni Câlût Savaşı ve Neticeleri (658/1260) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 1999.
- » Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadoluda Ermeniler, Ankara, 2007
- » Gregory Ebül-Ferec, İbnül-İbrî (ö. 1286), Abûl-Farac Tarihi (çev. Ömer Rıza Doğrul), I-II, 3. baskı, Ankara, 1999.
- » Gül, Muammer, Mısır Memlûklarının Hudud Kalesi Rumkale ve Anadoluda Memlûk İzleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, 2002, XII/2, s. 359-366.
- » Hatîb el-Cevherî, Nureddin Ali b. Davud b. İbrahim es-Sayrafî (ö. 900/1495), İnbâül-hesr bi- ebnâil-asr, nşr. Hasan Habeşî, Kahire, 1970.
- » Hoca Sadettin Efendi (ö. 1008/1599), Tacüt-tevarih, haz. İsmet Parmaksızoğlu, I-V, 4.