Kutadgu Bilig'in yazıldığı ortam: Tûrân ve İran rekabeti

Doğu Türk Hakanlığında Yusuf Hâs Hâcib (ö. 1070den sonra)in Balasa-gunda yazmaya başladığı ve Kâşgara giderek 462 / 1069- 1070 yılında oradatamamlayıp Tamgaç Han Hasan b. Süleymân (462- 496 / 1069-1103)a sundu-ğu edebi mahiyette Türkçe (Hakaniyye Türkçesi) kaleme alınan Kutadgu Biligeyazarının ifadesi ile, Çinliler Edebül-Mülûk , Maçinler Enîsül-Memâlik , Doğuülkesinin büyükleri Zînetül-Ümerâ , İrânlılar Şehnâme ve Turanlılar ise Ku-tadgu Bilig demektedirler. Ele alınan bu çalışmada, ortaçağın iki önemli mede-niyeti İran ile Turanın ayrım bölgesinde mukayese yönü vurgulanan Kutadgu Bi-ligin yazıldığı ortam, bu iki medeniyet arasında her alanda yaşanan ve devrinkaynaklarına yansıyan rekabet çerçevesinde irdelenmektedir.

The Environment in which Kutadgu Bilig was written: Rivalry Between Turan and Iran

The literary work, which was scripted in Turkish (Qarakhanid Turkic), and star-ted to be written by Yusuf Khas Hajib (after 1070) in the Eastern Turkish Khana-te, in Balasagun, and was continued to be written and completed in Kashghar(in 462 / 1069- 1070), and presented to Tavghach Khan Hasan b. Suleyman(462- 496 / 1069-1103), is called (as it is expressed by its writer), Edebü l-Müluk by the Chinese, Enisü l-Memalik by the Maçins, Zinetü l-Ümera by theleaders of the country of East, Şehname by the Persians and Kutadgu Bilig by the Turanians. In this article, the environment in which Kutadgu Bilig was writ-ten in the seperation region of the two important civilizations of the Middle Ages,Iran and Turan will be investigated within the framework of the rivalry, experien-ced by these two civilizations in every issue and reflected in the sources of theera.

PDF

___

» AVFÎ, (1898). Cevâmiül-Hikâyât ve Levâmiür-Rivâyât, (Nşr. V. Barthold), Turkestan , I, Petersburg.
» BARTHOLD, V. V, (1925). Kutadgu Biligin Zikrettiği Buğra Han Kimdir?1, TM, I, İstanbul.
» CÜZCÂNÎ, Minhâc Sirâc (1363). Tabakât-ı Nâsırî, (Nşr. Abdül-Hay Habîbî), I-II, Dünyâ-yı Kitâb,Tahran.
» DİA, Kutadgubilig, DİA, Ankara 2002, XXVI, s. 428
» FİRDEVSÎ, (1999 ). Şehnâme, (Hzr. Z. Kültüral ve L. Beyreli), Şerîfî Şehnâme Çevirisi, I-IV, TDK Yayınları, Ankara.
» GENÇ, R., (1981). Karahanlı Devlet Teşkilatı, KB Yayınları, İstanbul.
» GERDÎZÎ, (1363). Târîh-i Gerdîzî, (Nşr. Abdül-Hay Habîbî), Dünyâ-yı Kitâb, Tahran.
» HÂCİB, Yûsuf Hâs, (1991). Kutadgu Bilig, (Trc. R. R. Arat), TDK Yayınları, Ankara.
» İBN KUTLUBOĞA, (1962). Tâcüt-Terâcim fi Tabakâtil-Hanefiyye , (Nşr. el-Hulv), Bağdâd.
» KARŞÎ, (1898). Mülhakâtüs-Surâh , (Nşr. V. Barthold), Turkestan , I, Petersburg.
» KÂŞGARÎ, (1992). Divânü Lügâtit-Türk, (çeviren: B. Atalay), I-IV, TDK Yayınları, Ankara.
» MENÎNÎ, (1286). eş-Şerhül-Yemînî el-Müsemmâ bil-Fethil-Vehbî alâ Târîhi Ebî Nasr el-Utbî, I II, Kahire.
» MERCÂNÎ, (1941). Gurfetül-Hevâkîn li Urfetil-Havâkîn , Kazan, 1864.
» MERVEZÎ, (1942). Ebvâbü fîs-Sîn vet-Türk vel-Hind Müntehabâtün min Kitâbi Tabâiil- Hayavân, (Nşr. V. Minorsky), The Royal Asiatic Society, London.
» NEŞRÎ, (1995). Kitâb-ı Cihan-Nümâ Neşrî Tarihi, (Yay. F. R. Unat ve M. A. Köymen), I-II, TTK, Yayınları, Ankara.
» NİZÂMÎ Arûzî, (1982). Çehâr Makâle (Erbaa Makâlât), (Frs. Nşr. ve Arp. Trc.Muhammed b. Tâvît), Külliyetül-Âdâb vel-Ulûmul-İnsâniyye bir-Rabât, Rabât.
» PRİTSAK, O., Karahanlılar İA, MEB Yayınları, İstanbul 1955, VI, s. 261
» SEMÂNÎ, (1981). El-Ensâb , (Nşr. M. E. Demec), X, Beyrut.
» TOGAN, Z. V., Karahanlılar (840-1212) 1966-1967 Ders Notları, İSAM Ktp.