Temeşvar Eyaleti’ne Nizam Verme Çalışmaları ve Temeşvar’ın Kaybı Öncesinde Yapılan Faaliyetler (1700-1715)

Karlofça antlaşması, Osmanlı Devleti için batı cephesinde ciddi toprak kayıpları ileimzalanmıştır. Bununla birlikte Avusturya ile yapılan antlaşma gereğince Temeşvar, bütünsancaklarıyla Osmanlı’nın elinde kalmıştır. Nitekim Temeşvar, bulunduğu stratejik konumnedeniyle bundan sonraki süreçte Avusturya kuvvetlerinin ana hedefi olacaktır. Osmanlıdevlet erkânı, bu bilinçle barışın akabinde Temeşvar şehri ve Temeşvar Eyaleti genelindebirçok faaliyet yürütmüştür. Bu çalışmada Karlofça sonrasında batı cephesinde Tuna’nınkuzeyinde elde kalan tek toprak parçası olan Temeşvar Eyaleti’nde yürütülen nizamçalışmaları üzerinde durulacaktır. Bir yandan askeri sayımlar, bir yandan göçen ahaliningeri döndürülmeleri için yürütülen faaliyetler, öte yandan yeni bir savaşın çıkmaolasılığının göz ardı edilmemesi nedeniyle yapılan işler değerlendirilmeye tabi tutulmuştur.Bu cümleden olarak Temeşvar Kalesi ve eyaletteki palankalarda yürütülen onarım,güçlendirme ve yeni inşa işleri ile istihkâmların güçlendirilmesi, yani askerî alanda alınantedbirler üzerinde durulmuştur. Bütün bunların yanı sıra kamu binaları inşaatları ve ahalinindini vecibelerinin yerine getirilmesi için yapılan imar faaliyetleri de bu çalışmanınkonusunu oluşturmuştur.

Actions to Regulate Timisoara and Activities Carried Out before the Loss of Timisoara (1700-1715)

Treaty of Karlowitz caused the Ottoman Empire to loss serious lands on the western front. However, Timisoara and all sanjaks affiliated to it were left to the Ottoman Empire in accordance with the treaty with Austria. Thus, Timisoara would be the main target of Austrian forces due to its strategic position in the forthcoming period. Therefore, the officials of the Ottoman Empire carried out many activities in the city of Timisoara immediately after peace. In this study, the regulation actions taken in the province of Timisoara, which was the only remaining piece of land in the north of Tuna on the west side after the Karlowitz treaty, will be emphasized. Military censuses, activities carried out for the return of the migrants, and other actions taken to prevent any possibilities of a new war were evaluated. These actions involve the restoration, strengthening and rebuilding of the Timisoara Castle and redoubts in the province and strengthening of fortress, in other words the measures taken in the military area. In addition, the zoning activities for the construction of state buildings and the fulfillment of the religious duties of the people are the subject of this study.

PDF

___

Ali Emiri Tasnifi: II. Mustafa. nr. 366, 1439, 4268, 6861; III. Ahmed. nr. 4313, 4315, 4714, 7137, 13466, 16189, 20890.
Bâb-ı Asafi Vak‘anüvislik Kalemi Defterleri: nr. 1700.
Bâb-ı Defteri Büyük Kale Kalemi Defterleri: nr. 32291, 32301, 32310.
Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi: nr. 51002, 51003.
İbnü’l-Emin Tasnifi: Hariciye. nr. 783; Maliye. nr. 6431; Askeri. nr. 6846, 8218; Tevcihat. nr. 1559.
Maliyeden Müdevver Defterler: nr. 1030, 3439, 4355, 10151.
Mühimme Defteri: nr. 114, 115, 116.
Agoston, Gabor, “Çevre ve Sınır Tarihi Çalışmalarının Buluştuğu Yer: Macaristan’daki Osmanlı-Habsburg Sınırı Boyunca Nehirler, Ormanlar, Bataklıklar ve Kaleler”, Osmanlı’da Strateji ve Askerî Güç, İstanbul 2012, s.97-130.
Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), yay. haz.Abdülkadir Özcan, Ankara 2000.
Aslanapa, Oktay, “Macaristan’da Türk Abideleri”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, c. 1, Sayı:2, İstanbul 1950, s.325-345.
Bilge, Sadık Müfit, Osmanlı’nın Macaristanı, İstanbul 2010.
Bilge, Sadık Müfit, “Macaristan’da Osmanlı Hâkimiyetinin ve İdarî Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişmesi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 11, Ankara 2000, s.33-81.
Bıyık, Ömer, “1652-53 Tarihli Şer‘iyye Siciline Göre Temeşvar”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı:45, Bahar 2015, s.233-251.
Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersahâne-i Amîre, Ankara 2003.
Csukovits, Enikő, “Miraculous Escapes From Ottoman Captivity”, Ransom Slavery Along The Ottoman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries), ed.Géza Dávid- Pál Fodor, Leiden-Boston 2007, s.2-18.
David, Geza, “Temeshwar”, EI2, c. 10, Leiden Brill 2000, s.417.
David, Geza, “The Eyâlet of Temesvár in the Eighteenth Century”, Oriente Moderno, c. XVIII, 1999, s.113-128.
Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), haz. Abdulkadir Özcan, Ankara 1995.
Evliyâ Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Akkirman-Belgrad- Gelibolu-Manastır-Özü-Saraybosna-Slovenya-Tokat-Üsküp, c. 5/1, haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul 2010.
Fekete, L., “Osmanlı Türkleri ve Macarlar 1366-1699”, Belleten, c. 13, S. 52, Ankara 1949, s.663-744.
Feneşan, Costin, “Artileria Cetătii Timişoara La 1716”, Analele Banatului, S.N., Arheologie-İstorie, XX, 2012, s.245-257.
Fodor, Pál, “Das Wilajet Von Temeschwar Zur Zeit Der Osmanischen Eroberung”, Südost-Forschungen, c.55, München 1996, s.25-44.
Gezer, Ömer, “Macaristan’da Son Osmanlı Garnizonu: Temeşvar’a “Eğri Nizamı”nın Verilmesi ve Maliyeti”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 26, Ankara Bahar 2017, s.141-156.
Hategan, Ioan, Cronologia Banatului: Vilayetul De Timişoara, c. II/2, Timişoara 2005.
István, Berkeszi, Temesvár Szabad Kırályi Város Kis Monographájá, Temesvár 1900.
Maxim, Mihai, “Tımışvar”, DİA., c. 41, İstanbul 2012, s. 94-95.
Ottendorf, Henrik, De La Viena La Timişoara 1663, Editura Banatul, Editura Artpress, Timişoara 2006.
Özkan, Selim Hilmi, “Türk Tarihinin Kırılma Noktası: Zenta Faciası”, Turkish Studies-, (Prof. Dr. Hamza Zülfikar Armağanı), Vol. 4/3, Spring 2009, s. 1779-1793.
Pál, Engel, A Temesvári És Moldovai Szandzsák Törökkori Telepulései (1554-1579), Szeged 1996.
Râşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli (1071- 1114/1660-1703), c. 1, haz. Abdulkadir Özcan-Yunus Uğur-baki Çakır-Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul 2013.
Sevinç, Tahir, 1695 ve 1696 Avusturya Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Doktora Tezi), İstanbul 2010. Şemseddin Sami, Kâmûsu’l-‘Alâm, c. 4, İstanbul 1311.
Tringli, Istvan, “Litigations For Ottoman Prisoners of War And The Siege of Buzsin (1481, 1522)”, Ransom Slavery Along The Ottoman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries), ed.Géza Dávid- Pál Fodor, Leiden-Boston 2007, s.19-26.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar, c. 3/1, Ankara 1998.
Ünal, Mehmet Ali, “Rumeli Sancaklarında Ölçüler ve Tartılar”, Osmanlı Dönemi Balkan Ekonomisi, ed. Zafer Gölen-Birol Çetin-Abidin Temizer, Ankara 2018, s.1-73.