Son Dönem Osmanlı Taşra Hapishaneleri: Tokat Hapishanesi Örneği

Modern anlamda hapishane sanayileşme ile birlikte Avrupa’da ortaya çıkarken,Osmanlı Devleti’nde ise Tanzimat sonrası idari yapıda yeniden yapılanma sonucu ortayaçıkmıştır. Daha öncesinde mahbes olarak adlandırılan bu yerler, suçlunun cezasının ifasınıbeklediği ya da yargılanmayı beklediği yerlerdi. Mahbesler genellikle vilayet binaları veyaidarecilerin konakları altında bulunan mahzen veya depo gibi alanlardır. MahbeslerTanzimat’tan sonra müstakil bir yer olarak inşa edilmeye başlanarak suçlunun ıslah edildiğiyerlere dönüşmüştür. Tokat Hapishanesi de 19. yüzyılın sonlarında kurulmuş birhapishanedir. Bu çalışmada Tokat Hapishanesi’nin 20. yüzyılın başında yani OsmanlıDevleti’nin son dönemlerinde yaşadığı fiziki değişim, mahkumlarının sağlık ve güvenlikdurumları, ne tür suçluların bulunduğu, hapishanede görevli memurların durumları elealınmaya çalışılacaktır.

Last Period Ottoman Provincial Prisons: Tokat Prison Example

In modern sense, prisons have emerged in Europe with industrialization. In the Ottoman Empire, prisons emerged after the Tanzimat with the restructuring of the administrative units. These places, formerly called mahbes, were places where the criminal's waited trial or punishment. These were usually places such as cellars or warehouses under the houses of the provincial buildings or administrators. The prisons began to be built as an independent units after the Tanzimat and it became places where the criminals were rehablitated. Tokat Prison was established in the late 19th century. In this study, the physical changes of the Tokat prison throughout the Ottoman period, health and safety conditions of the prisoners, the types of the criminals and the positions of the prison officers in the prison will be studied.

PDF

___

Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO): 1097/82206.
Dahiliye Emniyet-i Umumiye Emniyet Evr. (DH. EUM. EMN.): 29/05; 34/42.
Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı (DH. MB. HPS.): 4/3; 6/2; 6/9; 6/17; 9/26; 11/40; 11/38; 12/56; 13/44; 15/61; 15/64; 42/40; 45/05; 50/15; 58/46; 59/46; 88/03; 89/22; 89/62; 90/45; 91/42; 104/17; 106/41; 143/24; 143/71; 146/29; 148/31; 148/84; 148/89; 150/17; 154/68; 158/55; 160/05; 160/35; 161/43; 161/51; 164/44.
Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH. MB. HPS. M.): 05/03; 05/11; 05/12; 07/101; 08/12; 08/25; 10/52; 20/76; 33/31; 35/55. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.): 8/90; 222/25; 918/58; 1732/115; 2538/19; 2887/81; 2891/09; 2896/01; 2901/59.
Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evr. (DH. MUİ.): 35/1/24; 131/52.
Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH. TMIK. M.): 10/75.
Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH. TMIK. S.): 39/14; 46/71; 51/40; 53/02,
Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH. ŞFR.): 51/214,
İrade Adliye ve Mezahib (İ. AZN.): 40/36; 42/29.
İrade Hususi (İ. HUS.): 34/69.
Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM.): 662/8.
Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ.): 54/43.
AKSU, Şener, “Otorite-Yaşamalanı İlişkisinde Hapishanenin Yeri”, Emine Gürsoy Naskali- Hilal Oytun Altun (ed), Hapishane Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2005, s. 59-68.
BARDAKOĞLU, Ali, “Hapis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, Ankara 1997, s. 54-64
BOZKURT, Nurgül “XX. Yüzyılın Başlarında Kütahya Hapishanesinin Genel Durumu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 21, Bahar 2012, s. 261-277.
DEMİRKOL, Kurtuluş, II. Meşrutiyet Döneminde Edirne Vilayeti Hapishaneleri, (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya 2012.
DEMİRYÜREK, Halim, Osmanlı Hapishaneleri (1913-1914), Babıali Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019.
DEVELİOĞLU, Ferit, Lügat, Aydın Kitabevi, İstanbul 1984.
FOUCAULT, Michel, Hapishanenin Doğuşu, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Yayınları, Ankara 2015.
GÖNEN, Yasemin Saner, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Hapishaneleri İyileştirme Girişimi, 1917 Yılı”, Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun (ed), Hapishane Kitabı, Kitabevi Yayınları İstanbul 2005, s. 173-181.
KARACA, Ali, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Fahişe Hatunlara Uygulanan Cezalar: Hapis ve Sürgün”, Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun (ed), Hapishane Kitabı, Kitabevi Yayınları İstanbul 2005, s. 152-162.
KÖSE Osman, “20. Yüzyıl Başları Trabzon Vilayeti’nde Suçlar, Suçlular ve Hapishaneler” İlkadım’dan Cumhuriyet’e Milli Mücadele, Ed. Osman Köse, Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları. İstanbul 2008, 27-45
ÖZÇELİK, Mücahit, “Mütareke Dönemi’nde Osmanlı Hapishanelerinin Durumu” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 7, Sayı 14, Güz 2011, s. 16-37.
ÖZTÜRK, Sevcan, XIX. Yüzyıl Osmanlı Ceza Sisteminde Dönüşüm: Zindandan Hapishaneye Geçiş, (Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın 2014.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimler Sözlüğü, MEB Yayınları, C. 3, İstanbul 1983.
PARLAKOĞLU Gizem, II. Abdülhamid Dönemi Hapishanelerin Genel Özellikleri ve UIygulamaları, (Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mardin 2018.
SANER, Yasemin “Osmanlının Yüzlerce Yıl Süren Cezalandırma ve Korkutma Refleksi: Prangaya Vurma”, Noemi Levy-Alexandre Toumarkıne (ed), Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-19. Yüzyıllar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 163-189.
SCHULL, Kent, “Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapsihane İstatistikleri Toplama Çalışmaları ve Bunlarına 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerinde Etkileri”, Noemi Levy-Alexandre Toumarkıne (ed), Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-19.
Yüzyıllar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 212-238.
Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki, Çağrı Yayınları, İstanbul 1978.
TEKİN, Saadet – Özkes, Sevilay, “Cumhuriyet Öncesi Türkiye’de Hapishane Sorunu”, Çağdaş
Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VII/16-17, 2008, s. 187-201.
ÜNLÜ, Mucize, “Hapishane Reformu Sürecinde Canik Hapishanesini Islah Çalışmaları (1876- 1918)”, Geçmişten Geleceğe Samsun, 2. Kitap, Samsun 2007, s. 179-195.
YILDIZ, Gültekin, Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2012.
YILDIZ, Özgür, “Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği”, Akademik Bakış, C. 9, S. 17, Kış 2015, s. 91-111.