ŞER’İYE SİCİLLERİNE GÖRE 17. YÜZYILDA ANKARA’DA KİLİSELER VE MANASTIRLAR

İslâm toplumunda gayrimüslim vatandaşların hak vehürriyetleri ile can ve mal güvenlikleri koruma altınaalınmıştır. Zimmilerin mallarına, canlarına, kiliselerine vehalkına karşı herhangi bir kötü muamelede bulunulmayacağıbirtakım anlaşmalarla garanti altına alınmıştır. Bu anlamdaOsmanlı Devleti’nde gayrimüslim tebaanın hak vehürriyetleri korunmuş inanç ve ibadetleri noktasında dinikurumlarının mevcudiyeti devam ettirilmiştir. Osmanlı klasikdöneminin gelişimini sürdüren ticari kentlerinden biri olanAnkara’nın 17. yüzyıldaki gayrimüslim nüfusunu Ermeni,Rum ve Yahudiler oluşturmaktaydı. Kentte nüfusunçoğunluğunu teşkil eden Ermenilerin çoğunlukta olmak üzereRum ve Yahudilerin de ibadethaneleri bulunmaktaydı.Sicillerde tespit edilen kiliselere dair kayıtlar dikkatealındığında şehrin sakini gayrimüslimlerin yüz yıl içinde dinve ibadetleri hususunda rahat bir atmosfere sahip olduklarısöylenebilir. Bu noktada öncelikle 17. yüzyılda Ankaragayrimüslimlerinin ibadethaneleri sicillerin imkân verdiğiölçüde isimleri, konumları ve cemaatleri tespit edilmiştir.Sonrasında kiliselerin yüz yıl içerisinde geçirdikleri bakım veonarımlara yer verilmiştir. Son olarak ise kilise masrafları vekilise vakıfları ele alınmıştır. Sicillerde tespit edilenkiliselerle seyyahların notlarında bahsedilen kiliselerkarşılaştırılmış benzerlikler ve farklılıklar değerlendirilmiştir.Sonuç olarak bu makale ile Osmanlı klasik dönemindeAnkara’da bulunan kiliseler tespit ve tahlil edilerekgayrimüslim nüfusun 17.yüzyıldaki dini aktiviteleri ortayakonulmuştur.

Acording to Court Records Churches and Monasteries in Ankara in the 17th Century

In the Islamic society, the rights and freedoms of non Muslim citizens, and the safety of life and property areprotected. It is ensured by a number of agreements that noill-treatment will be made against the property, lives,churches and people of the Dhimmis. In this sense, theexistence of religious institutions in the Ottoman Empireat the point of belief and worship of non-Muslim subjects,whose rights and freedoms were preserved, continued. Thenon-Muslim population of Ankara, one of the commercialcities that continued the development of the Ottomanclassical period, in the 17th century consisted ofArmenians, Greeks and Jews. In the city, there were alsoplaces of worship for Greeks and Jews, with the majorityof Armenians forming the majority of the population.Considering the records of the churches identified in theregistries, it can be said that the residents of the city, non Muslims, have had a comfortable atmosphere regardingtheir religion and worship within a hundred years. At thispoint, first of all, the names, locations and congregationsof the places of worship of the non-Muslims of Ankara inthe 17th century were determined to the extent that theregisters allowed. Afterwards, the maintenance and repairsthat churches have gone through in a hundred years areincluded. Finally, church expenses and church Waqif arediscussed. The churches identified in the registers andthose mentioned in the notes of the travelers werecompared and the similarities and differences wereevaluated. As a result, with this article, the religiousactivities of the non-Muslim population in the 17th centurywere revealed by determining and analyzing the churchesin Ankara during the Ottoman classical period.

PDF

___

Meşihat Kataloğu: Ankara Şer’iye Sicilleri (AŞS); 13, 14, 16, 17,19, 20, 22, 24, 25, 27, 37, 39, 42, 43, 46, 55, 56, 59, 62, 66, 74, 76, 77, 79 no’lu defterler.
Bâb-ı Âsafi: Mühimme Defterleri: A. DVNSMHM.d; 110, 111, 112, 119 no’lu defterler. İbnülemin Kataloğu: (İE.DH), 7 no’lu defter.
ACUN, Fatma, “Osmanlı İmparatorluğu'nda Gayrimüslim Din Adamlarına Verilen İmtiyazlar: 16. Yüzyılda Tur-ı Sina Manastırı”, XIV. Türk Tarih Kongresi, 9-13 Eylül 2002, C. II, Kısım II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005,1403-1411.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslâm Hukûkunda ve Osmanlı Tatbîkâtında Vakıf Müessesesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
AKMAN, Mehmet, “Kilise ve Havraların İslam- Osmanlı Hukuk Tarihindeki Yeri”, İLAM Araştırma Dergisi, C.1/S.2, 1996. S.133-144.
ALKAN, Mustafa, “Ayazmend’de Bir Müslim ve Gayrimüslimin Kurduğu Ortak Vakıf”, Türk Yurdu, 2006.
ALKAN, Mustafa, “Azınlık Vakıfları (Tarihi Arka planı, Hukûkî Yapısı ve İç Analizi)”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C.2/S.4, 93-111, 2009.
Ankara Vilayet Salnamesi, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Ankara 2014.
AYDIN, Mehmet, “Kilise”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 26, ss. 11-14, Ankara 2002.
ÇETİNKAYA, Canan, XVII. Yüzyılda Ankara Gayrimüslimleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilimdalı Yeniçağ Tarihi Bilim dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2021.
ÇINAR, Hüseyin, “Osmanlı’nın Son Dönemlerinden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Ankara’da Bir Kaza: Zir”, Gönül Sultanları Şahsiyetleri ve Değerleri ile Ankara, Akçağ Yayınları, Ankara 2018, S. 433-457.
DERNSCHWAM, Hans. İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, (Çev. Yaşar Önen), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
ERCAN, Yavuz. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara 2001.
ERDOĞAN, Abdulkerim, GÜNEL, Gökçe. KILCI, Ali “Osmanlı’da Ankara”, Tarih İçinde Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Ankara 2007.
ERDOĞAN, Emine, “Ankara'nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Ankara Tahrir Defterlerinin Analizi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara 2004.
ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
EYİCE, Semavi, Ankara’nın Eski Bir Resmi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972.
GÜRKAN, Salime Leyla, “Manastır”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara 2003, s. 558- 560.
GÜRKAYNAK, Muharrem, “Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi ve Yahudi Milleti”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.9/S.2, 2003, s.275-290.
KENANOĞLU, M. Macit, "Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslim Teb’anın İdaresinde Kullandığı Bir Yöntem Olarak Ruhani İltizam Sistemi", Divan İlmi Araştırmalar, 2003 S.14, 67–84.
KENANOĞLU, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek, Klasik, İstanbul 2017.
KOYUNCU, Aşkın, “Osmanlı Devleti'nde Kilise ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, C.12/S.16, 2014,35-87.
LA MOTRAYE, Aubry De La, Motraye Seyahatnamesi, İstiklal Kitabevi, İstanbul 2007.
MAMBOURY, Ernest, Ankara Gezi Rehberi, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 1934.
OLGUN, Hakan, “Kilise Defterleri’ne Göre İstanbul’da Gayrimüslim Cemaatlerin Dini ve Sosyal Görünümü: Üç Numaralı Kilise Defteri Örneği”, Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Bir Arada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi, İstanbul 2010, 223-234.
ÖZTÜRK, Levent. “Kilise”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara 2002, s. 14-16.
ÖZTÜRK, Levent. “Manastır”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 27, Ankara 2003, s. 560-561.
ÖZTÜRK, Necdet, “Osmanlı’nın Gayrimüslimlere Bakışı”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.131, 2001, s.11-18.
SİMEON, Polonyalı, Polonyalı Bir Seyyahın Gözünden 16. Asır Türkiyesi, (Çev. Resul Bozyel), Kesit Yayınları, İstanbul 2007.
TOURNEFORT, Joseph de, Tournefort Seyahatnamesi, (Ed. Yerasimos Stefanos), Kitap Yayınevi, İstanbul 2013.
ZENBİLCİ, İlkgül Kaya “Ankara'da Osmanlı Döneminden Bir Yerleşim: Büyük İstanos”, V. İnternational Congress on Social and Education Sciences (INCSES- 2019), 327-366.