BALKAN SAVAŞLARI’NDA DARÜLFÜNUNDA YAŞANANDENEYIM VE JAPONYA İLE KURULAN DOSTLUĞUNTARIHSEL TAHLİLİ

Osmanlı Devleti birçok yönüyle Doğudan Batıya doğruevrilirken inşa edilen Darülfünun (1863-1933),imparatorluktan ulus-devlete geçişte son derece önemliipuçları veren bir kurum idi. Bu çalışmada, öncelikle BalkanSavaşları (1912-1913) sırasında okuldaki seferberlik durumuortaya konuldu. Balkan devletlerine karşı amansız birmücadele verilirken Darülfünun aracılığıyla gerçekleştirilenorganizasyonların Büyük Savaş (1914-1918), Millî Mücadele(1918-1923) ve Cumhuriyet dönemlerine olan etkilerinedikkat çekildi. Balkan Savaşları öncesinde düzenlenenöğrenci mitingleri sayesinde “Müdafaa-i Hukuk” ruhununtemellerinin atıldığı belirtildi. Savaşın en hararetli zamanındaaydın kadınlar tarafından okulda tertip edilen konferansların,Türk kadın haklarının gelişiminde bir kırılma anı olduğunavurgu yapıldı. Müderris ve öğrencilerin savaşta sivilörgütlerle eş güdümlü faaliyetlerinin ileriki kuşaklar için netür bir model teşkil ettiği üzerinde duruldu. Dış Türkler veMüslümanlardan gelen yardımlar ekseninde ideolojilerin veinsani duyguların savaşa nasıl tesir ettiğine değinildi.Rusya’daki Türkler ile Ortadoğu’daki Müslüman toplumlarınOsmanlılara doğrudan parasal kaynak temin edemediklerizamanlarda dahi başka türlü destek verdiği açıklandı.Uzakdoğu’da Hindistan, Çin, Malezya, Singapur veEndonezya’da yaşayan Müslümanların Osmanlılarla birşekilde irtibata geçtiği somut verilerle belgelendi. Ancaksavaş anında Osmanlılara sadece Türk-İslam dünyasındanyardım yapılmadı. Toplum olarak İslam’a saygı duysalar daMüslüman nüfusunun çok az olduğu Japonya’dan da Türklereyardım eli uzatıldı. Çalışmada işlenen diğer temel konulardanbiri de Darülfünun merkezinde Balkan Savaşları ilepekiştirilen Türk-Japon dostluğu oldu. Buradan hareketleokulun savaşta oldukça ağır koşullarla boğuşurken meydanagetirdiği “etik evren” göz önüne serildi. Darülfünun, Balkan Savaşları’nda Tokyo’daki yükseköğretim gençliğiyle kurulandiyalogda başat rol oynadı. Böylece Darülfünun bir nevisıradan bir eğitim kurumu olmanın ötesine geçtiğini gösterdi.O dönemde, Uzakdoğu’nun küçük deviyle kurulan ilişkilerCumhuriyet Türkiye’sine olumlu şekilde yansıdı.

What Happened at Darulfun During The Balkan War (8 October 1912-29 September 1913) and The Friendship With Japan

Darülfünun (1863-1933), which was built while theOttoman Empire was evolving from the East to theWest in many ways, was an institution that gaveextremely important clues in the transition from theempire to the nation-state. In this study, first of all, thesituation of mobilization in the school during theBalkan Wars was revealed. While a relentless strugglewas waged against the Balkan states, the effects of theorganizations organized through Darülfünun on theGreat War (1914-1918), the National Struggle (1918- 1923) and the Republic periods were noted. It wasstated that the foundations of the spirit of "Defense ofLaw" were laid thanks to the student meetings heldbefore the Balkan Wars (1912-1913). It wasemphasized that the conferences organized byintellectual women at the school during the most heatedtime of the war were a breaking moment in thedevelopment of Turkish women's rights. It was focusedon what kind of a model constituted for futuregenerations by the coordinated activities of professorsand students with civil organizations in the war. On theaxis of aid from foreign Turks and Muslims, it wasmentioned how ideologies and humanitarian feelingsaffected the war. It was explained that the Turks inRussia and the Muslim communities in the Middle Easteven could not provide direct financial resources, theyprovided other kinds of support to the Ottomans It hasbeen documented with concrete data that Muslimsliving in India, China, Malaysia, Singapore andIndonesia in the Far East somehow contacted theOttomans. However, during the war, the Ottomanswere not only helped by the Turkish-Islamic world.Although they respect Islam as a society, a helpinghand was extended to the Turks from Japan, where theMuslim population is very small. One of the other maintopics covered in the study was the Turkish-Japanesefriendship, which was reinforced by the Balkan Warsat the center of the Darülfünun. From this point of view,the "ethical universe" created by the school whilestruggling with very harsh conditions in the war wasrevealed. Darülfünun played a leading role in thedialogue with higher education youth in Tokyo duringthe Balkan Wars. Thus, it showed that Darülfünun wentbeyond being an ordinary educational institution. Therelations established with the small giant of the Far Eastat those times reflected positively on the Republic ofTurkey.

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı BOA. İ.DUİT. , 72,/125, H.21.08.1334.
BOA. MF.MKT. , 1184,/98, H.27.04.1331.
BOA. MV. 221/195, H.13.10.1339.
BOA. DH.MTV. , 55/8, H.4.10.1331.
BOA. HSD.HADB, 2,/5, R.19.05.1329.
BOA. HR.SFR.3… , 664/4, M.15.12.1912.
BOA. HR.SFR.3… , 731/21, M.31.12.1912.
BOA, HR.İM.. , 104/5, M.1.5.1924.
BCA. 30-18-1-1, 6/47/5, 23.1.1923.
BCA. 30-18-1-1, 16/74/10, 29.11.1925.
BCA. 30-10-0-0, 7/6/2, 6.9.1958.
BCA. 30-18-1-2, 852/862/8, 24.7.1996.
İkdam, S. 5611, 22 Eylül1328.
Resmi Gazete, S. 1766, 5 Nisan 1931.
Sabah, S. 8276, 21 Eylül 1328.
AKTAR, Yücel, İkinci Meşrutiyet Dönemi Öğrenci Olayları (1908-1918), İletişim Yayınları, İstanbul 1990.
Alam-ı İslam Rumeli Mezalimi ve Bulgar Vahşetleri: İslamiyetin Enzar-ı Basiretine ve Âlemi İnsaniyet ve Medeniyetin Nazar-ı Dikkatine, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1329.
ASLAN, Betül, Kardaş Kömeği (Yardımı) ve Bakü Cemiyet-i Hayriyesi, Atatürk Kültür Merkezi yayınları, Ankara 2000.
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Haz. : Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Trakya’da Millî Mücadele, Türk Tarih Kurumu, C. 1, Ankara 1992.
ÇALIŞLAR, İpek, Halide Edip Biyografisine Sığmaya Kadın, Everest Yayınları, İstanbul 2010.
ÇELİK, Gülfettin-Recep Karacakaya-Zekai Mete-Hamdi Genç- Faruk Bal, Kızılay Arşivi Belgelerinde Savaşlar (Trablusgarp, Balkan, Millî Mücadele), Ed. Hamdi Genç, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yayını, Ankara 2019.
ÇİĞDEM, Ahmet, “Türk Batılılaşmasını Açıklayıcı Bir Kavram: Türk Başkalığı Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Tanıl Bora-Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, C. 3, İstanbul 2007, s. 68-81.
DOĞAN, Mehtap, Yapay Zekâ ve Bilinç Problemi, Çizgi Kitabevi, Konya 2020.
DÖLEN, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi Osmanlı Döneminde Darülfünun 1863-1922, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, C. 1, İstanbul 2009.
EMRE, Ahmet Cevat, Kırmızı Siyah Kitap: 1328 Fecayii, Matbaa-yi Hayriye ve Şürekâsı, İstanbul 1913.
GÖÇEK, Fatma Müge. “Osmanlı Devleti’nde Türk Milliyetçiliğinin Oluşumu: Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetçilik, Ed. Tanıl Bora, İletişim Yayınları, C. 4, İstanbul 2009, s. 63-76.
GÖRGÜLÜ, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu (1912-1922), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin, Darülfünun Osmanlı'da Kültürel Modernleşmenin Odağı, IRCICA, C. 1, İstanbul 2010.
İLERİ, Celal Nuri, Kadınlarımız, Haz. : Halit Erdem Oksaçan-Abdullah Musab Şahin, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2017.
İNAN, Afet, Tarih Boyunca Türk Kadının Hak ve Görevleri: Atatürk ve Türk Kadın Haklarının Kazanılması, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1975.
İZGÖER Ahmet Zeki-Ramazan Tuğ, Padişah'ın Himayesinde Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911-1913 Yıllığı, Türkiye Kızılay Derneği, Ankara 2013.
KARPAT, Kemal, Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004.
KEDDİE, Nikki, Cemaleddin Afgani ve Türk Siyasi Hayatı Üzerindeki Tesirleri, Çev: Alâeddin Yalçınkaya, Sebil Yayınevi, İstanbul 1995.
KERİMİ, Fatih, İstanbul Mektupları, Haz. : Fazıl Gökçer, Çağrı Yayınları, İstanbul 2001.
KÖSTÜKLÜ, Nuri, Vatan Savunmasında Mevlevihaneler (Balkan Savaşlarından Millî Mücadeleye), Çizgi Kitabevi, Konya 2005.
KÜLÇE, Süleyman, Balkan Harbi’nde İhmal Faciaları, Haz: Ercan Haytoğlu, Çizgi Kitabevi, Konya 2018.
MEYER, Milton W. , Japonya Tarihi, Çev: Lizet Deadato, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2019.
MİSAWA, Nonuo, Türk-Japon Ticaret İlişkileri, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul 2011.
MUGHUL, Muhammad Yakub, Kanunî Devri Osmanlıların Hint Okyanusu Politikası ve Osmanlı-Hint Müslümanları Münasebetleri 1517-1538, Fetih Yayınevi, İstanbul 1974.
NAGATA, Yuzo, “Japonya-Osmanlı İlişkileri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul 2001, s. 574-576.
ÖKE, Mim Kemal, Hilafet Hareketleri, İrfan Yayınevi, İstanbul 2005.
ÖZTÜRK, Emine, Muslihiddin Adil Taylan'ın Toplum ve Din Görüşü, Gece Kitaplığı Yayınevi, Ankara 2017.
SEZER, Cemal- Ömer Metin, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Balkan Savaşlarında Muhacirlere Yardımları, Türk Kızılayı Yayınları, Ankara 2016.
Süleyman Nutki, Ertuğrul Fırkateyni Faciası, Matbaa-i Bahriye, İstanbul 1327.
ŞİŞMAN, Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi, İletişim Yayınları, C. 1, İstanbul 2015.
TUNCER, Hüseyin, Türk Yurdu Üzerine Bir İnceleme (1911 - 1931), Kültür Bakanlığı, Ankara 1990.
TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
TÜRKOĞLU, İsmail, Sibiryalı Meşhur Seyyah Abdürreşid İbrahim, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1997.
UZUN, Mehmet-Yücel Hacaloğlu, Türk Ocakları Belgeseli (Belgeler - Resimler)-1912-1994, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 1994.
ÜNVER, Ahmet Süheyl, Eski Mısırda, İslâm Dünyasında ve Bizde Tahnit Maddeleri Hakkında, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul 1953.
ÜREKLİ, Fatma-Muzaffer Ürekli, “Balkan Harbi Esnasında Kurulan Neşr-i Vesaik Cemiyeti”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, Ed. Zafer Gölen ve Abidin Temizer, Gece Kitaplığı Yayınları, C. 3, Ankara 2017, s. 1121-1146.
ÜSTEL, Füsun, “Türk Ocakları”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetçilik, Ed. Tanıl Bora, İletişim Yayınları, C. 4, İstanbul 2009, s. 263-274.
Ahmed Münir, “Mekâtib Japonya Muhâbir-i Mahsusumuzdan: Japonya’da Dârülfünûn Talebesinden Osmanlı Dârülfünûn Talebesine Mektub”, Sebîlürreşâd, C. 9, S. 234, 21 Şubat 1328, s. 451, 452.
ALTIN, Uğur, “Japonya Genelkurmay Başkanlığı’nın Balkan Savaşlarında Yürüttüğü İstihbarat Faaliyetleri”, Tarih Dergisi, S. 64, 2016, s. 102-122.
“Bahreyn’de İânât-ı Harbiyye”, Sebilürreşâd, C. 9, S. 233, 14 Şubat 1328, s. 435.
“Balkan Mezalimi Meselesi”, Sebilürreşâd, C. 9, S. 234, 21 Şubat 1328, s. 452.
ÇAPA, Mesut, “Balkan Savaşı’nda Kızılay (Osmanlı Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. 1, S. 1, 1990, s. 89-115.
ÇAPA, Mesut “Osmanlı’nın Batılılaşma Sürecinde Bir Dernek: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti”, 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies, Lıt Verlag Dr. W. Hopf, Berlin 2010, s. 425-440.
DÖLEN, Emre, “Darülfünun Öğrencilerinin Balkan Savaşı Eylemleri ve Edirne Seyahati”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 1, 2004, s. 65-73.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin, “Darülfünun Tarihçesine Giriş”, Belleten, C. LIV, S. 210, 1990, s. 699-738.
“Kahire’de Nümayişler”, Sebilürreşâd, C. 9, S. 233, 14 Şubat 1329, s. 435.
“Konferans”, Sebilürreşâd, C. 9, S. 230, 24 Kânunusani 1328, s. 377-379.
KURNAZ, Şefika, “Balkan Harbinde Kadınlarımızın Konferansları”, Aile ve Toplum Dergisi, C. 1, S. 1, 1991, s. 15-23.
“Mostar Âhâlî-i İslâmiyyesinin Muaveneti”, Sebilürreşâd, C. 9, S. 231, 24 Kânunusani 1328, s. 404.
ÖZYÜREK, Mustafa, “Cumhuriyet Dönemi Türkiye-Japonya İlişkileri Çerçevesinde Japon Prensi Takamatsu’nun Türkiye Ziyareti”, Atatürk Dergisi, C. 5, S. 2, 2016, s. 15-28.
Ruşen Zeki, “Bizde Hareket-i Nisvan”, Nevsal-i Milli Yıllığı, S. 1, 1330, s. 344-352.
Sin M. Tevfik, “Hind Yolunda”, Sebilürreşâd, C.9, S. 231, 31 Kânunisani 1328, s. 402.
SOLOK, Vural, “Prof. Dr. Behçet Sabit Erduran (1886-1980)”, Türk Üroloji Dergisi, C. 6, S. 4, 1980, s. 153-158.
SÜLEYMANLI, Mübariz, “Azerbaycanlıların Anadolu Türklerine Kardeşlik Yardımları (Balkan ve I. Dünya Savaşı Esnasında)”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. 7, S. 2, 2007, s. 173-184.
“Tarihe Yâdigâr Dârülfünûn Salonunda Türk Hanımları”, Rübâb Dergisi, S. 45, 31 Kânun-ı sânî 1328, s. 28-30.
“Tezâhürât-ı İslamiyye”, Sebilürreşâd, C.9, S. 230, 24 Kânunisani 1328, s. 383.
“Tezâhürat-ı İslâmiyye”, Sebilürreşâd, C. 9, S. 231, 11 Kânunusani 1328, s. 404.
TURAMANLAR, Ozan- Enis Uluçam, “Türkiye’de İlk Tahnit Yönteminin Uygulayıcısı: Nurettin Ali Berkol”, Lokman Hekim Dergisi, C. 6, S. 2, 2016, s. 94-99.
“Türklük Şuûnu: Şimalli Hemşirelerimiz”, Türk Yurdu, C. 4, S. 14, 18 Nisan 1329, s. 464.
“Türklük Şuûnu: Türk Kadınlarının Faaliyet ve Fedakârlığı”, Türk Yurdu, C. 3, S. 9, 8 Şubat 1328, s. 287, 288.
“Türklük Şuûnu: Edirne İstirdadı Bayramı”, Türk Yurdu, C. 4, S. 2, 3 Teşrin-i Evvel 1329, s. 911, 912.
YAKUT, Kemal, “Balkan Savaşı Öncesinde Savaş ve Toplum Müzaheret Mitingleri”, Yeni Türkiye Dergisi, S. 68, 2015, s. 3341-3353.
YAPRAK, Mevlüt, “Balkan Savaşında Bir Fizyoloji Profesörü: Prof. Dr. Kemal Cenap Berksoy”, Edirne Eğitim Dergisi, S. 1, 2013, s. 41, 42.
YILDIRIM, Nuran, “Hekim Kimliği ile Abdülhak Adnan Adıvar”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, C. 4, S. 2, 2006, s. 55-86.
SELÇUK, Mustafa, İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi (1900–1923), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2010.
SİLER, Abdurrahman, Türk Yükseköğretiminde Darülfünun (1863-1933), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1992.
ZAMACI, Ayşe, Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti ve Faaliyetleri, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Edirne 2015.
https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/Besim_%C3%96mer_Akal (E.T. 11.06.2021)
https://web.archive.org/web/20070713024143/http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam (E.T. 25.6.2021) https://www.mezun.com/egitim-haberleri/roportajlar76/ozel-roportaj-neden-japonyadaegitim.html (E.T. 25.6.2021)