XVIII. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA TORTUM KAZASI

Osmanlı devlet idaresinde makro dengelerde yaşananaksaklıklar etkilerini merkezden taşraya doğru zamansalfarklılıklara rağmen, sürekli bir akış içerisindehissettirmiştir. Taşranın merkeze benzeşmesi olaraktanımlanabilecek bu durum modern dünyada metropolşehirlerde yaşanan olumsuzlukların bir süre sonra enücra kırsal yerleşimlere kadar ulaşması gibidir. Toplum devlet ilişkisi, birey-devlet ilişkisi, bireyler arası ilişki,memur-devlet ilişkisi vb. pek çok formel ve informelsosyal temas alanlarında yaşanan çatışmalar genelişleyişin çıktıları olarak değerlendirilebilir. Budoğrultuda Tortum kazasından Divan-ı Hümayun’ayansıyan şikayetler dönemin aydınlatılması hususundabir takım ip uçları sağlamaktadır. Yerelde ilk başvurumercii olarak addedilebilecek şeriyye mahkemelerindehalledilemeyen meseleler merkezi idareye şikâyetyoluyla ulaştırılmıştır. Divanda ele alınan bu şikayetlerhususunda verilen hükümler Ahkam Defterleri’nekaydedilerek bir nüshası da vali, kadı gibi yerelidarecilere gönderilmiştir. Bu çalışmada söz konusuhükümlerden yola çıkarak 1743-1804 yılları arasındaTortum kazasında timara müdahale, vergianlaşmazlıkları, eşkıyalık, su, koru ve yaylaanlaşmazlıkları, miras vb. alanlarda yaşananolumsuzluklar ve çözüm yolları değerlendirilmiştir.

The Tortum District in the Second Half of the 18th Century

The disruptions in macro balances in the Ottomanstate administration made their effects feltin acontinuous flow despite the temporal differencesfrom the center to he provinces. This Situation,Which can be defined as the resemblance of theprovinces to the center, is like the negativitiesexperienced in metropolitan cities in the modernworld reacing the most remote rural settlementsafter a while. Society-state relationship, individual state relationship, interpersonal relationship, civilservant state relationship with ect. the conflictsexperienced in many formal an informal socialcontact areas can be evaluated as the outcomes ofthe general functioning. Accordingly, thecomplaintsreflected on the Divan-ı Hümayun dueto the Tortum district provide some hints forenlightening the period. Issues that could not besettled in the courts of law, which could beconsidered as the first appeal authority at he locallevel, were submitted to the central administrationby complaint. İn This Study, based on theaforementioned provisions, the negativitiesexperienced in Tortum district between 1743-184,such as intervention in the timar lands, tax disputes,banditry, water, grove and plateu dissputes,inheritance and solutions were evaluated.

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Bab-ı Âsafî, Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Erzurum Ahkam Defterleri, 1,3,4,6,9.
AFYONCU, Erhan, “Defterhane”, TDVİA, C. 9, İstanbul 1994, s. 100-104.
AFYONCU, Erhan, “Zeamet”, TDVİA, C. 44, İstanbul 2013, s. 162-164.
AHISHALI, Recep, “Divan-ı Hümayun Teşkilatı”, Osmanlı, C. 6, Ed. Güler Eren, Kemal Çiçek, Cem Oğuz, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, s. 24-33.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı: Kamu Hukuku, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 2011.
BARKAN, Ömer Lütfü, “Timar”, TDVİA, C. 12/1, MEB Yay., 1979, s. 286-333.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, haz. Yusuf İhsan Genç, Mustafa Küçük vd., Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı Yayın Nu: 108 Başbakanlık Basımevi, İstanbul 2010.
DEMİR, Alpaslan, “Osmanlı Devleti’nde Yörükler ve Yerleşiklerin Kavgası: Kayıp Köyler Meselesi” Gazi Akademik Bakış, C. 11, S. 21, 2017, s. 15-31,
DEMİR, Alpaslan, Osmanlı Devleti’nde Vergilerin Göçlere Etkisi ve Kayıp Köyler Meselesi”, Dede Korkut’un İzinde 30 Yıl Prof.Dr. Üçler Bulduk’a Armağan Türk Tarihine Dair Yazılar, Gece Kitaplığı, Ankara 2017, s. 441-465.
DEMİR, Alpaslan, Erzincanlı Göçmenler ve İskân Tarihi Açısından Önemi”, IV. Uluslararası Canik Sempozyumu Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk, 15-17 Mayıs 2015, C. I, Samsun 2016, s. 403-408.
DEMİR, Alpaslan, “Karahisar-ı Şarki’li Göçmenler ve İskân Tarihi Açısından Önemi”, INOCTE 2016, International New Tendencies Congress in Ottoman Researches, October 7-9, Sarajevo 2016, s. 57-68.
DEMİR, Alpaslan, “XV. Yüzyılın İkinci Yarısında Tokat Şehrinde Göçmenler”, Tokat Sempozyumu 01-03 Kasım 2012, C. I, Tokat 2012, s.83-95.
DEMİR, Süleyman, “Osmanlı’da Kadılar ve Naipler”, Uluslar arası Sosyal Bilimler Dergisi, C. 1, S. 1, 2017, s. 28-37.
EMECEN, Feridun M., “Mufassaldan İcmale”, Osmanlı Araştırmaları, C.XVI, İstanbul 1996, s. 37-44.
EMECEN, Feridun M., “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, TALİD, C. 3, S. 5, 2005, s. 107-139.
ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, Emine, “Osmanlı Devleti’nde Nüfus Artışı, Göçler ve Kaybolan Yerleşmeler (XVI-XVII. Yüzyıl)”, Avrupa Tarihinde Türk Eli Doç. Dr. Gümeç Karamuk Armağanı, Hacettepe Üniversitesi Yay., Ankara 2017, s. 127-136,
ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, Emine, “Osmanlı İskan Tarihine Dair Önemli Bir Kaynak: TimarRuznamçe Defterleri” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 33, S. 1, 2016, s. 141-155.
ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, Emine, Ayntab Sipahileri/ Bir Osmanlı Sancağında Timarlı Sipahi Olmak (1530-1647), Berikan Yay., Ankara 2011.
GÜMÜŞÇÜ, Osman – ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, Emine, “Osmanlı İmparatorluğunda İç Göç Aktörleri Olarak Çift-Bozanlar”, Amme İdaresi Dergisi, C. 49, S. 1, Mart 2016, s. 29- 56.
GÜMÜŞÇÜ, Osman, “Gözlemcilerin kaleminden Osmanlı Dönemi Yerleşmelerin Terk Edilmesi ve Kaybolması”, Kitap Dostu Prof. Dr. Ali Birinci Armağanı, Polis Akademisi Yay., Ankara 2017, s. 479-502,
GÜMÜŞÇÜ, Osman-DEMİR, Alpaslan-ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, Emine, Türkiye’nin Kayıp Köyleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2020.
GÜNAY, Hacı Mehmet, “Himâ”, TDVİA, C. 18, İstanbul 1999, s. 52-55.
GÜNAY, Ramazan, “Osmanlı Arşiv Kaynakları İçerisinde Ahkam Defterleri: Gelişim Seyri, Mutevası ve Önemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 11, 2013, s. 9-29.
İNALCIK, Halil, “Timar”, TDVİA, C. 41, İstanbul 2012, s. 168-173.
İNBAŞI, Mehmet, Osmanlı İdaresinde Tortum Sancağı (1549-1650), Yeditepe Yay., İstanbul 2008.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Mühimme Defterleri”, TDVİA, C. 31, İstanbul 2006, s. 520-523.
ÖZGER, Yunus, “XIX. Yüzyıl’da Tortum’un Nüfus Durumu”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 8, S. 2, s. 113-128.
PAKALIN, Mehmet Zeki , “Mahzar”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yay., C. 2, İstanbul 1993.
SAHİLLİOĞLU, Halil, “Ahkam Defteri”, TDVİA, C. 1, İstanbul 1988, s. 550-551.
SAHİLLİOĞLU, Halil, “Bâd-ı Hevâ”, TDVİA, C. 4, İstanbul 1991, s. 416-418
SAHİLLİOĞLU, Halil, “Resim”, TDVİA, C. 34, İstanbul 2007, s. 582-584.
TABAKOĞLU, Ahmet , “Tekalif”, TDVİA, C. 40, İstanbul 2011, s. 336-337.
YAŞAR, Hakan, II. Meşrutiyet’in İlanından Yunan İşgaline Batı Anadolu’da Eşkıyalık (1908- 1919), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2015.
YELEK, Kamil, Gasp ve İtlaf Bağlamında Hanefi Sorumluluk Hukuku, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2019.
YİĞİT, İlker, “İskândaki Kararsızlık: Doğal Afetler ve Kaybolan Yerleşmeler (XVI-XX. Yüzyıl Manisa-Konya Çevresi Örneği)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 26, Ankara 2017, s. 329-364.