Seleukos ve Parth Krallıkları’nın Mezopotamya’daki Egemenlik Savaşları

Erken Hellenistik Dönemin Mezopotamya coğrafyasındakihâkim gücü olan Seleukoslar, kurucu kralları I. SeleukosNikator’un ardından Doğu topraklarının idaresinde yetersizkalmaya başlamıştır. Bu yetersizlik özellikle, Eski İrancoğrafyasında Persler’in ardından kurulan merkeziyetçiyapılardan biri olan Parthlar’ın güçlenme ve kendileriniMezopotamya’da siyasi açıdan var etme çabalarıyla ilişkiliolmuştur. Parthlar’ın Seleukoslar döneminde Pers Eyaleti’ninönemli merkezlerinden biri olarak kabul edilmesi ve buradaSeleukoslar tarafından atanan valiler tarafından idare edildiğisüreçte siyasi açıdan teşkilatlanmaya başladıklarıanlaşılmıştır. Parthlar’ın MÖ 205 yılında III. AntiokhosMegas’a karşı gösterdikleri büyük direniş ve bu direnişsonucunda Seleukoslarla yapılan antlaşma Parthlar’ınDoğu’da bölgesel bir siyasi güç olarak tescillenmelerinisağlamıştır. Seleukoslar’a karşı bu kazanımlarını sürdürmeçabası içerisindeki Parthlar, VII. Antiokhos dönemindedeğişen siyasi dengeler ve iç isyanlar nedeniyle MÖ 130/129yıllarında Seleukoslar’ın Babil ve İran topraklarındançekilmeleriyle, siyasi etkinlik alanlarını genişletme fırsatıyakalamıştır. Seleukoslar’ın Batı toprakları için Roma ilemücadele ettiği ve bu mücadelesini kaybettiği dönemde iseParthlar Mezopotamya’da güçlü bir krallık olarakSeleukoslar’ın ardından Roma ile mücadele etmekdurumunda kalmıştır. Parthlar ve Seleukoslar’ınMezopotamya coğrafyasındaki var olma mücadelelerininirdelenmesi ve kronolojik açıdan incelenmesinin amaçlandığıbu çalışmada döneme ilişkin antik kayıtlar ve modernliteratürden yararlanılmıştır.

THE WARS OF DOMINION BETWEEN SELEUCID ANDPARTHIAN KINGDOMS IN MESOPOTAMIA

The Seleucids, the dominant power in theMesopotamian geography of the Early HellenisticPeriod, began to fall short in the administration of theEastern lands after their founding king, SeleucusNicator I. This inadequacy was especially related to theefforts of the Parthians, one of the centralist structuresestablished after the Persians in Ancient Iran, to gainstrength and establish themselves politically inMesopotamia. It has been understood that the Parthiansbegan to be politically organized during the Seleucidperiod when the Persian State was accepted as one ofthe important centers and administered by thegovernors appointed by the Seleucids. The greatresistance of the Parthians against Antiochus Megas IIIin 205 BC and the agreement made with the Seleucidsas a result of this resistance enabled the Parthians to beregistered as a regional political power in the East. . Inan effort to maintain these gains against the Seleucids,the Parthians had the opportunity to expand theirpolitical sphere of activity with the withdrawal of theSeleucids from Babylon and Iran in 130/129 BC due tothe changing political balances and internal rebellionsduring the reign of Antiochus VII. In the period whenthe Seleucids struggled with Rome for the westernlands and lost this struggle, the Parthians had tostruggle with Rome as a powerful kingdom inMesopotamia after the Seleucids. In this study, whichaims to chronologically examine the existencestruggles of the Parthians and Seleucids inMesopotamian geography, ancient records of theperiod and modern literature were used.

PDF

___

APERGHIS, Gerassimos George, The Seleukid Royal Economy, The Finances and Financial Administration of the Seleukid Empire, Cambridge University Press, Cambridge 2004.
APPIANUS, Appian’s Roman History, Translated by Horace White, VIII.II-XII, Cambridge, Mass. (The Loeb Classical Library), London 1912-1913.
ARRIANUS, The Anabasis of Alexander or The History of the Wars and Conquests of Alexander the Great, Translated by E. J. Chinnock, London 1883.
BEVAN, Edwyn Robert, The House of Seleukos, Vol. 1-2, Edward Arnold Publisher, London 1902.
BICKERMAN, Elias, “The Seleucid Period”, The Cambridge History of Iran, 3/1, Ed. Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge 1983, p. 3-20.
BIVAR, Adam D. H., “The Political History Of Under The Arsacids”, The Cambridge History of Iran, 3/1, Ed. Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge 1983, p. 21- 97.
BURGAN, Michael, Great Empires of The Past: Empires of Ancient Persia, Chelsea House Publishers, New York 2010.
BROSIUS, Maria, The Persians, by Routledge, New York 2006.
BRYCE, Trevor, Ancient Syria: A Three Thousand Year History, Oxford University Press, Oxford 2014.
CHRUBASIK, Boris, Kings and Usurpers in the Seleukid Empire: The Men who would be King, Oxford University Press, Oxford 2016.
COLLEDGE, A. R. Malcolm, The Parthians, Thames and Hudson, London 1967.
DABROWA, Edward, “The Arsacid Empire”, The Oxford Handbook of Iranian History, Ed. Touraj Daryaee, Oxford University Press Oxford 2012, p. 164-186.
DEBEVOISE, Neilson Carel, A Political History of Parthia, The University of Chicago Press, Chicago 1938.
DEMIRCİOĞLU, Halil, Roma Tarihi-I. Cilt Cumhuriyet, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
DELİL, Nefel Roma-Part Savaşları Işığında Doğu Siyaseti ve Toprak-Sınır Mücadeleleri, (Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master’s Thesis), İzmir 2018.
DROYSEN, Johann Gustav, Büyük İskender Tarihi, Çev: Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Panama Yayınları, Ankara 2020.
DOWNEY, Glanville, A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest, Princeton University Press, Princeton 1961.
DOWNEY, Glanville, Ancient Antioch, Princeton University Press, New Jersey 1963.
EDWELL, M. Peter, Between Rome and Persia, The Middle Euphrates, Mesopotamia and Palmyra under Roman Control, by Routledge, London 2008.
EILERS, Wilhelm, “Iran and Mesopotamia”, The Cambridge History of Iran, 3/1, Ed. Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge 1983, p. 481-504.
ERRINGTON, Malcolm R., Hellenistik Dünya Tarihi MÖ 323-30, Çev: Gülşah Günata, 2. Basım, Homer Kitabevi, İstanbul 2020.
FRYE, Richard Nelson, The History of Ancient Iran, C. H. Becksche Verlagsbuchhandlung, München 1983.
GRAINGER, D. John, The Syrian Wars, Leiden, Boston, Brill 2010.
JUSTINUS, Epitome of Pompeius Trogus, Philippic Histories, John S. Watson, 1853.
KAHRAMAN, Özgür Eskiçağ Tarihinde Parthlar, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master’s Thesis), İstanbul 2002.
KATOUZIAN, Homa, The Persians: Ancient, Medieval and Modern Iran, Yale University Press, New York 2010.
KAYA, Mehmet Ali, Türkiye’nin Eskiçağ Tarihi-III- Hellenistik Dönem, Bilge Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul 2019.
KURT, Mehmet, “M.Ö. I. Yüzyılda Roma-Parth İlişkilerinin Kilikya Eyaleti’ndeki Yansımaları”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 2011, p. 1-14.
LERNER, D. Jeffrey, The Impact of Seleucid Decline on the Eastern Iranian Plateau: The Foundations of Arsacid Parthia and Graeco-Bactria, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 1999.
MAGIE, David, Anadolu’da Romalılar. M.Ö. III. ve IV. Yüzyıllarda Batı Anadolu, Çev: N. Başgelen-Ö. Çapar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2007.
MANSEL, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
POLYBIUS, The Histories, With an English Translation by W. R. Paton I-VI. Cambridge, Mass. (The Loeb Classical Library), London 1922 v.d.
RAWLINSON, George, The Sixth Great Oriental Monarchy or The Geography, History, & Antiquities of Parthia, Longmans, Green & Co., London 1873.
RAWLINSON, George, Parthia, T. Fisher Unwin, London 1893.
RAWLINSON, George, The Bactrian Empire Under the Greek Dynasties: Bactria from the Earliest Times to the Extinction of Bactrio-Greek Rule in the Punjab, Cambridge 1909.
SALLUST, Selections from the Histories, Translation by R. C. Rolfe, Harvard University Press, Cambridge (Mass.), 1921.
SHAYEGAN, M. Rahim, “On Demetrius II Nicator’s Arsacid Captivity and Second Rule”, Bulletin of the Asia Institute, Vol. 17, 2003, p. 83-103.
SHELDON, Rose Mary, Rome’s Wars in Parthia Blood in the Sand, Vallentine Mitchell Publishing, London 2010.
SHERWIN WHITE, Susan-Amélie Kuhrt, From Samarkhand to Sardis: A New Approach to the Seleucid Empire, University of California Press, Berkeley-Los Angeles 1993.
STRABON, The Geography of Strabo, With an English Translation by Horace Leonard Jones I-VIII. London, (The Loeb Classical Library), New York 1917- 1932.
STROOTMAN, Rolf, “The Coming of the Parthians: Crisis and resilience in Seleukid Iran in the reign of Seleukos II”, The Seleukid Empire, 281–222 BC: War Within the Family, Ed. K. Erickson, Classical Press of Wales, Swansea 2018, p. 129-150.
TARN, William, Woodthorpe, The Greeks in Bactria & India, Cambridge University Press, London 1938.
TEMİZKAN, Meltem, Seleukoslar Döneminde Antiokheia (Antakya), (Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master’s Thesis), Hatay 2017.
TOSUN, Serhat Pir, Antik Çağ’da Doğu-Batı Mücadelesi Kapsamında Roma-Part İlişkileri, (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master’s Thesis), Bursa 2020.
YILDIRIM, Ercüment, “Roma-Parth Mücadelesinde Fırat Nehri’nin Jeopolitik Önemi”, Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 2012, p. 45-64.
YILDIRIM, Nurgül, “Çivi Yazılı Tarihçelerde Babil’in Doğulu Son Hâkimleri Parthlar”, 3. Uluslararası Multidisipliner Sosyal Bilimler Kongresi, 04-06 Mayıs 2021, Ankara 2021, p. 323-331.
YILDIRIM, Nurgül-Meltem Temizkan, “Seleukoslar Döneminde Yaşanan Suriye Savaşları Üzerine Bir Değerlendirme”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 39, 2017, p. 117-131.
YILDIRIM, Nurgül-Meltem Temizkan, “Seleukoslar Döneminde Antiokheia’da Sosyal ve Kültürel Yaşam Üzerine Analizler”, International Journal of Social Sciences and Education Research, 4, 4, 2018, p. 645-660.
WIESEHOFER, Josef, “Fars under Seleucid and Parthian Rule”, The Age of the Parthians The Idea of Iran, Vol. 2, Ed. V. S. Curtis-S. Stewart, I.B. Tauris Publishing, London, New York 2007, p. 37-49.