Cumhuriyet Dönemi Dış Ticaret Politikası ve Bir Örgütlenme Örneği: Türkofis ve Faaliyetleri (1934-1939)

Bu çalışmanın amacı Cumhuriyet döneminde izlenen dış ticaret politikası çerçevesinde Türkofisve faaliyetlerini irdelemek olarak tanımlanır. Türkofis, 1929 dünya ekonomik buhranı sonucunda dışticaretin durgunlaşması nedeniyle memleketin iktisadî alanda gelişmesini sağlamak ve “milli iktisat”politikasını uygulamak için İktisat Vekâleti’ne bağlı olarak oluşturulan bir dış ticaret örgütüdür.Türkiye 1930’lu yıllarda dış ticaretini geliştirmek için iki ana prensip benimsedi. Öncelikle devlet dışticarette işini kolaylaştıracak yasal düzenlemeleri hayata geçirdi. İkinci olarak dış ticaret politikasınıgeliştirmek ve uygulamak için teşkilatlanmaya gitti. İktisat Vekâleti’nin bu alanda rehber olması,Türkiye’nin belli başlı ihraç mallarının ihracının teşkilâtlandırılması, yabancı memleketlerle olanihracatın geliştirilmesi, iktisadî alanda gerekli tedbirlerin alınması, iç ve dış pazarlarda Türkmallarının sürümünün artırılması için İktisat Vekâleti’nin yeniden ve güçlü bir şekildeteşkilatlandırılmasına gerek duyuldu. Bu kapsamda 27 Mayıs 1934’te kabul edilen kanunla İktisatVekâleti’nin teşkilat yapısında kapsamlı bir değişiklik yapıldı ve vekâlete bağlı olarak dış ticaretleilgilenmek üzere Türkofis Müdürlüğü oluşturuldu. Türkofis, Türkiye’nin dış ticaret politikası üretmeçabası çerçevesinde şekillenen bir teşkilatlanma örneğidir. İktisat Vekâleti’nin teşkilat yapısınındeğiştirilmesi ve dış ticaret işleriyle uğraşmak üzere Türkofis’in kurulması, izlenen milli iktisatpolitikasının tezahürleri olarak görülmelidir.Türkofisin başlıca görevi Türkiye’nin dış ticari münasebetlerini sağlamak, bir taraftan dünyada sıksık değişen politik ve ekonomik seyri göz önünde tutarak milli iktisadı koruyacak bir ticaret politikasıtespit etmek, diğer taraftan mevcut engellere rağmen ihracatı ilerletmeye çalışmaktır. Türkofis turizmve propaganda işlerini de üzerine almıştır. Türkofis, Cumhuriyet döneminde büyük işler başarmış,Türkiye’nin dış ticaret politikasını uygulamaya koymuş önemli bir dış ticaret örgütüdür.Araştırmanın temel kaynaklarını Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde yer alan ve “Türkofis” hakkındarapor, bülten ve kararnameleri içeren evrak oluşturacaktır. Ayrıca Türkofis ile ilgili kanunlar içinresmi yayınlar başvurulan diğer önemli kaynaklardır. İlaveten araştırmayla ilgili bilgi ve yorumlarayer veren süreli yayınlar ve telif eserler de araştırmanın kaynakları arasındadır.

The Foreign Trade Policy of the Republic Period and a Sample of Organisation: Türkofis and Its Activities (1934-1939)

The purpose of this study is defined as the examination of Türkofis and its activities within the frame of foreign trade policy carried out during the Republic period. Türkofis is a foreign trade organisation formed under the Ministry of Economics due to the foreign trade slowdown as a result of the 1929 world economic depression in order to enable the country to develop in the field of economics and implement the “national economy” policy. Turkey adopted two main principles to develop foreign trade during 1930s. Primarily, the state actualised legal regulations that would make its work easier in the foreign trade. Secondly, it was organised in order to develop and implement its foreign trade policy. The reorganisation of the Ministry of Economics in a powerful way was required in order for the Ministry of Economics to be the guide in this field, the exportation of Turkey’s main merchandise exports to be organised, the export with foreign countries to be developed, the necessary precautions in the field of economics to be taken, and the marketing of Turkish goods in domestic and foreign markets to be increased. Within this scope, a comprehensive change was made in the organisational structure of the Ministry of Economics with a law enacted on 27 May 1934, and the Türkofis Directorate was formed under the Ministry of Economics for the purpose of dealing with foreign trade. Türkofis is an example of organisation shaped with the frame of effort of Turkey to develop a foreign trade policy. The change of the organization structure of the Ministry of Economics and the establishment of Türkofis for dealing with the foreign trade works are supposed to be seen as the appearances of the followed national economic policy. The primary duty of Türkofis is to maintain foreign trading relations of Turkey, establish a trade policy for protecting national economy in consideration of the often changing political and economic state of affairs in the world on the one hand, and try to improve the export despite the existing obstacles on the other hand. Türkofis has also undertaken the works of tourism and propaganda. Türkofis is an important foreign trade organization that has accomplished great things in the Republic Period and implemented the foreign trade policy of Turkey. The main sources of the study will be the document containing reports, journals, and governmental orders about Türkofis in the Republic Archives of the Prime Ministry. Furthermore, the official publications for the statute laws related to Türkofis are other crucial referenced sources. Moreover, periodicals and copyright works including information and comments related to the issue are among the sources of the study.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10.0.0 / 163.143.1, 28.01.1938.
BCA, 30.18.1.2 / 43.14.1, 13.03.1934.
BCA, 30.18.1.2 / 43.16.12, 22.03.1934.
BCA, 30.18.01.02 / 46.41.9, 10.06.1934.
BCA, 490.1.0.0./1128.119.1, s. 29, 7 Temmuz 1934.
BCA, 30.18.1.2 / 47.52.6, 17.07.1934.
BCA, 490.1.0.0./1128.119.1, 6.12.1934.
BCA, 490.1.0.0 / 1128.119.1, 25 Nisan 1935.
BCA, 30.18.1.2 / 58.75.19, 2.10.1935.
BCA, 30.10.0.0 / 161.128.1.2, 29.11.1935.
BCA, 30.10.0.0 / 161.128.1.1, 29.11.1935.
BCA, 490.01 / 1457.46.1, 1 Mart 1936.
BCA, 30.18.01.02 / 73.30.7, 15.04.1937.
BCA, 30.18.1.2 / 76.56.14, 18.06.1937.
BCA, 30.18.01.02 / 84.69.5, 27.07.1937.
BCA, 30.18.1.2 / 78.74.16, 26.08.1937.
BCA, 30.18.01.02 / 79.88.6, 1-2, 1.11.1937.
BCA, 80.18.01.02 / 80.96.4, 23.11.1937.
BCA, 30.18.01.02 / 81.106.11, 27.12.1937.
BCA, 80.18.01.02 / 82.5.6, 15.01.1938.
BCA, 30.18.01.02 / 85.105.16, 24.12.1938.
BCA, 490.1.0.0./1128.119.1, s. 26, Birinciteşrin 1934.
“Gümrük Tarifesi Kanunu”, Kanun No: 1499, Resmi Gazete, ,1 Temmuz 1929, Sayı 1230, s. 7753-7761.
“Ticaret Mukavelesi veya Modus Vivendi Aktetmiyen Devletler Ülkesinden Türkiye’ye yapılacak İthalâta Memnuiyetler veya Tahdit veyahut Takyitler Tatbikina Dair Kanun”, Kanun No: 1873, Resmi Gazete, 1 Ağustos 1931, Sayı: 1861, s. 692.
“İktisat Vekâleti Teşkilât ve Vazifeleri Hakkında Kanun”, Kanun No 2450, Resmi Gazete, 29 Mayıs 1934, Sayı: 2713, s. 3866-3869.
“Ticaret Vekâleti Teşkilat ve Vazifelerine Dair Kanun”, Kanun No:3614, Resmi Gazete, 31.05.1939, Sayı:4220, s. 11846-11847.
“Ziraat ve Ticaret Vekâletleri Teşkili Hakkında Kanun”, Kanun No:432, Resmi Ceride, 7 Nisan 1340, sene: 2, No: 68, s. 3.
“Büyük Millet Meclisi İcra Vekillerinin Sureti İntihabına Dair Kanun”, Kanun No: 3, Ceride-i Resmiye, 7 Şubat 1337, Sene: 1, No: 1, s. 4.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 11, İçtima 1, Altmış Yedinci İnikad, 25.V.1936, s. 150.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 14, İçtima 2, On Altıncı İnikad, 25.V.1936, s. 78, ek 5.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 14, İçtima 2, On Altıncı İnikad, 25.V.1936, s. 78, ek 5.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 18, İçtima 2, Altmış Üçüncü İnikad, 24.V.1937, s. 183.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre IV, C. 22, İçtima 3, Elli sekizinci İnikad, 27.V.1934, s. ek 1-3.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre IV, C. 22, İçtima 3, Elli Sekizinci İnikad, 27 Mayıs 1934, s. 298-306.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 1, İçtima: F., İkinci İnikad, 7.3.1935, s. 31-32.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 11, İçtima 1, Altmış Yedinci İnikad, 25.V.1936, s. 204.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 16, İçtima: 2, Otuz İkinci İnikad, 3.II.1937, s. 43, s. sayısı 71.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 16, İçtima: 2, Otuz İkinci İnikad, 3.II.1937, s. 43, s. sayısı 71.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 3, İçtima: F, Yirmi Dokuzuncu İnikad, 25.5.1935, s. 251.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, C. 3, İçtima: F., Yirmi Yedinci İnikad, 22.5.1935, s.170.
“Milli Ekonominin Umumi Hatları, İktisat Vekilimiz Bay Celal Bayar’ın Arttırma ve Yerli Malları Haftası Münasebetiyle Radyoda Verdiği Nutuk”, Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Yıl:1, No:1, Ankara, 16 Sonkanun 1936, s. 3-4.
“Türkofis İç ve Dış Teşkilatı”, Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Yıl 1, No:1, Ankara, 16 Sonkanun 1936, s. 25.
“Dış Ticaret Durumu”, Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Yıl 1, No:1, Ankara, 16 Sonkanun 1936, s. 8-9.
“Başlangıç”, Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Yıl 1, No:1, Ankara 16 Sonkanun 1936, s. 1.
Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Yıl:1, No: 1, Ankara, 16 Sonkanun 1936, s. 1- 25.
Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Yıl:1, No:8, Ankara, 1 Mayıs 1936, s. 1 (iç kapak sayfa 1’den önce).
“935’in 10 Ayı İçinde Dış Ticaretimiz”, Cumhuriyet, Sayı: 4198, 21 İkincikanun 1936, s. 8.
“Ambalaj Örnekleri, Bugün Türkofisde Faydalı Bir Sergi Açılıyor”, Cumhuriyet, No: 3839, 22 İkincikanun 1935, s. 3.
“Ankara’da Toplanacak Turizm Kongresi, Cumhuriyet, No: 3878, 2 Mart 1935, s. 2.
“Av Derileri İhracatı”, Cumhuriyet, Sayı:4344, 18 Haziran 1936, s. 2.
“Beynelmilel Sergilere Davet Ediliyoruz”, Cumhuriyet, No: 3777, 19 Teşrinisani 1934, s. 2.
“Bir Propaganda Filmi Yapılıyor”, Cumhuriyet, No: 3745, 8 Teşrinievvel 1934, s. 5.
“Bükreş ve Hayfa’da Birer Sergi Açılacak”, Cumhuriyet, Sayı: 4203, 26 İkincikanun 1936, s. 7.
“Celal Bey Edirne’ye Gitti”, Cumhuriyet, No: 3712, 5 Eylül 1934, s. 1.
“Ekonomi Bakanlığı Türkofis Başkanlığından”, Cumhuriyet, Sayı: 4102, 15 Birinciteşrin 1935, s. 8.
“Fena Yumurta İhracatçıları”, Cumhuriyet, No:3798, 10 Birincikanun 1934, s. 2.
“Halıcılık Hakkında Tetkikat Yapılıyor”, Cumhuriyet, Sayı: 4633, 8 Nisan 1937, s. 5.
“Harice Daha Çok Mümessil Gönderilecek”, Cumhuriyet, No: 3930, 26 Nisan 1935, s. 2.
“Hindistanla Ticaretimiz Genişliyor”, Cumhuriyet, Sayı: 4652, 27 Nisan 1937, s. 106.
“İhracat Ticaretinde Tüccarın Mevkii”, Cumhuriyet, No: 3568, 14 Nisan 1934, s. 1.
“İhraç Mallarımız, Türkofis Güzel Afişler Hazırladı”, Cumhuriyet, Sayı: 4279, 14 Nisan 1936, s. 2.
“İktisat Teşkilatında Yapılacak Yenilik”, Cumhuriyet, Sayı: 4901, 4 İkincikanun 1938, s. 3.
“İktisat Vekâletinde Yeni Bir Teşkilat Projesi Hazırlanıyor”, Cumhuriyet, Sayı: 5316, 3 Mart 1939, s. 7.
“İktisat Vekâletinin Yeni Teşkilatı ve Türkofis, Celal Bey Mühim Beyanatta Bulundu” Cumhuriyet, No: 3552, 26 Mart 1934, s. 1, 5.
“İktisat Vekilimizin Güzel Bir Hareketi”, Cumhuriyet, Sayı: 4352, 26 Haziran 1936, s. 1,6.
“İspanya’ya Mukabele-i Bilmisil İsteniyor”, Cumhuriyet, Sayı: 3937, 3 Mayıs 1935, s. 2.
“İtalya Bizden Balık Alacak”, Sayı: 4034, 8 Ağustos 1935, s. 3.
“Lağvedilen Teşekküller”, Cumhuriyet, Sayı: 5406, 1 Haziran 1939, s. 2.
“Macarlarla Ticaret Müzakeresi”, Cumhuriyet, Sayı: 5264, 7 İkincikanun 1939, s. 2.
“Mahrem Fişler”, Cumhuriyet, No: 3733, 26 Eylül 1934, s. 7.
“Moskova Türkofis Mümessilliği Lağvedildi”, Cumhuriyet, Sayı: 4190, 13 İkincikanun 1936, s. 3.
“Ofis Müdürü Atina’ya Gidiyor”, Cumhuriyet, Sayı: 4270, 5 Nisan 1936, s. 2.
“Ofiste Değişiklik”, Cumhuriyet, No:3929, 25 Nisan 1935, s, 10.
“Rusya ile İş Yapan Tacirlerimize”, Cumhuriyet, No:3661, 16 Temmuz 1934, s. 4.
“Sanayi Müzesi Ankara’ya Taşınıyor”, Cumhuriyet, Sayı: 4384, 28 Temmuz 1936, s. 4.
“Seyahate Çıkacak Ofis Heyeti”, Cumhuriyet, Sayı: 4262, 28 Mart 1936, s. 3.
“Seyyah İşleri”, Cumhuriyet, No:3886, 10 Mart 1935, s. 2.
“Tel Aviv Sergisine Gönderilecek Eşya”, Cumhuriyet, Sayı: 4258, 24 Mart 1936, s. 4.
“Turing Klüb”, Cumhuriyet, Sayı: 4181, 4 İkincikanun 1936, s. 5.
“Tuz İsteyenler Çoğaldı”, Cumhuriyet, Sayı: 4067, 10 Eylül 1935, s. 2.
“Türk Malı Almak İsteyen Alman Tacirleri”, Cumhuriyet, No: 3813, 25 Birincikanun 1934, s. 5.
“Türk Ofisten”, Cumhuriyet, Sayı: 3998, 3 Temmuz 1935, s. 11.
“Türkofis Hayırlı Semerelerini Vermeye Başladı”, Cumhuriyet, No: 3673, 28 Temmuz 1934, s. 2.
“Türkofis İş Başında”, Cumhuriyet, No: 3617, 2 Haziran 1934, s. 1.
“Türkofis Müdürlüğü”, Cumhuriyet, No: 3916, 12 Nisan 1935, s. 2.
“Türkofis Müdürü Geldi”, Cumhuriyet, No: 3710, 3 Eylül 1934, s. 5.
“Türkofis Neşriyat ve Propaganda Servisi Turizm Raporu”, BCA, 490.1.0.0./1128.119.1, Nisan 1935.
“Türkofis Tadil Ediliyor”, Cumhuriyet, Sayı:4638, 13 Nisan 1937, s. 5.
“Türkofis Teşkilatı Genişliyor”, Cumhuriyet, Sayı: 3983, 18 Haziran 1935, s. 3.
“Türkofis Teşkilatı Hariçte ve Dahilde Dört Yeni Şube Açılıyor”, Cumhuriyet, No: 3905, 1 Nisan 1935, s. 2.
“Türkofis Teşkilatı”, Cumhuriyet, Sayı: 3991, 26 Haziran 1935, s. 6.
“Türkofis Teşkilatı”, Cumhuriyet, Sayı: 5374, 30 Nisan 1939, s. 2.
“Türkofis Teşkilatında Yapılacak Değişiklik”, Cumhuriyet, Sayı: 5075, 30 Haziran 1938, s. 2.
“Türkofis’in Genişletilmesi, Cumhuriyet, Sayı:3985, 20 Haziran 1935, s. 3.
“Türkofisi İstanbul Kadrosu”, Cumhuriyet, No: 3555, 1 Nisan 1934, s. 2.
“Türkofisi Müdürlüğü”, Cumhuriyet, No: 3780, 22 Teşrinisani 1934, s. 3.
“Türkofisin Yeni Dış Memleketler Mümessilleri”, Cumhuriyet, Sayı: 4512, 3 Birincikanun 1936, s. 7.
“Türkofiste Açılan Ambalaj Meşheri”, Cumhuriyet, No: 3841, 24 İkincikanun 1935, s. 4
“Türkofiste Değişiklikler”, Cumhuriyet, Sayı: 4365, 9 Temmuz 1936, s. 5.
“Türkofiste Tayinler”, Cumhuriyet, No: 3644, 29 Haziran 1934, s. 3.
“Türkofiste Yenilikler”, Cumhuriyet, No: 3927, 23 Nisan 1935, s. 10.
“Yeni Ofis Mümessillikleri”, Cumhuriyet, Sayı: 4335, 9 Haziran 1936, s. 3.
“Yeni Türkofis Müdürü”, Cumhuriyet, No: 3926, 22 Nisan 1935, s. 5.
“Yeni Türkofis Müdürü”, Cumhuriyet, Sayı: 3967, 2 Haziran 1935, s. 3.
“Yumurtalara Vurulacak Damga”, Cumhuriyet, Sayı: 4133, 15 İkinciteşrin 1935, s. 3.
Yunus Nadi, “Dış Ticaretimizi Canlandırmak İçin”, Cumhuriyet, Sayı: 4897, 31 Birincikanun 1938, s. 1, 5.
Yunus Nadi, “Türkofis İş Başında”, Cumhuriyet, No: 3617, 2 Haziran 1934, s. 1-2. Araştırma Eserleri
AKYILDIZ, Ali, “Osmanlılar: Modern Dönem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, 2007, s. 506-509.
CİNGİ, Selçuk, “Turizm ve Türk Turizm Sektörü”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari bilimler Fakültesi Dergisi, C. 7, Sayı: 1-2, 1989, s. 145-166.
EVCİN, Erol, “Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü Döneminde Turistik Tanıtım ve Propaganda Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXXII, Sayı: 94, Güz 2016, s. 96-160.
EVCİN, Erol, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Turizm ve Tanıtma Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 55, Güz 2014, s. 23-82.
GEÇGEL, Seçil, Celal Bayar’ın Milli Ekonomiyi Kurma Faaliyetleri, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay 2015, s. 46.
KURUÇ, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, (1933-1935), C. 2, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., Ankara 1993.
MERAY, Seha, Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, İkinci Takım, C. II, Konferansta İmzalanan Senetler (30 Ocak ve 24 Temmuz 1923), Yapı Kredi Yay., 2. Baskı, İstanbul 2001.
ÖZDEMİR, Besime Pınar - AKTAŞ, Melike, “Public Relations in Turkey during 1920- 1955: The Display of a Western Image”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergi, Sayı: 46, Bahar 2018, s. 76-88.
ÖZGEN, İhsan Fuat, Cumhuriyet Dönemi’nde Celâl Bayar’ın Siyasî ve İktisadî Faaliyetleri (1923-27 Mayıs 1960), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2007.
ÖZKAN, M. Selçuk, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’nin Takas Usulü Ticareti”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 34, Yaz 2012, s. 89‐ 96.
SOYSÜREN, A. Haydar, “Erken Cumhuriyet Döneminde Devlet’in Rolü Bağlamında Fındık Piyasasının Örgütlenmesi ve İhracatçı Tüccarların Ayrışması sürecinde Karadeniz Fındık İhracatçıları Birliği’nin Kurulması”, Ünye İİBF Dergisi, C. 1, Sayı: 2, Aralık 2017, s. 26-42.
TEKELİ, İlhan - İLKİN, Selim, İktisadi Politikaları ve Uygulamalarıyla İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, C. II, 2. Baskı, İletişim Yay., İstanbul 2014.
TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
YAVUZ, Mehmet Cihan - KARABAĞ, Solmaz Filiz, “Ulusal Turizm Tanıtımı ve Pazarlama Yöntemi Örgütlenmesi; Türkiye İçin Bir Model Önerisi”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, C. 1, Sayı: 36, Yıl: 2009, s. 113-130.
ZARAKOLU, Avni, “1929/30 Dünya Ekonomik Krizi Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Krizle Mücadele Tedbirleri”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., Ankara 1982, s. 89-105.