Türkiye’nin Sadabad Paktı Ekseninde Şekillenen Ortadoğu Politikası

1930 yılından itibaren etkili bir dış politika izlemeye başlayan Türkiye, sınırlarını güvence altınaalabilmek amacı ile diğer devletlerle olan ilişkilerini barışçıl bir zemine oturtmak istemiştir. Budoğrultuda Türkiye’nin, Ortadoğu devletleriyle olan ilişkileri önem arz etmiştir. Doğu devletleri ileolan sınır sorunlarına bir çözüm geliştirmek isteyen Türkiye, bu devletler ile olan ilişkilerini sağlambir zemine oturtmak için “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh” ilkesi doğrultusunda ülke topraklarınıgüvenceye almak adına Ortadoğu’daki devletlerle bir pakt imzalamayı amaçlayan bir politikaizlemiştir. Uluslararası alanda yaşanan gelişmeler, Türkiye’nin Ortadoğu’da daha etkin bir politikaizlemesini sağlamış ve bu politikanın sonucunda 1937 yılında, Türkiye, İran, Irak ve Afganistanarasında Sadabad Paktı imzalanmıştır. Bu çalışma, Sadabad Paktı’na giden süreçte Türkiye’ninOrtadoğu politikasını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Turkey’s Middle East Policy Shaped in the Axis of Sadabad Pact

Turkey who began an effective foreign policy since 1930, wanted to place its relations on a peaceful background, in order to secure its frontiers. In this respecrt, Turkey’s relation with Middle Eastern states was important. Turkey who had a frontier problem with the Eastern states wanted to a bring a solution to ths issue. So She carried a policy, aiming to sign pact with the Middle Eastern states, in paralel to “Peace at home, Peace in the world” to safeguard its territory. The developments in the internaional arena made Turkey to follow more effective policy in The Middle East and in 1937 Turkey, Iran, Iraq and Afghanistan signed Sadabad Pact result of this policy. This study aims to explain Turkey’s policy towards Middle East in the process of Sadabad Pact.

PDF

___

Public Record Office (PRO), Foreign Office (FO), 371/19037, E 854/854/44
PRO, FO, 371/20091, E 933/933/44
PRO, FO, 371/20860, E 4402/188/44
PRO, FO, 371/21935, E 2214/2214/44
PRO, FO, 3717/20861, E 1862/44,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri (TBMMZC), D. 5, C. 19
TBMMZC, D. 5, C. 20,
Cumhuriyet, 1 Temmuz 1937
Ulus, 29 Haziran 1937
AÇIKSES, Erdal – KİŞMAN, Zülfükar Aytaç, “Soğuk Savaş Sonuna Kadar Ortadoğu ve Türkiye’nin Ortadoğu Politikaları”, Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi, Yıl: 2 Sayı: 8, Aralık 2017, ss. 1-20.
AL, Arzu, Türk Dış Politikası 1918-1980, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2014.
ARAS Tevfik Rüştü, Atatürk’ün Dış Politikası, Kaynak Yayınları, İstanbul 2010.
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1987.
ATABAY, Mithat, Son Yüzyılda Türkiye ve Ortadoğu, Paradigma Akademi, İstanbul 2016.
BALCI, Ali, Türkiye Dış Politikası İlkeler, Aktörler, Uygulamalar, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2013.
BAYRAKTAR, Bayram, “Atatürk’ün Ortadoğu Politikası”, http://www.ayk.gov.tr/wpcontent/uploads/2015/01/BAYRAKTAR-BayramATAT%C3%9CRK%E2%80%99%C3%9CN-ORTA-DO%C4%9EUPOL%C4%B0T%C4%B0KASI.pdf, (E.T. 15.07.2018), ss. 663-667.
BİLGİN, Mustafa Sıtkı, “İki Savaş Arası Dönemde Türkiye’nin Ortadoğu Politikası”, Gazi Akademik Bakış, C. 9, S. 18, Yaz 2016, ss. 33-44.
ÇELİK, Mustafa Edip, “İngiliz Büyükelçilik Yıllık Raporlarında Türk Dış Politikası (1933-1937)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, C. 3, S. 2, Ağustos 2017, ss. 25-43.
ÇELİKER, İlhan, “ Atatürk’ün Ortadoğu Politikası”, Tarih Okulu Dergisi, Y. 11, S. XXXIV, Haziran 2018, ss. 645-666.
DİNÇ, Nihat, Gönüllü Diplomat ‘Bir diplomatın meslek yaşamından notlar’, İthaki Yayınları, İstanbul 1998.
DURAN, Hasan – KARACA, Ahmet, “Tek Parti Dönemi Türk-Arap İlişkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 3, Y. 2011, ss. 203-216.
ERDAL, İbrahim, (a), “Atatürk Dönemi (1923-1938) Türk-İran İlişkileri ve Sadabad Paktı”, Karadeniz Araştırmaları, S. 34, Yaz 2012, ss. 77-88.
ERDAL, İbrahim, (b), “Türk Basını ve Arşiv Belgelerine Göre Atatürk Dönemi (1920- 1938) Türk- Irak İlişkileri Ve Sadabad Paktı”, The Journal Of Academic Social Science Studies International Journal Of Social Science, Vol. 5 Issue 5, 2012, ss. 93-104.
ERDEN, Ömer, Türkiye’nin Doğu Sınırının Oluşumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2017.
ERHAN, Çağrı, “İki Dünya Savaşı Arasında Türkiye ve Ortadoğu”, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, http://www.obarsiv.com/cagdas_seminerleri_0607.html, (E.T. 14.05.2018), ss. 1- 10.
ERTAN, Temuçin Faik, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Siyasal Kitabevi, Ankara 2016.
GÖNLÜBOL, Mehmet – SAR, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2013.
HIRSCHFELD, Yair P., “The Northern Teir in European Politics during the 1920s and 1930s: Prelude to Cold War”, Ed. Uriel Dann, The Great Powers In The Middle East 1919-1939, Holme&Meier, New York 1988, ss. 317-332.
İNÖNÜ, İsmet, Hatıralar, Yay. Haz: Sabahattin Selek, Bilgi Yayınevi, Ankara 2009.
JIVKOVA, Ludmila, İngiliz-Türk İlişkileri 1933-1939, Çev: F. Muharrem-F. Erdinç, Habora Kitabevi, İstanbul 1975.
KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Mondros’tan Musul’a Türk-İngiliz İlişkileri, İmaj Yayınevi, Ankara 2006.
ORAN, Baskın (ed.), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
ÖZGİRAY, Ahmet, “İngiliz Belgeleri Işığında Türk-İran Siyasi İlişkileri (1920-1938), Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, Yay. Haz: Berna Türkdoğan, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2010, ss. 301-313.
PALABIYIK, Mustafa Serdar, “Sadabad Paktı (8 Temmuz 1931): İttifak Kuramları Açısından Bir İnceleme”, Ortadoğu Etütleri, Cilt 2, Sayı 3, Temmuz 2010, ss. 147-179.
PEHLİVANOĞLU, A. Öner, Ortadoğu ve Türkiye, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2004.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara 2008.
SANDIKLI, Atilla, Atatürk’ün Dış Politika Stratejisi: Hedefler ve Prensipler, Bilgesam Yayınları, İstanbul 2014.
SARAY, Mehmet, Türkiye ve Yakın Komşuları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2010.
SHMUELEVITZ, Aryeh, “Atatürk’s Policy Toward The Great Powers”, Ed. Uriel Dann, The Great Powers In The Middle East 1919-1939, Holme &Meier, New York 1988, ss. 311-317.
SOYSAL, İsmail, “1937 Sadabad Paktı”, Yay. Haz: İsmail Soysal, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999, ss. 327-343.
SÖNMEZOĞLU, Faruk, İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul 2011.
THOBIA, Jacuas, “Atatürk Ve Dış Siyaseti”, Çev: İbrahim Güler, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, C. 11, S. 22, Y.201/2, ss. 169-177.
TURAN, Tufan – TURAN, Esin Tüylü, “Cumhuriyet ve Ulus Gazetelerinde Saadabad Paktı’nın İmzalanmasının Yansımaları”, Turkish Studies, Vol. 6/3 Summer 2011, ss. 1749-1767.
TÜRKMEN, İlter, “Türkiye Cumhuriyeti’nin Ortadoğu Politikası”, http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-22-20140717111.pdf, (E.T. 18.07.2018), ss. 1-37.
UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitabevi, İstanbul 2000.
UYAR, Elif, Türk İngiliz Siyasal İlişkileri (1929-1936), Yeniden Anadolu Ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya 2007.
WATT, D. Cameron, “The Saadabad Pact of 8 July 1937”, Ed. Uriel Dann, The Great Powers In The Middle East 1919-1939, Holme &Meier, New York 1988, ss. 333- 353.
YEŞİLBURSA, Behçet Kemal, “Atatürk Dönemi Türkiye’nin Ortadoğu Politikası ve Misak-ı Milli”, Yeni Türkiye: Misak-ı Milli Özel Sayısı, Y. 23, S. 93,Ocak-Şubat 2017, ss. 598-618.