Türkiye Cumhuriyeti’nde Çay Yetiştiriciliği ve Çay Politikaları (1923-1960)

(ORCID: 0000-0001-7478-3149)Kastamonu Üniversitesi – Kastamonu

Tea Cultivation and Tea Policies in the Republic of Turkey (1923-1960)

This study deals with tea cultivation and tea policies in Turkey from the early years of the Republic to 1960 and the reflections of these policies on economy. The study is limited to and addressed under two periods: tea cultivation activities in Turkey in the early years of the Republic (1923-1950) and tea cultivation activities in Turkey in the period of the Democratic Party (DP) (1950-1960). Tea cultivation and tea policies in the Republic of Turkey and the reflections of these policies on economy have been evaluated based on numeric data. The source materials of the study are Prime Ministry Republic archive documents and official publications such as Grand National Assembly of Turkey (TBMM) proceedings of memorandum, laws, journals of official reports, Republic of Turkey official gazette, and articles from economy and agriculture magazines of the period. The relevant evaluations have been made considering the developments in tea cultivation in Turkey and across the world in the periods mentioned. The study has found out that important steps were taken in the field of tea production with the Law no 407 accepted on 6 February 1924, just after the proclamation of the Republic, and Tea Law dated 27 March 1940 and numbered 3788. Tea production gained acceleration thanks to Prime Minister İsmet İnönü’s visit to Rize in 1935 and the efforts of Muhlis Erkmen and Şevket Raşit, the ministers of agriculture, and Zihni Derin. Production turned into mass production as Rize Tea Factory came into operation in 1947. In the DP period, new legal regulations were introduced about tea and the funds appropriated for tea expenses from the budget led to an increase in the number of tea factories and workshops every passing year. In addition, production was extended to Trabzon, Giresun, Artvin, and Ordu provinces besides Rize. In this way, tea made significant contributions to the national economy.

___

  • BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 85-91-11, Tarih: 26.10.1938.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 87-64-20, Tarih: 01.07.1939.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 171-187-36, Tarih: 05.03.1940.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 91-44-10, Tarih: 10.05.1940.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 40-240-6, Tarih: 14.03.1942.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 104-13-19, Tarih: 28.02.1944.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 109-66-15, Tarih: 12.11.1945.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 181-250-17, Tarih: 28.04.1947.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 122-37-15, Tarih: 19.04.1950.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 127-100-17, Tarih: 12.01.1952.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 140-81-19, Tarih: 06.09.1955.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 79-493-8, Tarih: 16.04.1957.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 79-494-8, Tarih: 11.07.1957.
  • BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 79-495-11, Tarih: 14.02.1958
  • A. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanunlar Dergisi, Zabıt Ceridesi ve Tutanak Dergisi
  • TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, C. 2, 06.02.1340, s. 206.
  • TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, C. 5, 16.05.1927, s. 173.
  • TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C. 21, 27.03.1940, s. 196-198.
  • TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C. 23, 20.05.1942, s. 232-236.
  • TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, C. 31, 07.06.1949, s. 932.
  • TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, C. 33, 27.02. 1951, s. 463.
  • TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, C. 35, 10.07.1953, s. 874.
  • TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 10, C. 38, 25.06.1956, s. 932.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 2, Toplantı: 1, C. 5, 96. Birleşim, 06.02.1340, s. 614- 628.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Bazı Dairelerin 1927 Sene-i Maliyesi Bütçelerine Tahsisatı Munzamma İtasına Dair Kanun Lâyihası, Dönem: 3, Toplantı: 1, C. 3, 19.04.1928, S. Sayısı: 101, s. 132, 238.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 3, Toplantı: 2, C. 12, 74. Birleşim, 01.06.1929, s. 226.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Tayinat ve Yem Kanununun Birinci Maddesine Müzeyyel 1- 357 Numaralı Kanun Lâyihası ve Millî Müdafaa, Maliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları, Dönem: 3, Toplantı: 2, C. 12, 01.06.1929, Sıra No: 219, s. 4.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1931 Senesi Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 4, Toplantı: Fevkalade, C. 3, 27. Birleşim, 14.07.1931, Sıra No: 50, s. 114.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1932 Senesi Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 4, Toplantı: 1, C. 9, 20.06.1932, S. Sayısı: 156, TBMM Matbaası, 1932, s. 303
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: 2, C. 15. 50. Birleşim, 15.05.1933, s. 79.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1933 Malî Senesi Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 4, Toplantı: 2, C. 15, 15.05.1933, S. Sayısı: 165, TBMM Matbaası, 1933, s. 108.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 4, Toplantı: 3, C. 22, 27.05.1934, s. 281. TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 5, Toplantı: F. C. 3, 22.05.1935, s. 296.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: F. C. 2, 22.05.1939, s. 177.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 1, C. 9, 28. Birleşim, 18.03.1940 s. 5-6.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 1, C. 9, 29. Birleşim, 20.03.1940 s. 8-23.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 1, C. 9, 30. Birleşim, 22.03.1940, s. 29.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 1, C. 9, 27.03.1940, s. 47-51.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 1. C. 11, 27.05.1940, s. 191.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 2. C. 18, 26.06.1941, s. 275.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1942 Malî Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 6, Toplantı: 3. C. 25, 25.05.1942, S. Sayısı: 146, TBMM Matbaası, Ankara, 1942, s. 69.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 3. C. 25, 25.05.1942, s. 351.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: F. C. 2, 24.05.1943, s. C/11.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: 1. C. 10, 22.05.1944, s. 269.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, 1946 Yılı Bütçe Kanunu Tasarısı ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 7, Toplantı: 3, C. 20, 3. Birleşim, 17.12.1945, S. Sayısı: 5,
  • TBMM Basımevi, Ankara, 1945, s. 49.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1945 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: 2. C. 17, 21.05.1945, s. 290.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 0, C. 1, 3. Birleşim, 14.08.1946, s. 37.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 1, C. 3, 18. Birleşim, 18.12.1946, s. 6.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, 1947 Yılı Bütçe Kanunu Tasarısı ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 8, Toplantı: 1, C. 3, 18.12.1946, S. Sayısı: 9, TBMM Basımevi, Ankara, 1946, s. 2.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8 Toplantı: 2, C. 8, 23. Birleşim, 26.12.1947, s. 279.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, 1949 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 8, Toplantı: 3, C. 16, 21.02.1949, s. 300.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, 1951 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 9, Toplantı: 1, C. 5, 19.02.1951, s. 371.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 1, C. 5, 53. Birleşim, 27.02.1951, s. 1096.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, 1952 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 9, Toplantı: 2, C. 13, 20.02.1952, s. 357, 383.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, 1953 Yılı Bütçe Kanunu Tasarısı ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 9, Toplantı: 3, C. 20, 16.02.1953, S. Sayısı: 108, TBMM Basımevi, Ankara, 1953, s. 246.
  • TBMM, Tutanak Dergisi, 1953 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 9, Toplantı: 3, C. 20, 16.02.1953 s. 385.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1954 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 9, Toplantı: 4, C. 28, 18.02.1954, S. Sayısı: 183, TBMM, Basımevi, Ankara, 1954, s. 287.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1954 Yılı Masraf Bütçeleri, Dönem: 9, Toplantı: 4, C. 28, 18.02.1954, s. 398.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 2, C. 8, 1. Birleşim, 01.11.1955, s. 9.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1955 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 10, Toplantı: 1, C. 5, 18.02.1955, S. Sayısı: 183, TBMM, Matbaası, Ankara, 1955, s. 318.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1955 Yılı Masraf Bütçeleri, Dönem: 10, Toplantı: 1, C. 5, 18.02.1955, s. 366.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1956 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 10, Toplantı: 2, C. 10, 20.02.1956, S. Sayısı: 59, TBMM, Matbaası, Ankara, 1956, s. 279.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 10, Toplantı: 3, C. 17, 20.02.1957, s. 440.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1956 Yılı Masraf Bütçeleri, Dönem: 10, Toplantı: 2, C. 10, 20.02.1956, s. 386.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 1, C. 2, 40. Birleşim, 02.19.1958, s. 156.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1958 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 11, Toplantı: 1, C. 2, 40. Birleşim, 02.19.1958, S. Sayısı: 31, TBMM Matbaası, Ankara, 1958, s. 30.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 11, Toplantı: 2, C. 1, 19.02.1958, s. 409
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 11, Toplantı: 1, C. 2, 19.02.1958, s. 372, 409, 416.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 2, C. 7, 40. Birleşim, 20.02.1959, s. 303, 341-342.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 11, Toplantı: 2, C. 7, 40. Birleşim, 20.02.1959, s. 365.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 3, C. 10, Birinci Birleşim, 01.11.1959, s. 18.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, 1960 Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 11, Toplantı: 3, C. 12, 41. Birleşim, 19. 02.1960, S. Sayısı: 43, TBMM Matbaası, Ankara, 1960, s. 44.
  • TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 11, Toplantı: 3, C. 12, 41. Birleşim, 19. 02.1960, s. 366.
  • Kurucu Meclis (KM), Tutanak Dergisi, Gider Bütçeleri, İkinci Birleşim, 20.02.1961, s. 345.
  • Resmi Gazete, Sayı No: 596, 28 Mayıs 1927.
  • Resmi Gazete, Sayı No: 4474, 2 Nisan 1940.
  • Resmi Gazete, Sayı No: 5114, 25 Mayıs 1942.
  • Resmi Gazete, Sayı No: 7231, 13 Haziran 1949.
  • Resmi Gazete, Sayı No: 7748, 2 Mart 1951.
  • Resmi Gazete, Sayı No: 8458, 15 Temmuz 1953.
  • Resmi Gazete, Sayı No: 9346, 30 Haziran 1956.
  • C. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (İGM) ve Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) Yayınları
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1932- 1933, Yayın No: 34, Ankara, 1932, s. 295.
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1934-1935, Ankara, 1935, s. 433.
  • İGM, İstatistik Yıllığı, 1935-1936, Yayın No: 88, Ankara, 1936, s. 314.
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1936-1937, Yayın No: 115, Ankara, 1937, s. 259.
  • İGM, Küçük İstatistik Yıllığı, 1937-1938, Yayın No: 129, Ankara, 1938, s. 106.
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1939-1940, Yayın No: 1959, Ankara, 1940, s. 304.
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1942-1945, Yayın No: 255, Ankara, 1946, s. 358.
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1948, Yayın No: 285, Ankara, 1948, s. 289, 407.
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1949, Yayın No: 303, Ankara, 1949, s. 303.
  • İGM, Türkiye İstatistik Yıllığı 1950, Yayın No: 328, Ankara, 1950, s. 303.
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1951, Yayın No: 332, Ankara, 1951, s. 381.
  • İGM, 1959 İstatistik Yıllığı, Yayın No: 380, Ankara, 1959, s. 221.
  • DİE, İstatistik Yıllığı 1960-1962, Yayın No: 460, Ankara, 1962, s. 213.
  • İGM, 1963 Türkiye İstatistik Yıllığı, Yayın No: 490, Ankara, 1963, s. 201.
  • D. Ayın Tarihi (Başbakanlık Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü) Ayın Tarihi, Sayı No: 164, Yıl: Temmuz 1947, s. 4.
  • _________, Sayı No: 268, Yıl: Mart 1956, s. 21.
  • III. SÜRELİ YAYINLAR
  • Gümrük ve Tekel Bakanlığı Dergisi (1983)
  • İktisadi Yürüyüş (1942-1947)
  • Köy Postası (1952)
  • Ülkü (1946)
  • Ziraat Dergisi ( 1955)
  • Ziraat Dünyası (1946-1954)
  • AKTAN, Reşat, Türkiye İktisadı, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1968.
  • ARAR, İsmail, Hükümet Programları, 1920-1965, Burçak Yayınevi, İstanbul, 1968.
  • DP, Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara, 1954.
  • ZEYTİNOĞLU, Erol, Türkiye Ekonomisi, Met/Er Matbaası, İstanbul, 1978.
  • ZİRAAT VEKÂLETİ, Devlet Üretme Çiftlikleri Umum Müdürlüğü, Hazırlayan Hamdi Tuncer, Ankara, 1957.
  • AKTAN, Reşat, “Rize Çayı”, İktisadi Yürüyüş, C. 5, S. 115, Yıl: 5, 1 Birinci teşrin 1944, s. 10-11, 22.
  • DOĞUKAN, Suphi Rıza, “ Mühim Bir Mahsulümüz: Rize Çayı”, İktisadi Yürüyüş, C. 6, S. 63, 17 Temmuz 1942, s. 15.
  • DOĞUKAN, Suphi Rıza, “Mühim Bir Mahsulümüz: Rize Çayı-II”, İktisadi Yürüyüş, C. 7, S. 74, Yıl: 4, 16 İkinci Kânun 1943, s. 16-18.
  • DOĞUKAN, Suphi Rıza, “Mühim Bir Mahsulümüz: Rize Çayı-III”, İktisadi Yürüyüş, C. 7, S. 77, Yıl: 4, 1 Mart 1943, s. 16.
  • DOĞUKAN, Suphi Rıza, “Rize Çayı-IV”, İktisadi Yürüyüş, C. 7, S. 80, Yıl. 4, 16 Nisan 1943, s. 20. ERGENE, Nuri Ömer, “Çay”, Köy Postası, S. 98, Yıl: Eylül 1952, s. 5-6.
  • KALAYCIOĞLU, Süleyman Fehmi, “ Ziraat Teşkilatımız”, İktisadi Yürüyüş, 29 Ekim 1942 Tarihli Ziraat Fevkalade Sayısı, s. 5, 82-83.
  • OLCAY, Hamdi, “Günler Boyunca; Rize’de Kurulacak İlk Çay Fabrikası”, Ülkü, C. 10, S. 115, Yıl: 1 Haziran 1946, s. 23.
  • ÖKMEN, Nedim, “Ziraatta Çok Mühim İnkişaflar Kaydedildi”, Türk Ekonomisi, S. 128, Yıl: 12, Şubat 1954, s. 49-50.
  • SALLI, İzzettin, “Çaycılığımız”, Ziraat Dergisi, S. 130, Yıl: 15, Şubat 1955, s. 34-37.
  • TATAÇ, Ziya , “Olaylara Bakış, Gümrük ve Tekel Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S, 32, Yıl: 4, Şubat 1946, s. 59-61.
  • TATAÇ, Ziya, “ Olaylara Bakış, Ekim 1951, Gümrük ve Tekel Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 101, Yıl: 9, Yıl: 9, Kasım 1951, s. 346-351.
  • TATAÇ, Ziya, “Olaylara Bakış, Haziran 1952, Ziraat Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 109, Yıl: 10, Temmuz 1952, s. 213-220.
  • TATAÇ, Ziya, “Olaylara Bakış, Eylül 1953, Ziraat Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 125, Yıl: 11, Kasım 1953, s. 338-346.
  • TATAÇ, Ziya, “Olaylara Bakış, Şubat 1954, Gümrük Tekel Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 130, Yıl: 12, Nisan 1954. s. 119-126.
  • “Türkiye’de Çaycılığın Kısaca Tarihçesi”, Gümrük ve Tekel Bakanlığı Dergisi Özel Sayısı”, 29 Ekim 1983, s. 155-156.
  • YAZMAN, Selim Cavid , “Rize Çayı”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 95, Yıl: 4, Birinci Kanun 1943, s. 1, 21.
  • “Yeni Bir İnhisar; Çay ve Kahve”, İktisadi Yürüyüş, C. 6, S. 66-67, Yıl: 3, 16 Eylül 1942, s. 34, 76.
  • YURTOĞLU, Nadir, “Türkiye’de Kırsal Kesimin Kalkınmasında Önemli Bir Model: Devlet Üretme Çiftlikleri (1949-1960), Journal of History School, S. 34, Yıl: 11, Haziran 2018, s. 590-591.
  • ZİHNİOĞLU, Asım, “Dünya Çaycılığı Karşısında Türk Çayı ve İstikbali”, İktisadi Yürüyüş, C. 7, S. 170, Yıl: 8, 16 Ocak 1947, s. 11, 22-23, 27, 31
  • TUFANOĞLU, Ece, Türkiye’de Çay Üretimi, Tüketimi ve Sorunları, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Giresun, 2017.
  • KESKİN, Arife Sema, Türkiye’de Çay Politikası, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1989.
  • “Çay Yetiştiriciliğinin Bilimsel Tespiti ve Prof. Ali Rıza Erten”, http:// www.caykur.gov.tr/ Pages/ Kurumsal/ Kurum Hakkinda.aspx?ItemId=20&ItemId2=26&Item Type=Detail, Erişim Tarihi: 27.08.2018.
  • http://www.caykur.gov.tr/Pages/Kurumsal/KurumHakkinda.aspx?ItemId=20&ItemId2=2 7&ItemType=Detail, Erişim Tarihi: 27.08.2018.